Turli o`simliklar, hayvonlar va mikrob hujayralaridan, hujayra

---

Nazariy qism: Turli o`simliklar, hayvonlar va mikrob hujayralaridan, hujayra 
komponentlaridan, to`qimalar ekstraktlaridan xilma-xil oqsil preparatlari ajratib olingan. 
Organizmning turli a’zo va to`qimalarida o`ziga xos oqsillar uchraydi. Har xil turga mansub 
o`simlik va hayvonlarning oqsillari ham bir-biridan farq qiladi, umuman oqsillarning turga 
xosligi tabiat qonunidir. Hujayra tarkibidagi DNK va RNKning umumiy miqdori uning 
funkstional holatiga bog`liq bo`ladi. Masalan, urug` hujayralari (s’ermatozoidlar)da DNK 
hujayra quruq massasining 60% ini, ko’pchilik hujayralarda 1-10, muskullarda esa 0,2 % 
bo`ladi. ‘NK ning miqdori esa odatda, DNK ga nisbatan 5-10 marta ko`proq bo`ladi. Jigar, 
oshqozon osti bezi, embrional to`qimalar kabi faol ravishda oqsil sintezlovchi to`qimalarda 
RNK/DNK nisbati 4 dan 10 gacha bo`ladi. Ajratib olingan va tozalangan DNK va RNK 
maxsus sharoitda kislota (DNK) va ishqor (RNK) bilan gidrolizlanadi; ko’pincha gidroliz 
polinukleotidlardagi fosfodiefir bog`larini uzadigan maxsus fermentlar – nukleazalar 
ishtirokida boradi. Nuklein kislotalarning fosfodiefir bog`lari gidroliz qilinganda ularning 
struktura monomerlari – azotli asos, pentoza va fosfat kislota qoldiqlaridan iborat 
mononukleotidlar ajralib chiqadi. DNK molekulasida purin asoslarining molyar soni 
pirimidin asoslarining molyar soniga teng bo’ladi. DNK molekulasi har bir tur uchun spetsifik 
harakterlanadi. DNK asosan yadroning asosiy moddasi hisoblanadi. 
Darsning maqsadi: Piyoz gomogenatini tayyorlash, DNKni etanol tasirida cho’ktirish va 
DNKni eritmadan ajratib olish usullari bilan tanishish.
Kerakli asbob: shisha qum; xovoncha; mufel pech; tarozi; shisha voronka; martalik 
qog‘oz salfetka; yog‘och tayoqcha; shisha stakan, kimyoviy probirkalar.(23-rasm) 
 
 
 
 
 
 
24-rasm 
Reaktivlar : ohak; etanol; 5% NaCl; etil spirti yoki izopropilen spirti muzlatilgan holda, 
hech bo’lmasa yuzi muzlatilgan bo’lishi maqsadga muvofiqdir; disstillangan suv. 
Biomateriallar: piyoz. 
 
 
Ishning bajarilishi:DNKni ajratish. O’tkaziladigan tajriba 
yordamida qurollanmagan ko’z bilan nuklein kislotalarni 
ajratishning oddiy va tezkor usuli amalga oshiriladi.  
10-LABORATORIYA MASHG’ULOTI 
Piyozdan DNK ni ajratish 
 

---

Piyozdan DNK ni ajratish: Ishni bajarish tartibi.
1.Taxminan 20 gramm sariq piyozni kesib oling.
2. Va taxminan 20 gramm kislota bilan yuvilgan qum va ohak qo’shiladi.
3. Mayda Shilimshiq holatga kelguncha maydalanadi.
4. 10 gramm NaCl ni tortiladi. 100 ml suvda tuzni eritib oling. Piyoz gomogenati bilan 
stakanga 30 ml eritma qo'shing. 60
o
C haroratda 5 daqiqa davomida aralashtiring.
5. Doka yordamida suyuqlik qismi filtratdan ajratib olinadi.

---

6-Etanolni 
stakanning yon 
tomonidan asta-sekin 
quying. Shunda 
hujayra ekstrakti 
eritma ustki 
qatlamiga chiqadi, 
DNK eritma tagigiga 
cho’kmaga tushadi.
6. 
Eritmadan DNKni chiqarib olish 
uchun 
aralashtiruvchi 
tayoqchadan 
foydalaning.
Tayoqcha eritma cho’kmasida sekin 
buraladi. Ehtiyot bo’ling suvli va etanolli 
qismlarni aralashtirib yubormang.
7. 
DNKni 
95% 
etanol 
bo'lgan 
probirkaga o'tkazing.
 
 
 
 
Nazorat uchun savollar. 
1.Hujayra tarkibidagi DNK va RNKning umumiy miqdori nimaga bog`liq bo`ladi? 
2.Tajriba bajarishda DNK nimalardan ajratib olinib o’rganiladi? 
3. DNK miqdori qaysi hujayrada ko’p miqdorda uchraydi? 
4.DNKni ajratib olishda spirtning necha foizli eritmasi kerak? 
Topshiriqlar: 
1.Probirkalardagi eritmalar rangining o‘zgarishini kuzating va jadvalga yozing. 
2.Ishni bajarib, xulosangizni daftarga yozing.