Pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasyy

15-nji mowzuk: Russiýanyň döwlet bilim ulgamynyň aýratynlyklary
Meýilnama:
1. Russiýada umumy orta bilim ulgamy
2. Hünär okuwy
3. educationokary bilimden soň okamak
4. "Russiýa Federasiýasynda bilim barada" täze kanun.


Russiýada umumy orta bilim ulgamy aşakdakylardan durýar.
Russiýa Federasiýasynyň "Bilim barada" Kanunyna görä, rus bilimi üznüksiz, yzygiderli derejeli ulgam bolup, olaryň hersinde dürli görnüşli döwlet, döwlete degişli däl, şäher bilim edaralary bar.
Institutlar Russiýa Federasiýasynyň bilim ulgamynyň esasy baglanyşygydyr. Bilim çäreleri okuw jaýlarynda geçirilýär. Gysgaça aýdylanda, Russiýa Federasiýasyndaky bilim ulgamyny suratlandyrmak gaty kyn, sebäbi ol dürli we dürli komponentlere esaslanýar. Bilim edaralary we okuwyň ähli görnüşleri, aşakdaky bilim görnüşlerini özünde jemleýän Russiýanyň üznüksiz bilim ulgamynda emele gelýär:
Döwlet; Goşmaça; Öz-özüňi terbiýelemek.
Bilim ulgamy şulary öz içine alýar: 1) federal döwlet bilim standartlary we talaplary; 2) bilim çäreleri bilen meşgullanýan guramalar, mugallymlar, talyplar we kämillik ýaşyna ýetmedik okuwçylaryň ene-atalary (kanuny wekilleri); 3) federal döwlet edaralary, döwlet edaralary we Russiýa Federasiýasynyň esaslandyryjy guramalarynyň bilim ulgamynda döwlet dolandyryşyny amala aşyrýan ýerli häkimýetleri; 4) bilim çärelerini alyp barýan we bilimiň hiline baha berýän guramalar; 5) bilim işleri bilen meşgullanýan edara görnüşli taraplar, iş berijiler we olaryň birleşikleri, jemgyýetçilik birleşikleri.
Bilim umumy bilim, hünär bilimi, goşmaça bilime bölünýär, bu bolsa ömrüň dowamynda bilim almak hukugyny (ömürboýy okamak) amala aşyrmaga mümkinçilik berýär.
3. Umumy bilim we hünär bilimi bilim derejelerine laýyklykda alnyp barylýar.
Russiýa Federasiýasynda umumy bilimiň aşakdaky derejeleri döredildi:
1) mekdebe çenli bilim;
2) başlangyç umumy bilim;
3) esasy umumy bilim;
4) ikinji derejeli umumy maglumatlar.
Russiýa Federasiýasynda hünär biliminiň aşakdaky tapgyrlary döredildi:
1) orta hünär hünär bilimi;
2) ýokary bilim - magistr derejesi;
3) ýokary bilim - hünär, magistr derejesi;
4) ýokary bilim - ýokary hünärli işgärleri taýýarlamak
Russiýa Federasiýasynda bilim ulgamy, döwlet bilim ülňüleri we olary durmuşa geçirýän bilim ulgamlary bilen düzgünleşdirilýän, biri-birinden garaşsyz, gözegçilik we dolandyryş edaralaryna tabyn bolan bilim programmalarydyr.
Bu nähili işleýär
Rus bilim ulgamy dört kooperatiw gurluşynyň güýçli toplumydyr.
Bilim maksatnamalarynyň maglumat mazmunyny kesgitleýän federal standartlar we bilim talaplary. Programsurtda iki görnüşli maksatnama amala aşyrylýar - umumy bilim we ýöriteleşdirilen, ýagny hünärmen. Iki görnüşi hem başlangyç we ikinji görnüşlere bölünýär.
Esasy umumy bilim maksatnamalary şulary öz içine alýar:
• mekdebe çenli;
• başlangyç;
• esasy;
• orta (doly).
Esasy hünär programmalary aşakdakylara bölünýär:
• orta ýörite;
• ýokary hünärli (bakalawr, hünär, ussat);
• ýokary bilimden soň hünär okuwy.
Russiýada häzirki zaman bilim ulgamy bilimiň birnäçe görnüşini öz içine alýar:
• synp otaglarynyň diwarlarynda (gündiz, ýarym gün (agşam), ýarym gün);
• aşa;
• öz-özüňi terbiýelemek;
• daşky görnüşi.
Sanalan bilim formalarynyň birleşmegine-de rugsat berilýär.
Ylmy we bilim edaralary. Bilim maksatnamalaryny durmuşa geçirmek üçin işleýärler.
Bilim edarasy, okuw prosesini, ýagny bir ýa-da birnäçe bilim maksatnamalaryny durmuşa geçirmäge gatnaşýan gurluşdyr. Şeýle hem okuw jaýy okuwçylary saklamagy we bilim bermegi üpjün edýär.
Russiýa Federasiýasyndaky bilim ulgamynyň shemasy şeýle:
Bilim edaralary:
• ştat (sebit we federal tabynlyk);
• şäher häkimligi;
• döwlete degişli däl, bu şahsy.
Olaryň hemmesi ýuridik şahslar.
Bilim edaralarynyň görnüşleri:
• mekdebe çenli;
• umumy bilim;
• başlangyç, umumy, ýokary hünär bilimi we uniwersitetden soňky hünär bilimi;
• harby ýokary bilim;
• goşmaça bilim;
• şypahana görnüşli ýörite we düzediş okuwlary.
III. Dolandyryş we gözegçilik funksiýalaryny ýerine ýetirýän gurluşlar.
IV. Russiýa Federasiýasynyň bilim ulgamynda işleýän edara görnüşli taraplaryň, jemgyýetçilik toparlarynyň we döwlet kompaniýalarynyň birleşmeleri.
Gurluşy
Institutlar Russiýa Federasiýasynyň bilim ulgamynyň esasy baglanyşygydyr. Bilim edaralary ýörite işlenip düzülen meýilnamalara we tejribe düzgünlerine esaslanyp bilim işlerini alyp barýarlar.

1. 
   Gysgaça aýdylanda, Russiýa Federasiýasyndaky bilim ulgamyny suratlandyryp bolmaýar, sebäbi ol dürli-dürli we dürli böleklerden durýar. Emma bularyň hemmesi bilimiň her derejesinde adamyň şahsy we hünär hil görkezijilerini yzygiderli ösdürmäge çagyrylan toplumyň içine girýär. Bilim edaralary we okuwyň ähli görnüşleri, aşakdaky bilim görnüşlerini birleşdirýän Russiýanyň üznüksiz bilim ulgamyny düzýär:
   
2. 
   • döwlet
   
3. 
   • goşmak
   
4. 
   • öz-özüňi terbiýelemek.
   
5. 
   Komponentler
   
6. 
   Russiýa Federasiýasynyň pedagogiki ulgamynda bilim programmalary, aşakdakylary göz öňünde tutup işlenip düzülen resminamalardyr.
   
7. 
   • Bilim maksatnamalarynyň 70% -den gowragyny düzýän GEF;
   
8. 
   • milli-sebitleýin gözlegler.
   
9. 
   GEF-Federal Döwlet bilim standartlary - döwlet akkreditasiýasy bolan edaralar üçin hökmany talaplary öz içine alýar.
   
10. 
    Hünär okuwy
    
11. 
    Russiýada bilim ulgamynyň ösüşini bir ýa-da birnäçe hünärde çuňňur bilim, hünär ussatlygy we güýçli başarnyklara eýe bolmak bilen gazanylýan adamyň doly kemala gelmezden göz öňüne getirip bolmaz. Hünär okuwy özgertmeleri her bir okuwçynyň ösüşini üpjün etmegi maksat edinýär.
    
12. 
    Hünär bilimini ýokarlandyrmagyň esasy ugurlary:
    
13. 
    • hünär biliminiň maddy binýadyny berkitmek we giňeltmek;
    
14. 
    • kärhanalarda tejribe merkezlerini guramak;
    
15. 
    • hünärmen önümçilik işgärlerini işgärleri taýýarlamaga çekmek;
    
16. 
    • hünärmenleri taýýarlamagyň hilini ýokarlandyrmak.
    
17. 
    Russiýa Federasiýasyndaky häzirki zaman bilim ulgamy hünär düzüminiň giňelmegini aňladýar.
    
18. 
    Düzgünleşdiriji resminamalar
    
19. 
    Bilim edaralarynyň işini kadalaşdyrýan esasy resminama, Russiýa Federasiýasynda 2012-nji ýylda kabul edilen Bilim kanuny. Okuw prosesine bolan garaýşy kesgitleýär we maliýe düzümini kadalaşdyrýar. Bilim ulgamy özgertmeler we kämilleşdiriş işlerinde bolansoň, wagtal-wagtal täze kararlar we buýruklar peýda bolýar we kadalaşdyryjy resminamalaryň sanawy yzygiderli täzelenýär, emma şu gün öz içine alýar:
    
20. 
    . Russiýa Federasiýasynyň konstitusiýasy.
    
21. 
    Maksatly bilim ösüş maksatnamasy.
    
22. 
    . "Ýokary we ýokary bilimden soňky federal kanunlar", "Higherokary hünär bilim derejeleri baradaky kanunçylyga üýtgetmeler girizmek barada".
    
23. 
    . Bilim we ylym ministrliginiň "Esasy uniwersitetler we guramalar barada", "Bolonýa maksatnamasynyň durmuşa geçirilmegi barada" buýruklary.
    

24. Okuw prosesini guramak boýunça nusgalyk düzgünler.
25. Russiýada bilim ulgamyny döwrebaplaşdyrmak düşünjesi.
26. "Bilim pudagynda daşary ýurt guramalary bilen hyzmatdaşlyk barada" karar.
27. Geljekki bilim üçin nusgalyk düzgünler.
Sanawda bilim ulgamynyň her "gaty" bilen baglanyşykly kanunlar, kararlar, buýruklar we buýruklar hem bar.
Russiýa Federasiýasynda bilim ulgamyny dolandyrmak
Bilim we taglymat doktrinasyny ösdürmäge we kadalaşdyryjy resminamalary taýýarlamaga gatnaşýan Bilim we ylym ministrligi iň ýokary derejededir. Ondan soň federal agentlikler we şäher derejesindäki ýolbaşçylar bar. Stateerli döwlet toparlary okuw jaýlarynda berlen resminamalaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik edýärler.
Islendik dolandyryş guramasynyň has ýokary derejeden aşaky derejä geçirilýän anyk kesgitlenen ygtyýarlyklary bar, bilim syýasatynda anyk çäreleri amala aşyrmaga hukugy ýok. Bu, has ýokary gurluş bilen ylalaşyksyz käbir işleri maliýeleşdirmek hukugyny bermegi aňlatmaýar.
Umumy düzgünleriň kanunçylyga laýyklygyny barlamak Russiýa Federasiýasynda döwlet bilim dolandyryş ulgamy tarapyndan amala aşyrylýar. Oňa girýän guramalar esasan mekdepleriň işine we aşakdaky ýörelgeleriň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek bilen meşgullanýar:
• dolandyryşa adamkärçilikli we demokratik çemeleşme;
• yzygiderli we bitewilik;
• maglumatlaryň dogrulygy we dolulygy.
Yzygiderli syýasaty durmuşa geçirmek üçin ýurtda aşakdaky derejede bilim dolandyryş edaralary ulgamy bar:
• merkezi;
• pudaklaýyn däl;
• respublikan
• özbaşdak sebit;
• awtonom etrap.
Merkezleşdirilen we merkezleşdirilmedik dolandyryşyň utgaşmasy sebäpli dolandyryjylaryň we jemgyýetçilik guramalarynyň jemgyýetleriň bähbidine işlemegini üpjün etmek mümkin. Bu, dolandyryş kararlaryny gaýtalamazdan ýerine ýetirmek üçin tramplin döredýär we bilim ulgamynyň ähli bölümleriniň hereketleriniň utgaşdyrylmagyny güýçlendirýär.
Russiýa Federasiýasyndaky bilim, indiki nesli terbiýelemäge we terbiýelemäge gönükdirilen ýeke-täk prosesdir. 2003-2010-njy ýyllarda Çaga Deklarasiýasynyň düzgünlerine laýyklykda içerki bilim ulgamy düýpli özgertmeler geçirdi. Hünärmenlik we aspirantura bilen birlikde, Russiýa Federasiýasynyň aşakdaky derejeleri 2012-nji ýylda Russiýada "Russiýa Federasiýasynyň bilimi barada" kanuny boýunça kabul edildi. Europeanewropa ýurtlaryna meňzeş dereje gurluşlary talyplar we mugallymlar üçin uniwersitetleriň arasynda erkin hereket etmegi üpjün edýär. Bolonýa jarnamasyna gol çeken islendik ýurtda iş tapmak mümkinçiligi başga bir şübhe.

Bilim, öňki nesilleriň toplan bilimlerini we tejribelerini paýlaşmagyň prosesi we netijesidir. Okuwyň esasy maksady, jemgyýetiň täze agzalaryny ýüze çykýan ynançlar we gymmatlyklar bilen tanyşdyrmakdyr.

Okuwyň esasy wezipeleri aşakdakylar:
• Jemgyýetiň mynasyp agzalaryny terbiýelemek.
• Bu jemgyýetde emele gelen gymmatlyklar bilen sosiallaşmak we täze nesli tanatmak.
Youngaş hünärmenleriň hünärli taýýarlygy.
• Döwrebap tehnologiýalaryň kömegi bilen işlemek bilen baglanyşykly bilimleri geçirmek.
Bilim ölçegleri
Bilimli adam belli bir bilim toplan, belli bir hadysanyň sebäplerini we netijelerini anyk kesgitläp bilýän we şonuň üçin logiki pikirlenýän adamdyr. Bilimiň esasy kriteriýasyna, adamyň logiki pikirlenmek, bilim ulgamyndaky boşluklary dikeltmek ukybynda ýüze çykýan yzygiderli bilim we pikirlenmek diýip atlandyryp bolar.
Adam durmuşynda bilimiň ähmiýeti
Jemgyýetiň medeniýeti okuw arkaly nesilden-nesle geçýär. Bilim jemgyýetiň ähli ugurlaryna täsir edýär. Bilim ulgamyny kämilleşdirmek şeýle täsiriň mysaly bolup biler. Umuman aýdanyňda, Russiýa Federasiýasynda hünär derejesiniň täze derejesi döwletiň bar bolan zähmet çeşmeleriniň hiliniň ýokarlanmagyna getirer, bu bolsa öz gezeginde içerki ykdysadyýetiň ösüşine düýpli täsir eder. Mysal üçin, hukuk hünäri bolmak ilatyň hukuk medeniýetini ösdürmäge kömek edýär, sebäbi her bir raýat kanuny hukuklaryny we borçlaryny bilmelidir.
Ynsan durmuşynyň ähli ugurlaryny öz içine alýan hil we yzygiderli taýýarlyk, sazlaşykly şahsyýeti ösdürmäge mümkinçilik berer. Okuw adama uly täsir edýär. Sebäbi häzirki şertlerde diňe bilimli adam sosial basgançaga çykyp, jemgyýetde ýokary orny eýeläp biler. .Agny, öz-özüňi tanamak, ýokary hilli taýýarlygyň ýokary derejesi bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr.
Bilim ulgamy
Russiýada bilim ulgamy birnäçe guramany öz içine alýar. Bu edaralar aşakdakylary öz içine alýar:
• Mekdebe çenli bilim (ösüş merkezleri, çagalar baglary).
• Umumy bilim (mekdepler, grammatika mekdepleri, liseýler).
• educationokary okuw jaýlary (uniwersitetler, gözleg institutlary, akademiýalar, institutlar).
• Orta ýörite (tehniki mekdepler, kollejler).
• Döwlete degişli däl.
• Goşmaça bilim.
Bilimiň esaslary
Universalhliumumy gymmatlyklaryň ileri tutulmagy.
• Medeni we milli ýörelgelere esaslanýar.
• Ylym.
• Global häsiýetlere we bilim derejesine ugrukdyrmak.
• Gumanistik häsiýet.
• Daşky gurşawy goramaga üns beriň.
• Bilimiň dowamlylygy, yzygiderliligi we dowamlylygy.
• Bilim bedenterbiýe we ruhy terbiýeleriň bitewi ulgamy bolmaly.
• Zehinleriň we şahsy häsiýetleriň ýüze çykmagyny höweslendirmek.
Hökmany başlangyç (esasy) bilim.