A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Azalmasına səbəb olan  hallar:
Böyrək çatışmazhğı 
Pindoksın (vit. Bg) çatışmazlığı 
Hamiiəlik
Eritromisinle müalicə
Hemodializ
Qaraciyər xəstəlikləri
Şəkərlı  diabetin ketoasidozlu fomıası

6.4.2. Alaninamintransferaza
Alaninamintransferazaya  (ALT)  qlutamatpinivattransamina- 
za  da  deyilir.  Bu  fermentin  kataliz  etdiyi  reaksiya  nəticəsində 
alaninin  amin qrupu  a-ketoqlutar turşusu  moiekuluna  keçirilir; 
bu  zaman  piroüzüm  və  qlutamin  turşulan  əm elə  gəlir.  Reak­
siya dönər olduğuna görə, əks-istiqamətdə  də gedə bilir. Yə'ni, 
bu  fermentin  katalizatorluğu  şəraitində  qlutamin  turşusu  amin 
qrupunu  alanin  sintezinə  de  serf  edə  bilir  (piroüzüm  turşu- 
sundan  istifadə  edilməklə).  Beləlikle,  ALT  həm   qlutamm  tur- 
şusundan, həm  də alanindən amin qrupunu ayıra bilir.
Normal gÖstəriciiəri:
5-30V və ya 0,68 mmol/(saat-L)
Artmasına səbəb olan hallar:
Aspartatamintransferazanm artmasına sebəb olan amillər
İnfeksiya m ənşəli mononukleoz
Miokard infarktı
Keskin hepatitlər
Salisil preparatlarının istifadesi
Azalmasına səbəb olan  hallar:
Aspartatamintransferazanın azalması  ile eynidir.
6.5. TURŞ FOSFATAZA
Turş  fosfataza  prostat  vezisində,  eritrositlərdə,  trombosit- 
lərdə,  mononuklear  faqositlər  sisteminin  hüceyrələrində  və 
böyrəkJərdə  geniş  yayılmışdır.  Adı  çəkilen  hüceyrə  və  orqan- 
larda bu fermentin izofermentləri də olur.
Normal göstəricisi:  analiz metoduna görə ferqli olur: 
Bodanskiyə görə 0,1-0,55  V;  Siqaraa görə 0,1-0,63  V. 
Artmasına səbəb olan  hallar:
Qaraciyərin m üxtəlif xəstəlikləri 
Kəskin böyrək xəstəlikləri 
Prostat vəzisinin karsinoması 
Prostat vəzisinin infarktı 
Prostat vəzisinin travmalan 
Gauşer xəstəliyi

Bə'zi trombositozlu xəstələr
Retikuloendotelial sistemin xəstəlikləri
Hemolitik krizlər
Hipeq>aratiroidizm
Mieloma
Leykozlar
Turş fosfatazanm azalmasının klinik əhəm iyyəti yoxdur
6
.
6
. LİPAZA
Lipaza  fermenti m ə'dəaltı  vəzidə  sintez  ediiir;  buradan  pan- 
kreas  şiresinin tərkibində vəzinin axacağı vasitəsilə 
12-banTiaq 
bağırsağa  ifraz  edilir.  Bu  ferment  triqÜseridləri  hidroliz  reak- 
siyası  vasitesilə  qliserinə  və  piy  (yağ)  turşulanna  parçaİayır. 
Qamn  lipaza aktivliyi yüksək olraur.  Lakın pankreatit xəstəliyi 
zamanı qanda bu  fermentin fealiığı  kəskin  surətdə  artır;  adətən 
pankreatit  zamanı  amilazadan  fərqli  oiaraq,  lipazanm  aktivliyi 
uzun  m üddət yüksək səviyyədə qalır.
N orm al göstəricUəri:
0,2-1,5  V/ml
Artmasına səbəb olan hallar;
Pankreatitin kəskin forması
M üxtəlif səbəblər nəticəsində (daş ve ya dərman preparatlan- 
nm tə'siri ilə baş verən spazm) panİcreas axacağınm tıxanması 
Deşilmiş peptik xora 
M ə'dəaltı vəzinin karsinoması
6.7. XOLtNESTERAZA
İnsan qanında xolinesterazanın 
2
  növü olur: 
1
)  asetilxolines- 
teraza və  ya  həqiqi  xolinesteraza — eritrositiərdə, 
2
)  xolİneste- 
raza və  ya psevdoxolinesteraza  ise  qan  serumunda  aşkar edilir. 
Qan  serumunda  rast  gəlinən  xolinesteraza  əsasən  qaraciyərdə 
sintez edilir.  H ər iki  ferment xolinin efırlərini  xolinə  və  müva- 
fıq  turşuya  hidroliz  edir,  lakin  bu  fermentlər bir-birindən  tə'sir 
spesifıkliyine görə  fərqlenir.  Belə  ki,  asetilxolinesteraza yalnız 
asetilxolinə  hidrolitik tə'sir  göstərə  bilir,  xolinesteraza  ise  ase-

tilxolindən əlavə, butirilxolini də parçalayır.  Sinir toxumasında 
və  orqanizmin  digər  toxumaiannda  xoiinesterazanm  aktivliyi- 
nin  m üəyyenləşdirilm əsi  vegetativ  və  somatik  sinir  sisteminin 
xolinergik şö'bələrinin fəallığı  haqqmda mühakimə yürütm əyə 
imkan verir.
Vormal göstəriciləri:
Plazmada:  7-19 V/L 
Eritrositlərdə:  0,65-1,3 V/L 
Artmasma  səbəb olan  haüar:
Hepatit
Sirrozun assitli forması 
Metastatik karsinoma 
Mexaniki sanlıq 
Ü rək çatışmazlığı
Serum albumininin azalmasma səbəb olan hallar 
İnfeksiya m ənşəli dermatomiozit 
Kəskin miokard infarktı 
Aza!masma səb əb  olan hallar:
Tay-Saks xəstəliyinin genlərinin heteroziqot daşıyıcılan
6.8. LAKTATDEHİDROGENAZA
Laktatdehidrogenaza  (LDH) — qlikoliz prosesində  dönər re- 
aksiya  üzrə  L-süd  turşusunun  piroüzüm  turşusuna  (və  əksinə) 
çevriiməsini kataliz  edən  feraıentdir.  Bu  fermentin  katalizator- 
luğu  şəraitində  gedən  reaksiya  zamanı  hidrogen  donoru  flınk- 
siyasım  NAD  yerinə  yetirir.  Ferment  insan  orqanizmində  oİ- 
duqca  geniş  yayılmışdır.  Bu  fermentə  m üxtelif orqan  və  toxu- 
m alann  tərkibində  rast  gəlinir.  Ə gər  orqanları  LDH-nin  fəal- 
lığmm  azalmasma  görə  sıraya  düzsək,  belə  siyahı  almar:  böy-
rəkldr,  ürək,  skelet  dzəldləri,  md'dsaltı  vəzi,  dalaq,  qaraciysr, 
ağciydr,  qan serumu.
Qan  serumunda  iaktatdehidrogenaza  aktivliyinə  malik  olan
5  izoferment  aşkar  edilmişdir  (LDH„  LDH
2
, 
L D H
3
,  
LDH
4
, 
LDHj).  M üəyyən  edilmişdir  ki,  qan  serumnna  LDH,  əsasən 
ürək əzəlesindən, LDH
5
 
qaraciyərdən keçir.

Normal göstəriciləri:
20-220 V/L
Artmasina  səbəb olan hallar:
Virus hepatitləri 
Qaraciyər sirrozu'
M üxtəlif səbəblərdən baş veren şoklar
Hipoksiya
Böyrək xəstəlikləri
Ağciyər infarktı
Əzələ xəstəlikləri
Hipertermiya
Mexaniki sanlıqlar
Anadangəlmə ürək qüsurlan
Kəskin miokard infarktı
Dermatomiozit
Kəskin revmatik kardit
Kəskin pankreatit
Proqressiv əzələ distrofıyası
Pnevmoniya
Eritroblastoz
Ə zələ zədelənm ələri (cərrahi ve s.)
Meqaloblastik anemiya 
Hemolitik anemiya 
Limfoma
Orağabənzer hüceyrəli anemiya 
Spirtli içkilər 
Narkotik analgetiklər
SulfanÜamidlərin və digər dərman preparatlanm n tə'siri 
Elektrik zədələri və termik yamqlar 
Ham iiəlik 
G ərgin fıziki em ək
LDH-nin fəallığmın azalmasınm klinİk əhəm iyyəti yoxdur.
6.8.1. Laktatdehİdrogenazanın izofermentləri
Laktatdehidrogenaza  tetramer  struktıırİu 
2
:ülaldır.  Bu  fer- 
mentin  m üxtəlif  izofennentlərinin  moİekulunda 
2
  növ  proto-

т е г   (Н  ve  М  protomerləri)  aşkar  edilmişdir.  LDH,  4  ədəd  H 
protomerindən,  LDH
5
  isə  4  ədəd  M  protomermdən  ibarətdir. 
D igər  izofermentlerin  tərkibində  bu  protom edərin  m üxtəlif 
kombinasiyası olur.  İzofermentlər bir-birmdən  kinetik,  elektro- 
foretik,  xromatoqrafik  və  immunoloji  xassəiərine  görə  fərq-
lənir.  Elektroforez  zamanı  m üxtəlif izofermentlər  a ,-,  o^-,  |3-, 
Yr və Yj-proteinlərin sırasında hərekət edir;  LDH,-in  elektrofo- 
retik  m ütəhərrikliyi  ən  yüksək,  LDHj-in  m ütəhərrikliyi  isə  ən 
aşağıdır;  digər  izofermentlər  (LDH
2
;  LDH
3
;  L D H J  isə  bunlar 
arasında orta mövqe tutur.  LDH, ürək əzələsində,  eritrositlordə
və  böyrəyin  qabıq  qatında,  LDH
5
  isə  skelet  əzələlərinde  və 
qaraciyərdə olur.
N orm al göstəriciləri:
LDH:  20-220 V/L 
LDHı: 20-34%
LDH
2
;  28-41%
LDH
3
:  15-25%
LDH
4
:  3-13%
LDH
5
;  6-15%
Artmasına səbəb olan ballar:
Miokard infarktı;  LDH,, LDHj
Böyrəyin kəskin kortikal infarktx:  LDH,/LDH
2
Pem isioz anemiya: LDH,
Bədxassəli  limfoma:  LDH
3
;  LDH^, bə'zən LDHj 
Orağabənzər hüceyrəli anemiya:  LDHj; LDH
2  
Termik yanıq:  LDHj 
Hepatitin başlanğıcı: 
L D H
5  
Ağciyər infarktı və emboliyası;  LDHj; LDH
3  
Prostat vəzisinin karsinoması:  LDH
5  
Xərçəngli xəstələrin 50%-də  LDH fəallığı deyişə bilər. An- 
caq bu  dəyişiklik spesifık  olmadığmdan,  diaqnostik əhəm iyyət 
kəsb etmir.

Kreatinfosfokinaza (kreatinkinaza) -  kreatinin  dönər fosfor- 
laşma  reaksiyasını  kataliz  edən  fermentdir.  İnsan  kreatin- 
fosfokinazasmm  tərkibində 
2
  növ  protomer  (submolekulyar 
vahid)  olur:  M  və  B.  Bu  protomerlərin  m üxtəlif  kombi- 
nasiyalan  fermentin 3  izofermentini əm ələ gətirir:  tərkibində 2 
M  protomeri  olan  izoferment  (MM  fraksiyası)  əzələlərdə,  2 
ədəd  В  protomerinin  birləşm əsindən  ibarət  olan  izoferment 
(BB  fraksiyası)  beyində,  m üxtəlif  protomeriərin  kombina- 
siyasından  (MB)  ibarət  olan  izoferment  isə  miokardda  daha 
geniş  yayılmışdır.  Ü rək  əzələsinin  və  ya  skelet  əzələlərinin 
zədələnm ələri  qan  serumunım  kreatinfosfokinaza  aktiviiyinin 
artması  ilə  m üşayiət  edilir.  Bu  zaman  fermentin  aktivliyi  nor­
mal haldakma  nisbətən 20-30  dəfə  artıq ola bilər.  Miokard  in- 
farktı  zamam  serumda kreatinfosfokinazanm  fəallığı  xəsteliyin 
başlanmasmdan 4-8  saat sonra artır,  16-36  saat sonra maksimal 
aktivlik  qeydə  almır,  3-6  gündən  sonra  fermentin  aktivliyi 
normal  səviyyəyə enir.
Normal göstəricildri:
Qadmlarda:  95-140 V/L 
Kişilərdə: 40-174 V/L 
Artmasına səbəb olan hallar:
K əskin miokard  infarktı (infarktdan 3  saat sonra  artır, 36 sa- 
atdan  sonra  ən  yüksək  nöqtəyə  çatır,  4  gün  m üddətində  isə 
normal səviyyəyə enir)
Ü rək çatışmazlığı 
Nefroz
Beyin travması
K əskin fiziki gərginlikden sonra
Rabdomiozit
Ə zələ zədəlenm ələri
Kəskin əzələ travmalan
Kəskin miozit
Reye sindromu
BB izofermentinin artması;
Bə'zi karsinomaiar (yumurtalıq, döş vezisi, prostat)

Öd уоПапшп tutulması 
Şokun ağır formalan
İzositratdehidrogenaza  limon  turşusu  dövranınm  (Krebsin 
trikarbon  turşulan  dövranı)  fermentlərindən  biridir.  Bu  fer- 
mentin  3  növü  aşkar  edilmişdir.  Bunlardan  birinin  fəalhğı 
NAD-dan,  digər  ikisinin  fəallığı  isə  NADF-dən  asılıdır.  Fəal- 
lığı  NAD-dan  asılı  olan  izositratdehidrogenaza  mitoxondri- 
iərdə,  fəallığı  NADF-dən  asılı  olan  ferm entlərdən  isə  biri  mi- 
toxondrilərdə,  digəri sitoplazmada lokalizasiya edir.
Normal göstəricisi:
50-180 V/ml
Artmasına səbəb olaıı hallar:
Virus m enşəli hepatit 
M etastatik karsinoma 
Qaraciyər siırozu
Ekstrahepatik öd yollannın tutulması 
Öd yollarının anadangəlmə yoxluğu 
Plasentamn aktiv degenerasiyası 
Plasenta infarktı 
Preeklampsiya 
Proteinsiz qidalanma
6.11. LEYSİNAMİNPEPTİDAZÄ
Leysinaminpeptidaza  spesiflk  tə ’sirli  proteolitik  ferment 
olub,  peptid  zəncirinin N-terminal  hissəsindən  leysin  amintur- 
şusunun aynlmasım tə'm in edir.
Normal  göstəridləri:
Kişilərdə:  80^200 V/ml 
Qadmlarda:  75-185  V/ml 
Artmasma səbəb olan haUar:
Qaraciyər  karsinomasınm  raetastazian  (adətən  serumda 
fermentin  fəallığımn  artması  sidikdə  də paralel  surətdə  artımla 
m üşayiət ediİir).

5'-Nukleotidaza  qaraciyər  m ənşəli  izofermentdir.  Bu  fer- 
mentin  aktivliyi  adətən  qaraciyər  alaninamintransferazasınm 
aktivliyinə  paralel  surətdə  artır.  Uşaqlarda  bu  ferraentin  aktiv- 
liyinin  dəyişm əsi  qaraciyər  xəstəliklərinin  diaqnostikası  üçün 
böyük  əhəm iyyet  kəsb  edir.  B ə’zən  qaraciyər  xəstəliklərinin 
gizli  form alan  zamanı  alaninamintransferazanm  fəalhğı  deyiş- 
m ədikdə  də,  5'-nukleotidazanın  fəaUığımn  artması  diaqnosti- 
kaya yardım göstərir.
N orm al göstəriciləri:
0,3-3,2 (Bodansky vahidi)
Artmasma səbəb olan  haUar:
Qaraciyər-öd yollan xəstəlikləri
B ədxassəli  şişiərin  qaraciyər  metastazları  (erkən  göstərici 
ola bilər)
6.13. PLAZMANIN RENİN AKTtVLİYt
Renin -  böyrəklərin  yukstaqloraerulyar hüceyrələrində  sin- 
tez  edilən  spesifik  tə'sirli  proteolitik  fermentdir.  Bu  ferment
qan  plazmasmm 
0
(
2
-qlobulinlər  fraksiyasına  daxil  olan  angio- 
tenzinogen  zülalına  tə'sir  göstərərək,  ondan  dekapeptid  struk- 
turlu angiotenzin I-i aym r.  Angiotenzin I isə qaraciyərdə sintez 
edilən  karboksikatepsinin  tə'siri  nəticəsində 
2
  aminturşu  qah- 
ğını  itirib,  yüksək  damardaraldıcı  tə'sir  xassəsinə  malik  olan 
angiotenzin  II  adlı  oktapeptide  çevrilir.  Angiotenzin  II  damar 
tonusunu  artırmaqla  bərabər,  arterial  təzyiqi  də  yükseldir. 
Bundan əlavə, angiotenzin II böyrəküstü vəzinin qabıq maddə- 
sindən  aldosteron  hormonunun  sekresiyasını  sür'ətləndirir.  Al- 
dosteron  böyrək  borucuqlannda  natriumun  geriyə  sorulmasım 
(reabsorbsiyasmı)  tənzim  edir  və  böyrəklərin  qanla  təchizatım 
azaldır.  Bu proseslər arterial  təzyiqin  artması  ilə  m üşayiət  edi- 
lir.  Böyrək  m ənşəli  arterial  hipertenziyanın  em ələgəlm ə  me- 
xanizmi  bu  orqanın  xəstəlikləri  zamanı  yukstraqlomerulyar 
hüceyrələrin m ə'ruz qaldığı  işemiya şəraitində  renin sekresiya- 
sımn  artması  ilə  əlaqədardır.  Beləlikiə,  plazmanm  renin  aktiv-

liyinin  m üəyyenləşdirilm əsi  arterial  hipertenziyalann  m üxtəlif 
növlərinin  diferensial  diaqnostikası  üçün  böyük  ehəm iyyəl
kəsb edir.
N orm al göstəricU ər:
4
  saatlıq  gəzintidən  sonra  plazmada  reninin  səvİ
3
^ ə s i 
2
  ve
ya 3  dəfə yüksəlir.
A rtm asm a səb əb  olan hallar:
Renal hipertenziya
Böyrək şişləri
Xronik böyrək çatışmazUğı (təqribən  10%)
Hamiləlik
Menstruasiyanm ikinci yansı 
Barterr sindromu
M üxtəlif dərman  preparatlan  (furosemid,  spironolakton  nit- 
roprussid, estrogenlər, tiazidlər, hidralazin, guanitidin)
İkincili  aldosteronizm 
Orqanizmde natriumun azaiması
Plazmanın həcm inin azalmasma  səbəb  olan hallar (Addison 
xestəliyi, diuretik preparatlarla müalice, qanitirmə)
A zalm asm a səb əb  olan hallar:
Adrenokortikal hipertenziya 
Birincili aldosteronizm
Essensial hipertenziya diaqnozu qoyutmuş xəstələrin 20%-i 
M üxtəlif  dərm an  preparatlan  (propranolol,  xloridin,  rezer-
pin,  m etildofa)
6.14. QAM MA-QLUTAMİLTRANSPEPTİDAZA
Y-Qlutamiltranspeptidaza  (y-qlııtamiltransferaza)  -   y-qluta- 
mil  qahqlannı  zülal molekullan  ilə və ya h er hansı  bir L-amin- 
turşu  ilə  birləşdirən  fermentdir.  Bu  fermentə,  dem ək  olar  ki, 
bütün  toxumalarda  rast  gəlinir.  Lakin  böyrək  toxumasında 
omın  nisbi  aktivliyi  daha  yüksək  olur.  Buna  baxmayaraq,  se- 
rumda 
Y-qlutamiItransferazanın 
aktivliyini  adətən  qaraciyər və 
öd  yollan  xəstəliklərinin  diaqnostikası  m əqsədilə  tə'yin  edir- 
lər.  Qan  serumunda  y-qlutamiltranspeptidazanm  aklivliyi,  bir

qayda  olaraq,  qeləvi  fosfatazanın  aktivliyi  ile  paralel  surətdə 
dəyişir.  Lakin  adətən  birinci  fermentin  aktivliyinin  artması 
xestəliyin  daha  erkən m ərhələlərində  müşahidə  edilir  və  daha 
uzun m üddət davam edir.  Narkotiklər və sedativ preparatlar bu 
fermentin  aktivliyini  induksiya  edir.  Buna  göre,  y-qiutamil- 
transpeptidaza  qaraciyərin  alkohol-toksik  xəstəlikiərinin  diaq- 
nostikasında böyük əhəm iyyət kəsb edir.
Normal göstəriciləri:
Kişilərdə:  9-69 V/L 
Qadınlarda:  3-33 V/L 
Artmasına səbəb olan hallar:
Kəskin hepatit (sağalma me'yan olaraq)
Xronik  hepatit  (kəskin  hepatitdən  fərqli  olaraq  daha  çox 
yüksəlir)
Qaraciyərin birincili karsinoması (10-20 defə artıq olur)
Birincili biİiar sirroz
Hepatik steatoz (yağlı qaraciyər)
Mexaniki sanhq
Qaraciyər şişlərinin metastazlan
Qaraciyərin metastatik şişləri
Xolestaz
Pankreatit
Kəskin miokard infarktı belə xəstələrin 50%-də müşahidə edilir 
Spirtli  içkilər
Dərm an preparatlannın (barbituratlar) tə'siri

7. V ITA M IN LƏ R
V ita m in lə r,  m ü x tə lif  b io k im y ə v i  fu n k siy a la n   y e rin ə   y e tirə n   və 
ə s a s ə n   h ə z m   sistem i  v a s itə silə   o rq a n iz m ə   daxil  o la n   ü zv i  m a d d ə lə r- 
dir.  İn san   o rq an izm in in   fizioloji  p ro se slə rin d ə   v ə   m e ta b o liz m in d ə  
13-ə  y a x ın   v ita m in in   m ü h ü m   rolu  vardır.  V ita m in lə r  h ə llo lm a   qabi- 
liy y ə tlə rin ə   g ö rə   2 q m p a   bölünür:
1. 
S u d a h ə ll  olan v itam in lər;
2.  Y a ğ d a  h ə ll  olan  v itam in lər.
S uda  h ə ll  o la n   v ita m in lə rə   insanm   h ə y a t  p ro se sin d ə   m ü h ü m  
rolu  o la n   v ə   m a d d ə lə r   m ü b ad iləsin in   m ü h ü m   m ə r h ə lə lə rin i  tən ziın  
e d ə n   В  q ru p u   v ita m in lə ri  v ə   С   v itam ini  aiddir.  В  q ru p u   v ita m in lə ri- 
n in   ə s a s   n ö v lə ri  bunlardır:  1.  B,  vitam ini  (tiam in);  2.  B ,  v itam ini 
(riboflavin);  3.  N ia sin   (nikotin  turşusu,  n ik o tin am id );  4 .  Pantoten 
tu rşu su ;  5.  Bg v itam in i  (piridoksin,  p irid o k sai,  p irid o k sa m in );  6.  B io ­
tin;  7.  В
,2
  v itam in i  (k o b alam in );  8. F o l turşusu.
B u   q m p a   aid  olan  v ita m in lə r  o rq a n iz m d ə n   sid ik lə   x a ric   edilir. 
P a n to te n  tu rşu su  v ə   biotin  (H  vitam ini)  m ü x tə lif  q id alarla  o rq a n iz m ə  
xeyli  m iq d a rd a  d ax il  o ld u ğ u n d an ,  b u n ların   ç a tışm a z lığ ın a   n a d ir  hal- 
lard a  rast  g ə lin ir  v ə   bu  çatışm azlıq lar  b ö y ü k   k lin ik   ə h ə m iy y ə t  k əsb  
etm ir;  biz  b u n u   n ə z ə r ə   alaraq,  k itab d a  h ə m in   v ita m in iə rə   d a ir  m ə- 
lu m a t v e n n ə m iş ik .
Y ağ d a  h əlİ  olan  v ita m in lə rə   A,  D ,  E   v ə   К   v ita m in lə ri  aiddir. 
B u n la r  b a ğ ırsa q la rd a n   ab so rb siy a  e d ild ik d ə n   so n ra  o rq a n izm in   piy 
d e p o la n n d a   to p lam rlar.  S uda  h ə ll  olan  v ita m in lə r  insan  o rqanizm in- 
d ə   ço x   az,  y a ğ d a   h ə ll  olan  v ita m in lə r  isə  n is b ə tə n   u z u n   m ü d d ə t  qa- 
Iır.  Y a ğ d a   h ə li  olan  v ita m in lə r  ə n   ço x   q a ra c iy ə r  h ü c e y rə lə rin d ə   top- 
lanır.  B e lə   ki,  q a ra c iy ə rd ə   to p lan an   А   v itam in i  bu  v itam in i  qəbul 
e tm ə y ə n   in sa n a   5-10  ay, D  v itam ini  isə -  2 -4   ay k ifa y ə t  edir.
S uda  h ə ll  o lan   v ita m in lə r  o rq an izm d ən   ə s a s ə n   s id ik lə   xaric 
edilir.  B u n a   g ö r ə   d ə  В  qrupu  v ita m in lə rin in   a lim e n ta r  çatışm azlığı 
o la n   ş ə x s lə rd ə   k lin ik  ə ia m ə tlə r  b ir n e ç ə   g ü n ə  in k iş a f  edir.
V ita m in lə rin   o rq a n iz m d ə k i  m iq d a n n m   artm a  v ə   azalm ası  sə- 
b ə b lə r in ə   g ö rə ,  ek zo g en   v ə   en d o g en   o lm aq la  2  q ru p a   b ö lü n ü r.  K ita- 
b m   aşağ ıd ak ı  b ö lm ə lə rin d ə   ek z o g en   v ə   en d o g en   m ə n ş ə li  vitam ino- 
p a tiy a la ra   s ə b ə b   o lan   x ə stə lik lə rin   siy ah ıları  ü m u m i  ş ə k ild ə   veril- 
m işdir.

Fizioloji  rolu:  B,  vitamininin  tərkibində  kükürd  və  amin 
qrupu olduğuna  görə,  bu vitaminə  həm  də  tiamin  adı  verilmiş- 
dir.  Tiamin orqanizmin  toxumaiannda ATF-lə  reaksiyaya  girə- 
rək,  tiaminpirofosfata  yə'ni  kokarboksilazaya  çevrilir.  Bu  isə 
öz  növbəsində  karbohidratlann  toxumadaxili  raübadiləsinin 
aralıq məhsulu olan ketoturşulann metabolizminde  iştirak edən 
fermentlərin kofaktoru kimi,  katabolizm prosesində mühüm rol 
oynayır.
B,  vitamini çatışmazlığı neticesində ketoturşular süd turşu- 
suna  çevrilir,  toxumaiarda  (xüsusilə  beyin  toxumasında)  pi- 
roüzüm  və  süd  turşusunun  miqdan  xeyli  artır,  bu  isə  m ərkəzi 
və  periferik  sinir  sistemində  patoloji  proseslərin  inkişafma  sə- 
bəb  olur.  Tiamin  metabolik proseslərdə  tiaminpirofosfatm  tər- 
kibinə  daxil  olur.  Tiaminpirofosfat koferment  funksiyasım  ye- 
rinə  yetirərək  karbohidrat,  yağ  və  protein  mübadiləsində 
mühüm  rol  oynayır  və  m üxtəlif  toxumalann  enerji  ilə 
tə'minatına  şərait yaradan  biokimyəvi  proseslərdə  iştirak  edir. 
Tiamin  çatışmazlığı  zamanı  toxumalann  piroüzüm  turşusuna 
ve  bə'zı  amınturşulara  olan  tələbatı azalır,  ancaq  yağlara  tə lə - 
batı  artır.  Buna  görə  də,  tiamin  karbohidratlann  və  bir  çox 
aminturşulann metabolizmi üçün böyük əhəm iyyət kəsb edir.
B,  vitamini  aminturşulann  aminsizləşmə  və  təkrar  amin- 
ləşmə  prosesində  də  iştirak  edir.  Bundan  başqa,  xolinesteraza 
fermentinin  aktivliyini  də  azaldır.  B,  vitamini  ən  yüksək  kon- 
sentrasiyalarda  belə  orqanizmə  toksik  tə'sir  göstərmir.  B,  vi­
tamini  bəzi  dərman prcparatlan  ilə qarşıhqlı  əlaqəyə  girə bilir. 
Bu  vitaminin  çatışmazlığı  nəticəsində  kardiovaskulyar  siste- 
min  funksiyasmm  pozulması  (toxumalardakı  metabolik  enerji- 
nin  azalması, periferik damarlann genişlənməsi  və  ürəyə  daxil 
olan  qanm  həcm inin  artması  neticəsində)  və qastrointestinal 
sistemin  patologiyası  (həzm  sistemi  əzələlərinin kifayət qədər 
eneıji  almaması  nəticəsində  həzm   pozulması,  anoreksiya,

m ə'də  atoniyası  və  hipoxlorhidriya  kimi  simptomlar)  inkişaf
edir.
Günlük tələbat:  Yeniyetmələr və yaşlı qadınlar üçün:  1,1  mq 
K işilər üçün:  1,5  mq 
Təbii m ənbələri:
Ən  çox  dənü  bitkilərin  qabıqlannda,  xüsusilə  düyü  və 
buğdada olur
Normal göstəricUəri:
9,5 mmol/L
Artmasına səbəb olan  hallar:
Leykoz
H əqiqi polisitemiya (Vakez-Osler xəsteliyi)
Hockin xəstəliyi 
Azalmasına səbəb olan  hallar:
Beri-beri  xəstəliyi (polinevrit)
Alkoholizm 
Qida çatışmazhğı
Həddindən artıq balıq yeyənlər (bakterial tiaminazaya görə) 
H əddindən artıq çay içənlər (antitiamin faktora görə)
Uzun m üddət sürən qızdırma
Uzun m üddət davam edən diarreyalar
Diabet
X ərçəng xəstəliyi