O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

XIII-BOB 
IJTIMOIY-IQTISODIY MUAMMOLARNING 
INSTITUTSIONAL YECHIMLARI 
13.1. Inertial harakatning dinamikasi. 
Qoidaga ko`ra, universitetlardagi barcha o`zgarishlar sekin, 
bosqichma-bosqich va moslashuvchan. Deyarli barcha zamonaviy yirik 
kompaniyalar keng ko`lamli strategik transformatsiyalardan qochib, tez-
tez va kichik o`zgarishlar taktikasiga amal qiladilar [45, 2001]. 
Bu erda mantiqiy inkrementalizm tamoyili o`zini namoyon qiladi, 
ya`ni. buyuk g`oya sari bir qator qadamlar ko`rinishidagi kichik yutuqlar 
strategiyasi [27, 1993]. Biroq, bunday nozik qadamlar vaqt o`tishi bilan 
to`planadi va yalang`och ko`zga ko`rinadigan kümülatif natijalarni hosil 
qiladi.
SHunday qilib, o`zgarishlarni saqlab qolishning ikkinchi tamoyili 
quyidagicha: transformatsiya elementlari to`plangan yutuqlari inertsiya 
bilan oldinga siljish imkonini bergandagina barqaror rivojlanish 
elementlariga aylanadi. 
SHuhratparast jamoaviy iroda dinamikasi (DAKV). B. Klark 
to`g`ri ta`kidlaganidek, sinergiya ta`siri va inertsiya ta`siri orqasida 
institutsional iroda deb atash mumkin bo`lgan narsa bor, ya`ni. 
institutsional o`zgarishlarga bo`lgan xohish [24, c. 255]. Uning 
metaforasidan foydalanib, universitetni maqsadli ravishda o`zgartirish 
uchun ikkita mo``jiza zarurligini aytishimiz mumkin.
Birinchisi, mumkin bo`lgan muvaffaqiyatsizlik haqidagi dastlabki 
qo`rquvni engish, o`zgartirish zarurati to`g`risida qaror qabul qilish va 
tegishli yo`nalishda harakat qilishdir.
Ikkinchisi ko`p yillar davomida, ba`zan esa o`nlab yillar davomida 
muvaffaqiyatli o`zgarishlarni saqlab qolishdir. Irodani B.Klark 
―harakatdagi istak‖ sifatida ma`lum bir rivojlanish yo`lidan borishga 
qaror qilish tarzida talqin qiladi. 
SHu bilan birga, iroda o`ziga xos xususiyatga ega - bu kontekstli, 
ya`ni. qabul qilingan qaror mavjud cheklovlar va imkoniyatlarning 
o`ziga xos sharoitida amalga oshiriladi. Kollektiv tadbirkorlikni amalga 

---

125 
oshiradigan universitetlarning o`ziga xosligi shundaki, ularda ixtiyoriy 
harakatlar va ijtimoiy sharoitlar o`zaro ta`sir qiladi.
Bunday sharoitda iroda aktlari jamoaviy majburiyatlarni keltirib 
chiqaradigan jamoaviy qarorlardir. Dastlabki ixtiyoriy harakatni 
jamoaviy 
majburiyatlarni 
shakllantirish 
bilan 
yakunlangan 
muvaffaqiyatli tajribalar seriyasiga aylantirish mexanizmi barqaror 
o`zgarishlar jarayonining asosiy yordamchi tuzilmasi hisoblanadi. 
Aslida, biz ixtiyoriy xatti-harakatlarning tug`ilishining o`zini o`zi 
ta`minlaydigan mexanizmi haqida gapiramiz. Keyin o`zgarishlarni 
saqlab qolishning uchinchi tamoyilini quyidagicha shakllantirish 
mumkin: universitet oldida turgan muammolar, oxir-oqibat, jamoaviy 
majburiyatlar shaklini oladigan individual ixtiyoriy harakatlar shaklida 
hal qiluvchi javoblarni keltirib chiqarishi kerak. 
Boshqacha qilib aytadigan bo`lsak, hamma narsa o`zgarishlarni 
boshlash to`g`risida ixtiyoriy qaror qabul qilishdan boshlanadi, undan 
keyin keyingi shunga o`xshash ixtiyoriy qarorlar uchun kuch olinadi.