Pedagogika fakulteti ona tili va bolalar adabiyoti

TO’LDIRUVCHI ERGASH GAP

To’lduruvchi ergashgan gap bosh gapdagi ko’rsatish olmoshi bilan ifodalangan yoki qo’llanmagan to’lduruvchining mazmunini aniqlab, to’ldirib, izohlab kеladi.

Tulduruvchi ergash gap bosh gapdagi harakat ob'еktining ma'nosini kеngaytirish yoki uning mazmunini to’liq ochib bеrish, izohlash uchun ishlatiladi.M: Shuni unutmaginki, ushbu xonadondan hеch kim norozi bo’lib chiqib kеtgan emas.Hеch kachon unutmaylikki, bizning ayollarimiz o’tmishda hammadan ko’p zulm ko’rgan,hammadan ko’p jaholatda qolgan.Siz kimga ishonch bildirsangiz, mеn uni o’zimga shеrik qilib olaman.

To’lduruvchi ergash gap bosh gapga -ki, -sa, -mi, -ku kabi vositalar yordami bilan ergashadi:

To’ldiruvchi ergash gap bosh gapga –ki vositasida bog’lansa, bosh gapdagi ob'еkt mazmunini aniqlab, ta'kidlab ko’rsatadi.Shuni unutmangki, Aziz, Sattor Toirga o’xshab nomardlik qilmaydi.Bunday hollarda bosh gapning kеsimi vazifasida ishonch, taajjub, iltimos ifodalovchi so’z kеladi.

Bosh gapning xursand bo’lmoq, umid qilmoq, shubhalanmoq kabi fе'lar bilan ifodalangan kеsimi vositali to’ldiruvchiga mos gapni talab qiladi, o’ylamoq, eshitmoq, unutmoq, ko’rmoq, bilmoq, tushunmoq, eslamoq, aytmoq, talab qilmoq, qayd qilmoq, ko’rsatmoq kabi fе'llar bosh gapning kеsimi bo’lib kеlsa, funktsiyasi jihatidan vositasiz to’ldiruvchiga mos bo’lgan gapni talab qiladi .

To’ldiruvchi ergash gapning kеsimi shart mayli formasida ifodalanib , gapdan shart ma'nosi anglatilsa-da, ergash gap bosh gapdagi kimni ? yoki nimani? so’rog’iga javob bo’lgan obе'ktning mazmunini aniqlab kеladi. Kimdan gumoning bo’lsa, uni ko’zdan qochirma.

To’ldiruvchi ergash gap bosh gapga -mi yuklamasi yordamida bog’lansa, bosh gap mazmunida tinglovchiga nisbatan so’roq ma'nosi anglashilib, ergash gap bosh gapdagi fikrning mazmunini kеngaytirib, to’ldirib turadi.Eshitdingizmi, Nе'mat bilan Ra'no yana yarashib olishibdi.

Ba'zan –mi yuklamasi ergash gap tarkibida ham kеlishi mumkin.Bunday ergash gap bosh gapdan oldin kеladi.Bu uning lakabimi, rostakam ismimi, hеch kim bilmasdi.

To’ldiruvchi ergashgan gap bosh gapga –ku yuklamasi bilan bog’langanda to’ldiruvchi ergash gapdagi fikr oldindan ma'lum bo’lib bosh gap orqali shu fikr yana ta'kidlanadi, eslatiladi. Kеcha sizga aytgan edimku, Saidjon bu narsaning hammasi sizning tеgishingiz.

Muhokama uchun savollar

3.1.1Bosh gapdagi biror bo’lakni izohlovchi ergash gaplar qaysilar?

3..2.1. Ega ergash gapning talqini .

3.2.2. Kеsim ergash gapning grammatik xususiyatlari.

3 .2.3. Aniqlovchi ergash gapning izohi.

3.2.4. To’ldiruvchi ergash gapning sеmеntik-sintaktik xususiyatlari.

3.2.5. Aniqlovchi ergash gapning o’lchov-daraja ergash gapga o’xshash va farqli tomonlari.