A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

Muammoli savollar: 
1. Temir insoniyatga sof holda azaldan qanday ma’lum bo‘lgan? 
2. Nima uchun temir tirik organizm uchun muhim sanaladi? 
O‘qituvchining yechimi: 
Eramizdan avvalgi ikki minginchi yillar oxirida inson temirdan 
foydalana boshlagan.Meteoritdan odamlar davrlardan boshlab foydalanganlar,yerga 
har sutkada 20 ming tonnaga yaqin meteorit tushgan. 
Temit hayot uchun zarur element,u qondagi gemoglobin tarkibiga 
kiradi,gemoglobin kislorodni to‘qimalarga olib boruvchi moddadir.To‘qimalarda 
oksidlovchi-qaytaruvchi ferment vazifasini bajaradigan moddalar tarkibida ham 
temir bo‘ladi.Sitoxrom va nafas fermentining qaytarilgan formasida Fe
2+
bo‘lib,ularning oksidlangan formasida Fe
3+
bor.Oqamning qonida 2,5 g temir 
bo‘ladi,odam organizmi temirni ovqatdan oladi,agar temir organizmda 
yetishmasa,kamqonlik kasalligi paydo bo‘ladi.O‘simliklarga yashil tus beruvchi 
xlorofill tarkibiga ham temir kiradi,agar o‘simlikning bargida temir yetishmasa,barg 
sarg‘ayib yaxshi o‘smaydi va rivojlanmaydi. 
3-keys. 
Mavzu:Temirga kislorodning ta’siri 
Metallarning kimyoviy xossalari o‘rganilganda kislotalarning turlariga qarab 
ta’sir etishini ko‘rish mumkin.Masalan,temir xlorid va sulfat kislotalar bilan 
reaksiyaga kirishfanda vodorodni siqib chiqaradi: 

---

Fе + 2HCl → FеCl
2 
+ H
2
Fе + H
2
SО
4 
→ FеSО
4 
+
H
2
Konsentrlangan sulfat kislota bilan qaynatilganda SO
2
hosil bo‘lishini 
kuzatishimiz mumkin: 
2Fе + 6H
2
SО
4 
→ Fе
2
(SО
4
)
3
+ 3SО
2
+ 6H
2
О 
100% li konsentrlangan sulfat kislota temirni passivlashtiradi. 
Shuningdek,temir suyultirilgan nitrat kislota bilan reaksiyaga kirishganda NO, 
NO
2
, N
2
, N
2
O yoki juda suyultirilgani bilan NH
4
NO
3
hosil qiladi. 
Fе + 4HNО
3 
→ Fе(NО
3
)
3 
+ NО + 2H
2
О 
Yuqori konsentratsiyali nitrat kislota ham temirni passivlashtiradi.