Universiteti iqtisod nazariyasi

Tijorat banklarining kassa zaxiralarini jamg‘arish va saqlash. Muomaladagi 
pul miqdori hajmini boshqarish uchun O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki jalb 
qilingan pul mablag‘lari hajmiga qarab tijorat banklarida zaxiralarning muayyan koeffi 
tsiyentlarini belgilaydi. Pul-kredit vositasida boshqarishning samaradorligi, uning pul 
miqdori o‘sish sur’ati va tu zilmasiga, shuningdek, pulning qadrsizlanish darajasiga 
ta’siri majburiy zaxiralash tizimining moslashuvchanligiga bog‘liq. Ko‘rib chi 
qilayotgan Qonunning 28-moddasiga muvofi q majburiy zaxira lar alohida 
hisobvarag‘ida naqd pul yoki omonatlar tarzida deponentga olinadi. Zaxiralash tizimi 
tijorat banklariga likvidlik bilan bog‘liq qisqa muddatli muammolarni hal etish imkonini 
beradi. Ayrim hollarda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki qaroriga binoan 
majburiy zaxiralarga foizlar qo‘shib qo‘yilishi ham mumkin. Tijorat banklarining 
mablag‘larini zaxiralash talablariga amal qilish borasida javobgarligini oshirish uchun 
qonunda mo liyaviy sanksiyalar (53-modda) belgilab qo‘yilgan. O‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy bankiga to‘lanmay qolgan pulni qonunda belgil angan tartibda 
so‘zsiz undirib olish, shuningdek, jarimalar solish huquqi berilgan. 
O‘zbekiston Respublikasida tijorat banklarini tashkil etish va ularning faoliyatini 
olib borish „Banklar va bank faol iyati to‘g‘risida“gi Qonunga asoslanadi. Bu Qonunga 
asosan O‘zbekiston Respublikasida banklar universal faoliyatni amalga oshiradilar. 
Aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, turli xilda kreditlar berish, qimmatli qog‘ozlar va 
xorijiy valuta oldi-sotdisi bilan shug‘ullanish, bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb etish, 
hisob-kitoblarni amalga oshirish, kafolatlar berish va hokazolar tijorat bankining asosiy 
faoliyat turlaridan hisoblanadi. 
Odatda, O‘zbekistonda banklar aksiyadorlik jamiyati ko‘rinishida tashkil etiladi. 
Aksiyadorlar bankning ustav fondiga qo‘shgan hissalariga qarab, bankning 
majburiyatlariga javobgardirlar. Aksiyadorlar bank faoliyatini boshlash bosqichida 

---

bankdan bank ta’sis qilinganda qo‘shgan hissalarini qaytarilishini talab qilish huquq iga 
ega emaslar (ba’zi hollar bundan mustasno). Bu holat bank barqarorligini, ishonchliligini 
tartibga solishda yordam beradi. 
Bank Kengashi bank faoliyatining asosiy yo‘nalishini, kred it siyosati va 
bankning boshqa rejalarini ko‘rib chiqish, daromad, xarajatlar, foyda rejalarini 
tasdiqlash, sho‘balarni ochish yoki yopish masalalarini ko‘rib chiqish kabi masalalar 
bilan shug‘ullanadi. 
Bank boshqaruvi bank faoliyatiga bevosita rahbarlik qiladi. U aksiyadorlarning 
umumiy yig‘ilishi va direktorlar kengashi oldida javobgardir. Bank boshqaruvi 
boshqaruv raisi, rais o‘rinbosari va boshqa xodimlardan tarkib topgan. U o‘z faoliyatini 
Nizom va yo‘riqlarga asoslangan holda amalga oshiradi. 
Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi, bank kengashi va boshqaruvi – bankning 
boshqaruv organlari hisoblanadi. 
Bank kengashi omonatchilar va aksiyadorlarni himoya qilish maqsadida bank 
faoliyatini, shu jumladan: 
– 
kreditlash va mablag‘larni investitsiyalash to‘g‘riligini nazorat qilish; 
– 
bank rahbarlarini ishga tayinlash va ishdan bo‘shatish; 
– 
bank kapitalining bir tekis o‘sib borishini ta’minlab turish; 
– 
bank siyosatini ishlab chiqish; 
– 
qonun hujjatlariga rioya qilishni ta’minlash va boshqa vazi-falarni amalga 
oshiradi. 
Bank kengashi a’zolari kamida besh kishidan iborat bo‘lishi lozim. 
Aksiyadorlardan tashqari bank sohasi olimlari va mutaxassislari ham bank kengashi 
a’zosi bo‘lishlari mumkin. 
Bankka operativ rahbarlik qiluvchi va uning faoliyati uchun javob beruvchi bank 
boshqaruvi bankning ijroiya organi hisoblanadi. Boshqaruv bank kengashi va 
aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi oldida hisob beradi. 

---