Xülasə Məqalədə informasiya müharibəsi ilə əlaqədar müəyyən terminlər şərh olunur, e-dövlətə qarşı informasiya
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Məqsədin təyin edilməsi. İnformasiya müharibəsi nə
üçün lazımdır və nəticədə nə əldə ediləcəyi gözlənilir. “Elektron dövlət quruculuğu problemləri” I Respublika elmi-praktiki konfransı, 4 dekabr, 2014 _____________________________________________________________________________________________________ 89 Strategiyanın təyin edilməsi. Burada İKT-nin dörd baza kompanenti nəzərə alınmalıdır: informasiyanın hazırlanması, informasiyanın yönələcəyi kommunikasiya kanalının təyin edilməsi, informasiyanın təsiri altına düşəcək auditoriyanın müəyyənləşdirilməsi, informasiya müharibəsi metodunun seçilməsi. Taktiki fəaliyyət planının hazırlanması. III. E-DÖVLƏTƏ QARŞI İNFORMASİYA MÜHARİBƏSİNDƏ MƏQSƏD VƏ HƏDƏFLƏR 1993-cü ildə Con Arkuilla (John Arquilla) və Devid Ronfeldt (David Ronfeldt) tərəfindən “Kibermüharibə gəlir!” (Cyber War Is Coming!) məqaləsində “Şəbəkə müharibəsi” (Network War) termini istifadə edilmişdir. Məqalədə müəlliflər kibernetik və şəbəkə müharibəsi konsepsiyalarını (Network Centric Warfare, NCW) irəli sürməklə müasir dövrdə informasiya müharibəsinin ənənəvi müharibədən daha ciddi problemlər yaratmaq imkanına malik olduğunu göstərdilər [7]. Konsepsiyada informasiya müharibəsinin əsas məqsədi kimi aşağıdakılar göstərilirdi: 1. Öz informasiyasını və informasiya sistemlərini qorumaqla qarşı tərəfin informasiya məkanına nəzarət; 2. Qarşı tərəfin informasiyasını nəzarətdə saxlamaqla informasiya hücumuna başlamaq (qarşı tərəfin iqtisadiyyatını ələ keçirmək və ya məhv etmək); 3. İnformasiyadan istifadə etməklə özünün ümumi güc potensialını yüksəltmək; 4. İnformasiya-psixoloji təsir vasitələrindən istifadə etməklə qarşı tərəfə psixoloji təsir. Dövlətin iqtisadi və elmi-texniki siyasətinin bir istiqaməti kimi milli informasiya təhlükəsizliyi məsələsi həll edilməlidir. İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sistematik, kompleks yanaşma tələb edir. Bu sahədə əlaqədar qurumlar tərəfindən konseptual, təşkilati, elmi- metodoloji, qanunvericilik, maddi-texniki əsasların yaradılması üzrə işlərin aparılması müasir dövrün ən vacib məsələlərindəndir. İnformasiya müharibəsinin fundamental paradiqması və ya dörd strategiyası aşağıdakı informasiya əməliyyatlarıdır [8]: 1. İnformasiyanın təqdimatından imtina (Denial of Information, DoI) / dağıdılma və ya məhv edilmə Degradation or Destruction, DoD). 2. Aldatma və mimikriya (Deception and Mimicry) / Corrupsiya (Corruption) – bilərəkdən yanlışlığa yönəldən informasiyanın ötürülməsi əməliyyatı. 3. Ayırma və məhv etmə (Disruption and Destruction) / imtina etmə (Denial) – daxildən disfunksiya yaradan və informasiyanın məhvinə yönəlmiş əməliyyat. 4. Təxribatçı əməliyyatlar (SUBversion) / imtina etmə (Denial) – qarşı tərəfin sistemində destruktiv prosesə səbəb olan informasiyanın daxil edilməsi əməliyyatı. E-dövlətdə informasiya müharibəsi zamanı müşahidə olunan əsas informasiya əməliyyatları şəbəkənin normal fəaliyyətinə yönəlmiş müxtəlif hücumlardır. E-dövlətdə informasiya hücumu dedikdə elektron sənədlərin dəyişdirilməsi, məhvi və ya serverlərdəki proqram təminatlarına, verilənlərin saxlandığı texniki qurğulara, ötürücü vasitələrə və şəbəkəyə yönəlmiş informasiya əməliyyatları nəzərdə tutulur [9]. E-dövlətdə informasiya müharibəsinin əhatə etdiyi sahələr aşağıdakılardır: Dövlətin maddi rifahını təmin edən kritik infrastruktur. İqtisadi sahələr. Vətəndaşların şəxsi məlumatları: şifrələr, bank hesabları və s. İnternet şəbəkəsi. İnternetdə informasiya qarşıdurması vasitələrinin universallığı, gizliliyi, çoxvariantlılığı, təsirin radikallığı, təminatın kifayət qədər zaman və məkan seçimi, nəhayət, əlverişli olması onları həddən artıq təhlükəli edir və bu xüsusiyyətlər qlobal şəbəkədə informasiya müharibəsinin gizli aparılması üçün uyğun şərait yaradır. E-dövlətə qarşı informasiya müharibəsində əsas hədəf kimi kritik infrastrukturlar (Critical infrastructures) nəzərdə tutulur. Kritik və ya başqa sözlə həyati əhəmiyyət kəsb edən infrastruktur dedikdə dövlətin, dövlət orqanlarının və vətəndaşların normal fəaliyyətini və rifahını təmin edən əsas infrastrukturlar nəzərdə tutulur. Bu infrastrukturların dağıdılması və ya fəaliyyətlərində pozuntular dövlət strukturlarının və hökumətin işində böyük çətinliklər törədə bilər [10]. Kritik infrastrukturlara aiddir: informasiya və kommunikasiya (Information and Communications), bank və maliyyə (Banking and Finance), enerji sahələri (elektrik enerjisi, neft və qaz), fiziki paylanma (Physical Distribution) və insan kapitalı (Human Services) [11]. İnformasiya müharibəsinin əhatə etdiyi sahələri nəzərə alaraq deyə bilərik ki, e-dövlətdə informasiya müharibəsi idarəetmə və qərarların qəbulu sistemlərinə (Command & Control Warfare, C2W), həmçinin, kompüter şəbəkələrinə və informasiya sistemlərinə (Computer Network Attack, CNA) qarşı yönəlmiş informasiya əməliyyatları ilə həyata keçirilir. İdarəetmə və qərarların qəbulu sistemlərinə destruktiv təsir zamanı qərarların qəbulunda iştirak edən məsul şəxslərə və personala qarşı psixoloji əməliyyatlar da (Psychological Operations, PSYOP) nəzərə alınmalıdır. E-dövlətə qarşı informasiya müharibəsində aşağıdakı əsas üç istiqamətlər nəzərə alınmalıdır: Elektron hücum (electronic attack, EA), Elektron müdafiə (electronic protect, EP) Müharibəyə elekron dəstək (electronic warfare support, ES) “Elektron dövlət quruculuğu problemləri” I Respublika elmi-praktiki konfransı, 4 dekabr, 2014 _____________________________________________________________________________________________________ 90 E-dövlətə qarşı informasiya müharibəsində bu istiqamətlərin hər biri üçün ayrılıqda metodlar işlənməlidir: elektron hücum metodları, elektron müdafiə metodları və müharibəyə elekron dəstək metodları. İnformasiya müharibəsi texnologiyalarının analizi nəticəsində məlum olmuşdur ki, e-dövlətdə informasiya müharibəsi metodlarına aiddir: elektron müharibə (Electronic Warfare), psixoloji müharibə (Psychological Warfare), internet şəbəkəsində kəşfiyyat müharibəsi (Information Based Warfare), haker müharibəsi (Hacker Warfare) və kibermüharibə (Cyberwar) [4, 8, 9]. İnformasiya müharibəsində məqsəd və hədəflərin, müharibə metodlarının araşdırılması e-dövlət quruculuğunda və İC-nin inkişafında informasiya təhlükəsizliyi problemlərinin effektiv həlli üçün vacib məsələlərdəndir. Belə ki, kompüter şəbəkələrində informasiya əməliyyatları ilə əlaqədar pozuntuların təyin edilməsində, konkret vəziyyət üçün daha çox ehtimal olunan təhlükələrin təyinində və informasiya təhlükəsizliyi ilə əlaqədar işlərin təşkilində mühüm əhəmiyyətə malikdir. IV.İNFORMASİYA MÜHARİBƏSİNİN BƏZİ MODELLƏRİ Yüklə 0,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|