International scientific-online conference: “INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM” PART 15, 25.02.2022 quydagicha yozadi: “Elchilar va sayyohlarni kutib olish uchun yo‟lga
chiqqan to‟ra ham birgalikda jo„nadi: u (Temur) sayyohlarga zo„r hurmat-
ehtrom ko‟rsatdi, ularga nimaiki kerak bo„lsa , muhayyo qilish haqida
farmoyish berdi. Bundan tashqari, tezroq yo„l bosishlari uchun ularga har
kuni podishohning yangi otlari berilib turdi; chunki podishohning farmoni
bilan har ertasi kuni bir joyda yuzta, ikkinchi joyda ikki yuztacha ot hozirlanib
turilardi. Samarqandga qadar shu hol davom etardi. Podishoh biror bir
kishini u yoq- bu yoqqa yuboradigan yoki uning huzuriga biror bir kishi
keladigan bo„lsa , mana shu otlarda iloji boricha tezroq, kecha-yu kunduz
yo„l bosilishi lozim edi. Mamalakatning kimsasiz joylarida ham, aholi
yashaydigan joylarida ham bu otlar tayyorlab turilardi
1
”- ushbu misoldan
ko„rinib turibdiki, Amir Temur millarlar aro qadr-qimmatni va insoniy
fazilatlarini ko‟ngliga jo etganligini yaqqol tushunish mumkin. Millatlar aro
totuvlikni, yaqin hamkorlikni va abadiyatga bog‟lagan diniy qadriyatlarni o„z
joyida tutib turish uning asosiy burchlaridan biri hisoblangan desak aslo
mubolag„a bo„lmas.
Amir Temur faoliyatini Yevropa tarixchilari ham qunt bilan o„rgangan
olimlar orasidagi Ivanin o„zining “Ikki buyuk sarkarda
2
” asarida Temur
faoliyatini atroflicha va chuqur tahlil etgan holda yoritgan. “Temur ayniqsa
sayohatchilar, savdo va karvonga alohida homiylik qilgan. Chunki ulardan
har bir davlatda bo„layotgan siyosiy, iqtisodiy, madaniy jarayonlar haqidagi
ma‟lumotlarni to„laligicha ola olgan. Amir Temur shunday deydi:” Siyosat
bilan maqsadga erishish mumkin bo„lgan joyda qurol bilan harakatlanish
noto„g„ri. Avvalo dushmanning qurol ishlatish usullarini, hujum va chekinish
qanday yo‟l berishi mumkinligini, qo„shinning ruhiyatiga, lashkarboshi va
hokimlar fazilatiga ta‟sir etish vositalarini topish kerak “ deb ta‟kidlaydi.
Jan(Ioann) o‟zining “Amir Temur va uning saroyi” nomli kitobida
Sohibqironga quydagicha ta‟rif beradi: U o„z do„stlariga va elchilarga,
ayniqsa uzoq o„lkalardan kelgan elchilarga yetarlicha ochiqko„ngililik
qilardi”.
Yana aytish mumkinki, rus adibi Yelgeniy Berezikovning
3
“Buyuk Temur”
asarida “Amir Temurning buyuk shaxs ekanligi uning siyosatini olib borgan
obodonchilik ishlarini,elchilar bilan do„stona munosabati har bir hukmdor o„zi
uchun na‟muna qilib olsa arziydi” - degan fikrlar ham o„rin olgan.
Amir Temur o„z hayotiy faoliyatida juda ko‟plab diplomatik aloqalarni
o„rnatganligini quydagi misollar bilan e‟tirof etishimiz mumkin. O„zaro
yordam masalasida Temur Konstantinapol imperatorining noibi Ioann VII
1
Ibrohim Mo’minov. Amir Temurning o’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli. Toshkent-1993-yil; 41-bet
2
Ivanin “Ikki buyuk sarkarda” Toshkent.1994-yil. 120-128-betlar.
3
Yelgeniy Berezikov. Buyuk Temur.Toshkent. 1996-yil. 357-358-betlar.