Ma’ruza№3 Mavzu: Foydali qazilma konlarining shakllari va yotish elementlari

yertomir 
deyiladi. 
Yertomirlar oddiy va murakkab bo‘lishi 
mumkin. Yer qobig‘idagi bo‘shliqlar mineral 
moddalar bilan to‘lgan bo‘lsa, bunday konlar, 
odatda, shtok, in va linza shakliga ega 
bo‘ladilar. Bu shakldagi konlar bir-biridan shakl 
va o‘lchamlari orqali farqlanadi va odatda, 
temir, mis, polimetall konlari shunday 
shakllarda uchraydi. 
Qatlamlarning Yer qobig‘ida joylashish 
holati 
ularning 
yotish 
elementlari 
orqali 
aniqlanadi.Qatlamning cho‘ziqligi, og‘ishi, 
og‘ish burchagi, qalinligi 
uning asosiy 
elementlari xisoblanadi 
4.2. rasm. 
Ruda tanalarining yotish shakllari: 
a-yertomir; b-shtok; d-linzalar; e-insimon. 
Qatlamning uzunligi (uzunlik bo‘yicha o‘lchami) qatlam cho‘ziqligi deyiladi. 
Qatlamning gorizontal tekislik bilan kesishish 
chizig‘i – cho‘ziqlik chizig‘i deyiladi. 
Qatlam tekisligida cho‘ziqlik chizig‘iga tik 
yotgan chiziq og‘ish chizig‘i, ushbu chiziqning 
yo‘nalishi esa qatlam og‘ishi deyiladi. 
Og‘ish chizig‘i bilan gorizontal tekislik 
o‘rtasida hosil bo‘lgan burchak qatlam og‘ish 
burchagi deb yuritiladi.Foydali qazilmalarni 
yotish shakllari va qazib olish usullariga 
nisbatan qatlamlarni gorizontal, qiyaroq, 
4.3-rasm. Qatlamning yotish elementlari. 
15

---

qiya, o‘ta qiya va tik guruhlarga ajratiladi (4.1 jadval). 
4.1-jadval 
Foydali qazilma yotqiziqlarini oo’ish burchagi bo’yicha tasnifi 
Og‘ish burchagi buyicha qatlam 
ko‘rinishi (tipi). 
Og‘ish burchagi, gradus 
Ko‘mir qatlamlari 
Ruda konlari 
Yer osti usulida qazish 
Ochiq usuldaQazish 
Gorizontal 
Qiyaroq(yotiq) 
Qiya 
O‘ta qiya 
Tik 
0-3 
0 
3-18 
10gacha 
19-35 
10-30 
36-55 
- 
56-90 
31-90 
0 
25 gacha 
25-45 
- 
46-90 
Tasnifdagi tafovutlar qatlam va foydali qazilma yotqiziqlarini qazib olish usuli va 
texnologiyasiga bog‘liqdir. 
Foydali qazilma qatlami (yotqizig‘ining) qalinligi deganda, qatlamni chegaralovchi 
tekisliklar orasiga tik o‘tkazilgan chiziq uzunligi tushuniladi. Bunday qalinlik (m) haqiqiy qalinlik 
deyiladi. Qatlam shifti bilan asosi o‘rtasidagi gorizontal chiziq bo‘yicha masofa qatlamning 
gorizontal qalinligi (m
g
), vertikal chiziq bo‘yicha masofasi esa, vertikal qalinlik (m
v
) deyiladi. 
Qatlam qalinligi ko‘pincha o‘zgaruvchan bo‘ladi, ya‘ni bir joyda qalin bo‘lsa, ikkinchi 
joyda yupqaroq, uchinchi joyda esa, yanada yupqaroq bo‘lishi mumkin. Shu sababli konchilik 
amaliyotida o‘rtacha qalinlik (m
o‘r
) atamasidan foydalaniladi. 
Ko‘mir qatlamlari va ruda yotqiziqlarining qalinlik bo‘yicha tasnifi 4.2 jadvalda 
keltirilgan. 
4.2- jadval.