Sosial-mədəni (Ali psixi funksiyaların tarixi-mədəni inkişaf nəzəriyyəsi) nəzəriyyədə uşaqların aparıcı fəaliyyəti haqqında

İnsanın inkişaf mərhələlərinə dair yaş periodizasiyası cədvəli 
Period (yaş dövrü) 
Aparıcı fəaliyyəti 
Üstünlük təşkil edən inkişaf 
sferası 
Erkən yaş 
Çağalıq 
(0-1 yaş) 
Çağa ilə daha çox təmasda 
olan şəxslə affektiv 
ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə, 
bağlılıq və ilkin inam 
hissinin yaradılması 
Motivasiya – dəyər sferası 
Körpəlik 
(1-3 yaş) 
Ətrafdakı əşyalarla 
manipulyasiya, nitq 
bacarıqlarının 
formalaşması 
İntellektual və koqnitiv sfera 
Uşaqlıq
Məktəbəqədər
(3-7 yaş) 
Müstəqil olmaq, sərbəst 
hərəkət etmək arzusunun 
yaranmasından doğan 
inkişaf uşaqda rollu 
oyunları ön plana çıxarır 
(məsələn, uşaq böyükləri, 
canlıları və s. yamsılayır) 
Motivasiya – dəyər sferası 
Kiçik məktəbli
(7-10 yaş) 
İntellektual fəaliyyət və 
birbaşa təhsil fəaliyyəti 
(proseslərin özünü anlamaq 
istəyindən yaranan 
öyrənmə cəhdləri) 
İntellektual və koqnitiv sfera 
(Qeyd: Yuxarıda Elkoninin insanın inkişaf mərhələlərinə dair yaş periodizasiyası cədvəlinin yalnız
uşaqlarla bağlı olan hissəsi əks olunub) 
 
Cədvəldən də göründüyü kimi, motivasiya-dəyərlər müntəzəm olaraq koqnitiv 
əməliyyatlarla növbələşir. Belə ki, çağanın daha çox təmasda olduğu şəxs ilə 
emosional ünsiyyət ehtiyacı və motivi sonrakı dövrdə (körpəlikdə) təbii olaraq 
dəyişir, yəni körpə müvafiq əməliyyatları (məsələn, əşyalarla manipulyasiya, “körpə 
dilində danışmaq” və s.) yerinə yetirə bildiyi fəaliyyətlərə başlayır. Daha sonra 
məktəbəqədər yaşda rollu-süjetli oyunlara keçir, kiçik məktəbli dövründə uşağın 
aparıcı olan fəaliyyəti yenə oyunlar qalsa da, oyunun özündə dəyişikliklər baş verir, 
uşaqda daha çox qaydalı oyunlara maraq üstünlük təşkil edir.
Qeyd edək ki, qonşu dövrlər sanki bir-birinə bağlıdır və bu “qoşma” (və ya 

---

Elkoninin sözləri ilə desək, “epoxa”) uşaqlar böyüdükcə vaxtaşırı təkrarlanır.
Elkoninə görə, yaş mərhələlərinin hər birində bir-biri ilə əlaqəli və bir-birini 
tamamlayan iki proses baş verməlidir:
- 
Affektiv (emosional) komponentin və şəxsi xüsusiyyətlərin formalaşması; 
- 
Əməliyyatları yerinə yetirmə bacarığının və intellektual sferanın formalaşması. 
Elkonin hesab edirdi ki, uşaqda aparıcı fəaliyyət növlərinin bir mərhələdən 
digərinə tədricən dəyişmə xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- 
Müəyyən bir fəaliyyətin motivasiya tərəfinin inkişafına diqqət yetirilməsi; 
- 
Fəaliyyətin əməliyyatları yerinə yetirmə bacarığını mənimsəməyə yönəldilməsi. 
Mərhələlərin hər birini xarakterizə etmək üçün alim 4 əsas meyar təqdim edirdi:
