Паша Ибиш оьлу Сяфяров

 
Seolitl
əşmiş kül tufu,
trass yataq v
ə təzahürləri 
 
Qazax çök
əkliyi daxilində son vaxtlar bir neçə kül tufu və trass 
yataq v
ə təzahürləri aşkar olunmuşdur. Onlardan bir neçəsində 
k
əşfiyyat işləri aparılmış və ehtiyatları hesablanmışdır. 
Seolitl
əşmiş tuflar və trass xammalı ilk növbədə sement 
istehsalında aktiv əlavə kimi istifadə olunur. Lakin son zamanlar 
kül tuflarının başqa daha mühüm tətbiq sahəsi aşkar olunmuşdur. 
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, kül tufları 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
62 
güclü seolitl
əşməyə məruz qalmışdır. Onların tərkibində böyük 
miqdarda seolit mineralı olan qlinoptilolit çox əhəmiyyətli 
xüsusiyy
ətlərə malikdir. O torpağa əlavə edildikdə torpağın 
m
əhsuldarlığı artır, heyvan və quşların yeminə qatıldıqda isə 
onların inkişafına yüksək təsir göstərir.  
Suyun v
ə spirtin kənar qarışıqlardan təmizlənməsində və digər 
m
əqsədlər üçün xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində geniş 
istifad
ə olunur.
Seolitl
əşmiş kül tuflarının ən böyük yatağı, Ağdağ dağından 
şimal, şimal-şərqdə yerləşən Aydağ yatağıdır. Bu yataqda dəqiq 
k
əşfiyyat işləri aparılmış və B+C
1
+C
2
kateqoriyala
rı üzrə ehtiyatı 
12,6 mln. 
ton hesablanmışdır. Seolit kül tufları əsasən Üst Santon 
v
ə Kampan çöküntüləri ilə növbələşərək bu çöküntülər arasında 
uyğun lay-linzalar əmələ gətirilirlər. Həm kül tuflarının özü, həm 
d
ə sementləşmə prosesi Üst Santon dövründə intensiv fəaliyyətdə 
olmuş və Kampan dövründə də davam etmiş vulkanik proseslərin 
m
əhsuludur.
Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, seolitləşmə prosesi təkcə 
kül tuflarında deyil, həm də “trass” adlandırılan turş tərkibli xırda 
qırıntılı litoklastik tuflarda da getmişdir. Odur ki, belə hesab 
etm
ək olar ki, trasslar seolit xammalı kimi öyrənilə bilər.
Qazax rayonu 
ərazisində və eləcə də onun cinahlarında Aydağ 
yatağından başqa Qaymaqlı, Kəmərli, Tatlı, Koroğlu və s. 
seolitl
əşmiş kül tufu və trass təzahür və yataqları məlumdur.