1 shavkat zokirov

Panislomizm. 
Duyoda millatlarning hukmronligi sharoitida panislomizm aftidan to`la va uzoq 
muddatlarga muvaffaqiyat qozona olmaydi. Milliy manfaatlarning ustivorligi, o`z 
manfaatlarini ko`zlaydigan hukmdorlar va siyosiy yetakchilarning o`zaro 
to`qnashuvlari dunyo miqyosidagi islom davlati g`oyasini chippakka chiqaribgina 
qolmay balki musilmon mamlakatlarning real harakat birligi imkonyatlarinin ham 
qiyinlashtirmoqda. Shunga qaramay hamon panislomchilik shiorlari ilk islom 

---

45 
jamoalarini ideallashtiruvchi va unda adolat haqidagi orzular ro`yobini 
ko`ruvchilarning kayfiyatlariga hamohangdir. Panislomizm musulmon separatistik 
harakatlarni ilhomlantiradi yoki arab dunyosida hokimyat va imtiyozlar chegamonlik 
uchun kurashuvchi kuchlarga niqob bo`lib hizmat qiladi. Biroq panislomizmning eng 
muhim vazifasi yirik siyosiy, iqtisodiy, harbiy bloklarni tashkil qilishga intilayotgan, 
umumiy manfaatlar asosida musulmon mamlakatlariningjislashuvidan obektiv 
extiyojlarni keltirishdan iborat bo`lishi mumkin. 
Umumplanetar islom jamiyati yartishni mo`ljallagan hozirgi zamon panislomizmida 
maqsadga erishish yo`llari va metodilari masalasiga turli xil yondashuvlar mavjud. 
Ularning bazilari hatto kuch ishlatish zarurligini takidlab, ekstremistik qarashlar 
yo`lini yoqlasalar, boshqalari esa shaxsni tarbiyalash, Muhammad__ tiklash yo`lida 
manaviy jihatdan qayta 
Yo`naltirish yo`lini tanlaydilar, uchinchilari esa milliy davlat uchun _ kodeks sifatida 
shariatni joriy qilishga intiladilar. (masalan: Eron va pokistondagi islomlashtirish 
siyosati.) 
Sionizm. 
Sionizm - bu haddan tashqari millatchilik mafkurasi bo`lib XIX asrda vujudga 
kelgan. Falastinni bosib olish yo`li bilan yahudiy davlatni tuzish shiori bilan 1848-
yildan keyin Isroilga har tomonlama yordam berib kelmoqda.
Imperiyacha tafakkurga tayanuvchi kuchlarning zarbdor otryadlaridan biri bolmish 
sionizm 
ashaddiy 
shavisizm, 
irqchilik 
hususiyatlari 
xosdir. 
BMT 
bosh 
asambliyasining 30- sessiyasi (1975-yil) rezemotsiyasida sionizmga irqchilik va irqiy 
kamsitish ko`rinishi deb tarif berilgan. Sionistik tashkilotlar dunyosidagi ko`plab 
mamlakatlarda shu yurmoqdalar , bulardan yetakchisi 1897-yilda tuzilgan jahon 
Sionistik tashkiloti bo`lib, shtab kvartirasi Isroil va AQSHda joylashgan. Sionizm 
Isroilda davlat doktrinasi hisoblanadi. 
Panarabizm. 

---

46 
Arab millatchiligi inqirozni inqirozni boshdan kechirmoqda. Panararabchilar so`ngi 
faoliyatini eng ko`tarilgan vaqti XX asrning 50-60-yillarining ikkinchi yarmiga 
to`g`ri keladi. O`sha vaqtda arab jamiyatchiligi katta ko`tarinkilik bilan _ shiorlarini 
qabul qilgan. Bu yangi mustamlakachilik, Isroil davlatining paydo bo`lishi, 1948-
yilda arab mamlakatlarining tor-mor keltirilishidan nolib chiqqan shiyorlar bo`lib 
ularning mag`lubiyati alami va o`ch olish oziqlantiradi. Osiyoda milliy zamon__ 
inqiloblarning muvofaqiyatlari, 1956-yili Misrga qarshi Ingliz-fransuz-Isroil 
tajovvuzining barbod bo`lishi va Misr Suriyadan tarkib topgan BARning tashkil 
topishi panarab hayotga tadbiq etishi istiqbollarini ochib berganday ko`rindi.1960-
yillar oxiridan arablarning Isroil bilan “olti kunlik” urishidan song, panarab 
Chilik harakatining etirof etilgan mudiri Jamol Abdul Nosirning vafotidan, misr bilan 
Isroil o`rtasida 1979-yil sulh tuzilgandan so`ng arab mamlakatlarininng umum arab 
harakatining siyosiy konsmintaqaviy tendensiyalar, xususiy, psiyasi va mafkuraviy 
sifatidagi tasiri yana to`lib ketdi. Mintaqaviy tendensiyalar, xususiy, kundalik 
manfatlar umumarab va uzoq muddatli manfaatlardan ustunlikqila boradi. Xatto 
Falastin muammosining hal etilmaganligi panarabizm inqirozining bo`shashtira 
olmadi. 
Panarabizm g`oyasining markazida arablar to`g`risida insoniyatni yangilash abadiy _ 
bajaruvchi xalq sifatidagi tasavvur yotadi. Panarabchilar unitar arab davlatini tashkil 
qilishni ratugot arab- siyosiy, madaniy birlik- yagona millatni tashkil qiladilarki =, 
shuningdek ularning fikricha arablarni yagona davlat yagona millatni tashkil 
qiganliklari bois panarabchilar yagona unitar arab davlatini tashkil qishni maqsad 
qilib qo`yadilar. Shuning uchunki go`yo ularning abadiy missiyasi ular birlashgan
taqdirdagina amalga oshishi mumkin. 
Arab mamlakatlarining ti, madaniy meros, manfaatlarining umumiyligidan tug`ilgan 
jipslashuv g`oyasiga davlat millatchiligi, bazi yetakchilarning _ siyosiy rejalaridagi 
tafovutlar, arablar o`rtasidagi o`zaro muammolarning hal etilmaganligi, taraqqiyot 

---

47 
Darajasidan farqlar , mafkuraviy kelishmovchiliklar qarshi turar edi. Xabib Burg`iba 
(Tunisning sobiq prezidenti) arab birligiga erishishning qiyinligini etirof etib “Arab 
dunyosining birligi -bu afsonadir”. Misr yozuvchisi Tavfiq al Hakim “Madaniy birlik 
bo`lishi mumkinligini takidlab arab siyosiy birlashuv” esa buni ham, hatto 50 yildan 
ham noreal deb hisoblaydi. 
Shu bilan birga millatparvarlikning ko`pchilik qismi uchun arablarning siyosiy 
birlashuvi u yoki bu shaklda ideal maqsad bo`lib qolmadi. 1961-yilda Birlashgan 
Arab Respubliksining parchalanib ketishi va boshqa arab dunyosidan integrallashuv 
uchun boshqa urunishlar bilan u tobora ko`proq sifatida tasavvur qilinadi. Xatto arab 
birligi ular uchun siyosiy maqsad bo`lgan har bir arab davlatining suverenligini 
hisobga olish zarurliginini etirof etadilar. Xozircha zamon panarabizmi arab 
davlatlarini siyosatida bir_ vazifasini bajarmoqda. Uning shiori “Zaruriyat” bozorlarni 
birlashtirish zaruryat, iqtisodiy madaniy harbiy hamkorlikbarcha arab mamlakatlari va 
har bir mamlakat alohida manfaatlarini himoya qilishi yo`lida birlashadi g`ayratlarni 
zaruryatidir. Arab mamlakatlari aholisining bir qismida mustaqillik ozodlik, milliy 
iftihor uchun butun bir kurashi va milliy o`zlikni anglashni tezlik bilan o`sishi 
natijasida yagona millatga mansublik, Atlantika okeanidan to fors qo`ltig`igacha 
bo`lgan “katta vatan” to`g`risida barqaror tasavvur yuzaga keldi. Ayni vaqtda birlik 
birlikdagi, hilma-xillik , hususiylik va umumiylikning mushtarakligi, diniy millatlar 
va panarab g`oyalari bilan birikuvi sifatida tushuniladi.