Pedagogik konfliktologiyaning mohiyati, maqsadi, vazifalari va fan sifatida paydo bo‘lishi

1-MAVZU. PEDAGOGIK KONFLIKTOLOGIYANING MOHIYATI, MAQSADI, VAZIFALARI VA FAN SIFATIDA PAYDO BO‘LISHI. KONFLIKTOLOGIYA YOKI KONFLNKTLAR YECHIMI SOXASI YANGI RIVOJLANIB KELAYOTGAN VA TARAKKUR ETAYOTGAN FAN SOHALARIDAN BIRI EKANLIGI.
Reja:

1. 
   Pedagogik konfliktologiyaning mohiyati, maqsadi, vazifalari va fan sifatida paydo bo‘lishi.
   
2. 
   Konfliktologiya yoki konflnktlar yechimi soxasi yangi rivojlanib kelayotgan va tarakkur etayotgan fan sohalaridan biri ekanligi.
   
3. 
   

Afsuslar bo‘lsinki, bugungi kunda tiirli vaziyatlarda xotiijamlikni saqlagan holda, bor imkoni bilan atrofdagi odamlarga yordamga shoshilish, ulami sabrga, vazminlikka chorlash o ^ ig a , п.оо‘пп gaplari, hatti-harakatlari bilan noqobil ishiami qilayotganlar ham uchrab turibdi. Turli asossiz yolg‘on, mish-mishlar tarqatib, ahoii orasida noo‘rin vahimalar paydo qilayotgan shaxsiar ham yo‘q emas. Shunday ekan, hayot konfliktlarga to‘la Insonning jamiyatdagi yashash tarzini turli ziddiyatlarsiz tasawur etib boimaydi. Turli nizo va ziddiyatlar bilan umr davomida, har qanday yoshda, har qanday joy da, har qanday vaziyatda to‘qnash kelish mumkin. Konfliktlar uyda, maktabda, ko‘chada, o‘quvchilar orasida, ota-onalar va farzandlar, xodim va uning rahbariyati orasida, jamoa a’zolari o‘rtasida sodir bollishi mumkin. Konfliktlar, odatda, ko‘p vaqt odamlar birga bo‘ladigan hollarda, ya’ni ular uzoq muddat bir-birlari bilan va ruhiy muloqotda bo£ladigan hollarda, ular ma’lum muddat o‘zaro birga bo‘lishga majbur bo‘lgan paytlarida kocproq sodir boiadi. Hech bir inson o‘zini konfliktlardan doimiy muhofaza qilinganman deb hisoblay olmaydi. Chunki konfliktlai' ba’zan qo‘qqisdan, hech kutilmagan holda vujudga kelishi hamda inson hayot tarzini tubdan o‘zgartirib yuborishi mumkin. Konflikt har bir inson hayotining ajralmas qismi boiib, hech bir inson konfliktlardan o‘zini «kafolatlanganman» deb ishonch bilan ayta olmaydi. Har birimiz bolalik davrlarimizdan konfliktli vaziyatlarga tushamiz va bu holatlardan chiqib ketish yollarini, usullarini qidiramiz. Shu nuqtayi nazardan

qaraganda, konfiikt ijtimoiy hodisa hisoblanadi. Chunki u ko‘pchilik
insonlaming kundalik tumiush tarziga oid voqea va hodisalami qamrab
oladi hamda konfiikt rivojidan har bir inson, yaqin qarindoshlar,
mehnat jamoasi o‘rtasidagi tinch va totuvlikka asoslangan osuda ha^-
yot tarzi zarar ko‘rishi mumkin. *
Ulg‘ayganimiz sari konfliktli voqea; 'Kodisalar o‘z kuchi va
ta’sirini ham kuchaytirib boradi. Ammo biz konfiikt nimaligini bilamizmi?!
Har doim ham konfliktli vaziyatga tushib qolganda
o‘zimizni to'g‘ri tutamizmi? Konfiikt bizning hayotimiz uchun tahdid
ko‘rsatadimi? Konfiiktning o‘z ichki tabiati qanday? Konfliktdan
qanday qutilish, ya’ni undan qanday chiqib ketish kerak? Ziddiyat
qanday qonuniyatlar asosida rivojlanadi? Nizoni rivojlantiruvchi
omillami oldindan bartaraf etsa bo‘ladimi? Inson ziddiyatlarsizyashashga
ocrganishi mumkinmi?! - singari savollar butun bir vujudimizni
qurshab oladi.
Konfliktologiya yoki konfiiktlar yechimi sohasi yangi rivojlanib
kelayotgan va taraqqiy etayotgan fan sohalaridan biridir. Shu
bois, konfliktologiya sohasining nazariy asoslari, uning milliy xususiyatlari,
ijtimoiy o‘ziga xosligi, konfliktlaming jamiyat hayoti
bilan aloqadorligi, shaxslararo konfiiktlar, konfliktlaming huquqiy
aspektlari, mehnat jamoasidagi konfiiktlar masalalari ko^pchilik
tadqiqotchilami qiziqtiradi. Ko‘rinib turibdiki, konfliktologiyaning
o‘z ichki yo‘nalishlari ko‘p. Konfliktologik kayfiyat va xususiyatlami
o‘rganish jamiyatdagi inqirozlaming kelib chiqishi va ijtimoiy
to‘qnashuvlammg oldini olishga kolmak beradi. Ammo bu sohadagi
tadqiqotlar unchalik ko‘p bo‘lmay, mazkur qo4llanmani tayyorlashda
konfliktologiya asoslari bo‘yicha ingliz, rus va o‘zbek tillaridagi
ma’lum manbalarga tayanildi.
AQShning bir necha universitetlari qoshida konfiikt yechimlarini
ocrganishga yo‘naltirilgan ilmiy-amaliy tadqiqot markazlari faoliyat
olib boradi. Mayamida tashkil etilgan ≪Tinchlik ta’limi tadqiqotlari
markazi≫ ana shunday tashkilotlardan hisoblanadi. Rossiya Fanlar
Akademiyasi Sotsiologiya instituti qoshida ham ≪Konfliktologik
tadqiqotlar markazi≫ ish olib boradi. Ushbu markazlar asosan konfliktli vaziyatlami oldini olish chora-tadbirlaiini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadiiar.
Konflikt o‘zi nima? «Konflikt» atamasi «Nizo» tushunchasining dastlabki ekvivalenti sanaladi. Bu fan o‘rganuvchi obyektlar nimalardan iborat? Konfliktlaming kelib chiqishini, sabab va oqibatlarini o‘rganuvchi fan «Konfliktologiya» boiib, u lotincha «conflictus»- to‘qnashuv, «logiya» - ta’Iimot demakdir. Demak, Konfliktologiya to‘qnashuv haqida ta’lim berish, ya’ni to'qnashuv haqidagi fan hisoblanadi. Pedagogik konfliktologiya fanining predmeti - konfliktlaming yuzaga kelishi, rivojlanishi va tugallanishiga doir umumiy qonuniyatlardir.
Konfliktning o‘zaro ta’sir subyekti - alohida otiam yoki odamlar va odamlar guruhi. Konflikt - o‘zaro qarama-qarshi bo‘lgan zidtiiyatli manfaatlar va munosabatlarning ochiq to‘qnashuvi.
Konfliktning yechimini topish - konfliktli vaziyatni yo‘qotish hamda u yuzaga keltirgan munosabatlami to4g‘ri yoMga solish bilim va ko4nikmalari majmuidan iborat1. , Konfiikt tabiiy hodisa. Konfiikt - oddiy hoi. Chunki konfiikt har birimizning turmushimiz va tirikligimizga xos va hayotimizga tegishli bo‘lgan narsa. Ammo ko‘pchilik insonlar ongida an’anaviy mavjud boigan fikrga ko4ra, konfiikt - bu oddiy hoi emas, u ziddiyatli hoi, undan o‘zini muhofaza qilish kerak, undan o'zini tortish zarur, konfiiktdan «qochish» kerak. Insonlararo, oilalar ichida bo4layotgan konfiiktlardan o4zini tortishni bizga bolaligimizdan o‘rgatib kelishadi. Konfiikt oldida, konfiiktdan qo'rqish hollari ko‘pchilikni tashkil qiladi. Bizni bolaligimizdan konfliktli vaziyatlardan o'zimizni tortishga, «janjalkash» bo4lmaslikka, nizolarni keltirib chiqargan va unda qatnashgan odamlardan o‘zimizni tortib yurishga o‘rgatishadi. Konfiikt - bizning milliy mentalitetimizda «yaxshi» bo'lmagan holat va vaziyatga tenglashtiriladi. Biz konfiikt bo4lganidan ko4ra, konfiikt bo‘lmaganini afzalroq ko4ramiz. Konfiiktni hayotimizdagi eng «yomon» davr sifatida baholaymiz. Undan uzoqroqda yashash kocnikmalari bizning tafakkurimizga chuqur singdiriladi. Konfiikt har kunlik hayot tarzimizga xos bo'lgan voqelik bo‘lishiga qaramay, insonlar ko4pincha ulami noto4g4ri talqin etadi hamda «anglangan» holda qabul qilishga o‘rgatilmaydi. Biz qachonki konfliktli vaziyatga tushib qolganimizdagina konfliktli vaziyatni tahlil qilishga urinamiz. Ammo har doim ham bizdagi bilim va ko'nikmalar konfliktli vaziyatdan chiqib ketish uchun yetarli bo'lmaydi. Chunki bu borada bizning hayotiy tajribamiz kamm va biz konfiiktlar yechimi bo'yicha maxsus bilimlami egallamaganmiz. Tabiiyki, har bir inson konfliktlami tushunadi, ulaming mohiyatini to4g4ri anglaydi hamda ulami yenga oladi, deyish xato. Xorij mamlakatlarida yuqori va quyi bosqichdagi barcha rahbar xodimlar, biznes menejerlaming barchasi konfiiktlar yechimi bo4yicha ta’lim oladilar.
Pedagogik konfliktologiya fanining vazifalari: 0 gumanitar fanlar sohasi sifatida uning obyekti va predmetidagi izlanish hamda asosiy kotegoriyalari haqida talabalarda nazariy tasawurlami shakllantirish; 0 pedagogik faoliyatning insonparvarlikka yo^altirilganliginochib berish; 0 konfliktlami bartaraf etish, oldini olish, yechimini topishninasosiy shakl va usullarini egallash; 0 pedagogik konfliktning qonuniyatlari va faktorlari haqida toclitasawumi shakllantirish; 0 pedagogik konfliktli vaziyatlami muvofiqlashtirish, tahlil qilisva tushunish, umumiy ilmiy yondashishni aniqlay bilishdan iborat. Fanning ta’limdagi o‘mi - pedagogik jarayon keng qamrovli bo'lib, unda turli pedagogik konfliktlaming yuzaga kelishi tabiiy hodisadir. Pedagogik jarayonda yuz beradigan konfliktlar olziga xos xususiyatlar, rivojlanish darajasi va bosqichlari, chegarasiga ega.
Bo‘lajak pedagoglarda pedagogik konfliktlami oldini olish va bartaraf etish ko‘nikma va malakalarini shakllantirishda mazkur fan alohida ahamiyatga ega. Pedagogik konfliktologiy a fani bo‘yicha o‘qituvchi kasbga oid nazariy va amaliy bilimlarni egallashi, pedagogik jarnoa bilan doimiy muloqotda bo‘lish ijobiy natijalar beradi. Binobarin, bunday muhitda o‘zaro fikr almashish, shaxsiy mulohazalami boshqalar tomonidan bildirilayotgan qarashlar bilan taqqoslab, ulaming to‘g‘riiigi va haqqoniyligiga ishonch hosil qilish, mavjud bilimlarni yanada boyitish, xato va kamchiliklami aniqlash hamda ulami bartaraf etish yo‘llarini topish imkoniyati mavjud.
Pedagogik konfliktologiya fanining ilmiy-tadqiqot metodlari.
Har qanday fan, fan sifatida o‘zining ilmiy-tadqiqot usullariga ega. Bu usullar orqali o‘z mazmunini boyitib, yangilab boradi. Fan mazmunini boyitish vayangilash maqsadida mavjud kasbiy, pedago13 gik-psixologik. hodisa va jarayonlarni, uning maqsadi va vazifalariga niuvofiq keladigan tadqiqot usullari bilan o‘rganadi. Ilmiy pedagogik izlanish jarayonlarini amalga oshirishda quyitiagi ilmiy-tadqiqot metodlaridan foydalaniladi: kuzatish, o‘z-o‘zini tahlil qilish, og'zaki vayozma so‘rov, anketalashtirish, test so‘rovi, ishbilarmonlik о‘ут1ап va boshqalar.
Mustahkamlash uchun savoilar
1. Konfliktga ta’rif bering va konflikt qanday ma’noni anglatadi?
2. Konfliktologiya fan sifatida nechanchi asrda shakllana boshlagan? Pedagogik konfliktologiya fanining obyekti, predmeti, maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
3. Pedagogik konfliktologiya fani qaysi fanlar bilan aloqadorlikda rivojlanadi?
4. «Konflikt». «ijtimoiy konflikt», «pedagogik konflikt» tushunchalarni o‘zaro tahlil qilib bering. Pedagogik konfliktga ta’rif bering va izohlang.
5. Наг bir inson o>jni konfliktlardan muhofaza qilinganman deb hisoblav oladimi va nirna uchun?
6. Konfliktda buzg'unchilik va yaratuvchanlik mavjud bo‘ladimi?
7. Konfliktning yechimini topishda qanday bilim va ko^nikmalar shakllangan bo;lmogci lozim?
8. Konfliktologiya nazariyasining mashhur asoschilari kimlar?
9. Konflikt shakllarini bilasizmi? Ulami voriting?
10. Qanday yondashuvlar asosida konfliktni hal etish ijobiy bosqichga o4adi? Nizo va uning turlari qanday tavsiflanadi?
11. Nizo va nizoli vaziyatlami tushuntiring. Nizoning rivojlanish bosqichlari va ulami yoritib bering