O’zbeksiton Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent Arxitektura va Qurilish Instituti Qurilishni boshqarish fakultetiti
Yüklə 451,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4. Oqava ifloslangan suvlar
Hozirgi paytda suv havzalarining ifloslanishining oldini olishga juda katta ahamiyat berilmoqda. Maishiy-xo‘jalik va sanoat korxonalaridan chiqadigan oqova suvlar ma’lum bir inshootlarda tozalanadi va yana suv havzalariga oqiziladi. Shu bilan birga, suv havzalarini ma’lum darajada ifloslantiradi. Keyingi yillarda hukumat tomonidan suv havzalarining sanitariya holatini yaxshilashga qaratilgan qator qarorlar qabul qilindi. Bu qarorlarda bir qator choralar belgilash va ularni hayotga tatbiq qilish mo‘ljallangan. Suv havzalariga oqiziladigan tozalan- gan oqova suvlarning tozalash miqdori darajasiga katta talablar qo‘yilmoqda. Shu maqsadda suv havzalarining sanitariya holatini yaxshilashda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish mo‘ljallangan: — oqova suvlarni tozalovchi kanalizatsiya inshootlari quri- lishini jadallashtirish; — oqova suvlarni yanada chuqurroq tozalash, ularning sifatini oshirish; — sanoat korxonalarining texnologik jarayoni uchun sanoat korxonalaridagi tozalangan suvlarni qayta ishlatish yoki bir necha bor ishlatish usuliga o‘tish; — sanoat korxonalaridagi suv xo‘jaliklarini butunlay tutashtirilgan usulga o‘tkazish bilan suv havzalariga oqova suvlarni butunlay oqizmaslik; — tozalangan oqova suvlarning sanitariya holatini hisobga olgan holda sug‘orishda ishlatish; — sanoat korxonalari texnologik jarayonlarini suv ishlatil- 11 maydigan jarayonlarga o‘tkazish. Kanalizatsiya tarmoqlariga tushadigan ifloslarni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: — mineral chiqindilar; — organik chiqindilar; — bakterial chiqindilar; — radioaktiv chiqindilar. Mineral chiqindilar gaquyidagilar kiradi: qum, tuproq zarralari, ruda zarralari, shlak, suvda erigan tuzlar, kislotalar, ishqorlar va ularga o‘xshash boshqa moddalar. Organik chiqindilar paydo bo‘lish sharoiti va turiga ko‘ra, ikki turga bo‘linadi: o‘simliklardan paydo bo‘lgan, jonivorlardan paydo bo‘lgan. O‘simliklardan paydo bo‘lganlariga o‘simliklar, mevalar, sabzavotlar qoldiqlari, qog‘oz, o‘simlik moylari va boshqalar kiradi. Buchiqindilar tarkibidagi asosiy kimyoviy modda — uglerod. Jonivorlardan paydo bo‘lgan chiqindilarga odamlar va hayvonlardan fiziologik ajralgan ifloslar, jonivorlarning to‘qima qoldiqlari, organic kislotalar va boshqalar kiradi. Bu chiqindilar tarkibidagi asosiy kimyoviy modda — azot. Maishiy xo‘jaliklardan chiqadigan oqova suvlar tarkibida taxminan 60% organic chiqindilar, 40% mineral chiqindilar bo‘ladi. Sanoat korxonalaridan chiqadigan oqova suvlar tarkibidagi chiqindilar miqdori boshqacha bo‘ladi, ularning miqdori korxonada ishlov beriladigan mahsulotning turkumi va texnologik jarayoniga bog‘liqdir. Bakterial ifloslarga tirik mikrojonzotlar — xamirturush, mog‘or zamburug‘i, mayda yo‘sin va boshqa har xil bakteriyalar kiradi. Maishiy-xo‘jalik oqova suvlarida kasal tarqatuvchi bakteriyalar bo‘ladi, dizinteriya, tif, gijja odamlar va hayvonlarning fiziologik chiqindilari bilan birga oqova suv tarkibiga tushishi mumkin. Sanoat chiqindilaridan chiqadigan oqova suvlar tarkibida ham kasallik tarqatuvchi bakteriyalar bo‘lishi mumkin (teri, junlarga 12 ishlov beradigan korxonalarda, kushxonalar va boshqalar). Oqova suvlardagi chiqindilar o‘zining fizikaviy xususiyatiga ko‘ra, suv tarkibida erigan, kolloidli, erimagan holatlarda bo‘lishi mumkin. Oqova suv tarkibidagi erimagan moddalar zarralarining kattaligi 100 mk dan katta va mayda zarralarining kattaligi 100—0,1 mk bo‘ladi. Ilmiy tekshirishlar ko‘rsatishicha, maishiy-xo‘jalik oqova suvlar tarkibida erimagan cho‘kindilar miqdori ma’lum miqdorda o‘zgarmas bo‘lib, son qiymati bir odamga sutkada 65 g to‘g‘ri keladi. Oqova suv tarkibida erimagan moddalar bo‘lakchalarining katta- kichikligi solishtirma og‘irligi hamda oqova suvning oqish tezligiga qarab, suv yuzasida suzib yurishi (yog‘, qog‘oz, yog‘och bo‘laklari va hakazo), muallaq holatda yoki cho‘kma shaklda quvurlarning tubida sudralib oqishi mumkin. Oqova suvlardagi aralashmagan moddalar cho‘kadigan va cho‘kmaydigan turlarga bo‘linadi. Cho‘kadigan moddalar deb 2 soat davomida hajmi 0,5 1 dan kichik bo‘lmagan shisha idishda cho‘kadigan moddalarga aytiladi. Cho‘kmaydigan moddalar deb 2 soat davomida cho‘kmaydigan moddalarga aytiladi. Moddalar tindirgichlarda 2 soatdan oshma- gan vaqt davomida cho‘ktiriladi. Oqova suvdagi gidrofilli va gidrofabli kolloidlar kolloidli eritmani hosil qiladi. Gidrofilli kolloidlar dispersiyali muhit zarralarni suv molekulalari bilan birlashtirish qobiliyatiga ega. Ular, asosan, organik birikmalardan, katta molekular og‘irlikka ega bo‘lgan uglevod, oqsil, sovun, organik moddalar va mikro- jonzotlardan tashkil topadi. Gidrofabli kalloidlarga loy, temir, alumin oksidlari, kuch- sizlantirilgan ko‘mir va boshqalar kiradi. Ular dispersiyali zarralarni suv molekulalari bilan birlashtirish qobiliyatiga ega emas. Oqova suvlarni ifloslantiradigan organik moddalar tarkibida uglerodlardan tashqari yana fosfor, kaliy, temir, natriy va xlor tuz shaklida bo‘ladi. |