Pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasyy

ÖZBEKISTAN RESPUBLIKASY
ÝKARY WE ORTA MAHSUS TÄLIM VEZIRLIGI
AJYNIYAZ ADYNDAKY NÖKÜS DÖVLET PEDAGOGIKA INSTITUTY
PEDAGOGIKA FAKULTETI
PEDAGOGIKA KAFEDRASYY

“TASDIQLAYMAN” Okuw işleri boýuça prorektor _______ M.Jumamuratow “___” _________2022 yyl

GARŞY PEDAGOGIKA
ylymdan

Bilim ugry:	100000 - Gumanitar pudak
Tälim ugry:	110000 - Pedagogika
Tälim ugry:	5110900 - pedagogika we psihologiýa 3-nji kurs

NUKUS 2022

MUNDARIJA:

1	SYLLABUS (MAZMUNY OF SÖELGÜNI, MESELE WE IŞLER KURRIKULUMYNYAME MESELE WE IŞLER KURRIKULUMY (tassyklanan wersiýanyň skanirlenen görnüşlerini goşmak hökmandyr)) ……………………………………………… ……………
2	Mowzukyň esasy teoretiki materialy (leksiýalaryň teksti) …………………………………………
3	SÖZLÜK ……………………………
4	Ulanylan edebiýatyň ELEKTRON FORMASY (disk görnüşinde hem ýerleşdirilip bilner) ...
5	MAZMUNY TERJIME EDIP BOLMAK, garaşsyz okuw üçin materiallar (Ylym makalalary we beýleki çeşmeler) ……………………
6	LABORATORI (A (PRAKTIKA ORA-DA SEMINAR) DURMUŞ MATERIALLARY …………
7	GOŞMAÇA MATERIALLAR (Wideo, KESEL ÖWRENMELERI WE KOREBIR)….

Leksiýa tekstleri

1-nji mowzuk: Garaşsyz ylym hökmünde "Deňeşdiriji pedagogika"
Meýilnama:
1. Deňeşdirilen pedagogika ylymyň mazmuny we düýp manysydyr
2. Deňeşdiriş pedagogikasy bilen jemgyýetçilik ylymlarynyň arasyndaky baglanyşyk.
3. Deňeşdiriji pedagogika temasyna dürli çemeleşmeler
Deňeşdiriji pedagogika düşünjesi. Deňeşdirme pedagogikasy ýa-da deňeşdirme ilki başda filosofiýa ylymlary ulgamynda emele gelip, dünýä ýurtlarynda ösüp barýan ýaş nesliň bilim we terbiýe meselelerini öz içine alýan dürli meseleleri öwrendi. Gadymy döwürlerde-de çagalaryň dürli halklarda we ýurtlarda pelsepe taglymatynyň çäginde nädip bilim alandyklary barada köp maglumatlar bar. Bilim usullaryny we gymmatlyklaryny jemlediler we durmuş tejribesiniň ýaşuly nesilden ýaş nesle geçmeginiň täsin taraplaryny seljerdiler.
Häzirki zaman dilinde deňeşdirme pedagogikasyna deňeşdirme diýilýär. Deňeşdirme (lat. Comparatavis-comparative) deňeşdirmegi we deňeşdirmegi aňladýar, taryhy ösüş tendensiýalarynyň meňzeş we dürli taraplaryny kesgitlemegi, meňzeş hadysalaryň gabat gelýän taraplaryny aýyrmagy öz içine alýar. Iňlis dilinde ‖ deňeşdirmek “deňeşdirmek diýmekdir. Garaşsyz filosofiki düşünje hökmünde deňeşdirme ylymyň dürli ugurlarynda, edebiýatşynaslykda, dürli halklaryň çeper edebiýatynda şekilleriň we sýuotsetleriň ösüşiniň deňeşdirme taryhy derňewinde ulanylýar. Bilim nazaryýetinde deňeşdirme düşünjesi deňeşdirme pedagogikasy düşünjesi bilen manydaşdyr. Şonuň üçin pedagogikanyň bu ugruny "pedagogiki deňeşdirme" diýip atlandyrmak ýalňyşlyk däl.
Gözlegçiler daşary ýurt çeşmeleriniň "deňeşdirme pedagogikasy" däl-de, "deňeşdirme bilimi" adalgasyny ulanýandygyny aýdýarlar. Galyberse-de, "bilim". “Bilim” sözi pedagogika (―pedagogie) sözi bilen deňeşdirilende giň manyda ulanylýar. Daşary ýurt pedagogiki däbine görä, "bilim" sözi ösüşiň, bilimiň we okuwyň bitewiligini aňladýar. Mundan başga-da, pedagogika diňe çagalaryň bilim almagy we terbiýesi bilen baglanyşykly düşünje hökmünde ulanylýar. Şonuň üçin daşary ýurt kesgitlemelerinde "bilimi deňeşdirmek" jümlesiniň "pedagogiki deňeşdirme" -den has ýygy ulanylýandygyny belläp geçýäris. Sinonim hökmünde "deňeşdirme pedagogikasy", "pedagogiki deňeşdirme", "deňeşdirme bilimi" we "deňeşdirme okuwlary" adalgalaryny ulanýarys. Sebäbi birnäçe dürli taraplara garamazdan, häzirki zaman pedagogiki teoriýada we amalyýetde bu düşünjeler köplenç birmeňzeş hadysalary we prosesleri kesgitlemek üçin ulanylýar. Häzirki wagtda "deňeşdirme pedagogikasy" düşünjesiniň Özbegistanda has giň ýaýrandygyny bellemelidiris. Umuman aýdanyňda, deňeşdirme pedagogikasy dürli ýurtlarda bilimiň, okuwyň we bilimiň aýratyn taraplaryny öwrenýän pedagogikanyň garaşsyz şahasy hasaplanýar. Giň manyda deňeşdirme pedagogikasy, dünýäniň dürli ýurtlarynda we sebitlerinde döwleti, kanunlary we bilimiň ösüş tendensiýalaryny öwrenýän we daşary ýurt tejribesini ulanmak arkaly milli bilim ulgamyny özara baýlaşdyrmagyň usullaryny ösdürýän ylym pudagydyr. .
Deňeşdiriji pedagogikanyň has takyk kesgitlemesini bersek, pedagogikanyň garaşsyz bir şahasy hökmünde dünýäniň dürli ştatlarynda we ýurtlarynda pedagogika teoriýasynyň we tejribesiniň ösüş tendensiýalaryny, kanunlaryny we şertlerini öwrenýän ylymdyr. Şeýle hem, umumy tendensiýalaryň milli we sebit aýratynlygynyň degişli we dürli taraplaryny tapawutlandyrýar we daşary ýurt tejribesi arkaly milli bilim ulgamyny özara baýlaşdyrmagyň görnüşlerini we usullaryny ösdürýär.
Deňeşdiriş pedagogikasyna düşünmek üçin bu çemeleşmeleriň her biri öz manysyny açýar.
Birinjiden, bu pedagogikanyň belli bir ugry. Ikinjiden, dünýäniň dürli ýurtlarynda we sebitlerinde bilimiň, okuwyň, pedagogiki teoriýanyň we tejribäniň ösüş prosesini öwrenmäge gönükdirilendir. Üçünjiden, deňeşdirme deňeşdirme derejesinde derňew belli bir derejede daşary ýurt tejribesini ulanmak üçin geçirilýär. Dördünjiden, milli bilim ulgamyny özara baýlaşdyrmagyň aýratyn görnüşleri we usullary görkezilýär.
Üznüksiz bilimi guramagyň we ösdürmegiň ýörelgeleri
Dowamly bilimiň ýörelgeleri şulardan ybarat: bilimiň ileri tutulýan ugry, onuň ösüşiniň birinji derejeli ähmiýeti, bilimiň, bilimiň we ýokary intellektiň täsiri; - bilimi demokratiýalaşdyrmak, bilim we terbiýe usullaryny saýlamakda bilim edaralarynyň garaşsyzlygyny giňeltmek, bilim dolandyryşyny döwlet-jemgyýet ulgamyna geçirmek;
- bilimiň ynsanperwerleşdirilmegi, adam ukyplarynyň açylmagy we bilim bilen baglanyşykly dürli zerurlyklarynyň kanagatlandyrylmagy, milli we ähliumumy gymmatlyklaryň ileri tutulmagyny, adam, jemgyýet we daşky gurşawyň sazlaşygyny üpjün etmek;
- okuwçylarda baý estetiki dünýägaraýyş döretmek, olarda ýokary ruhy, medeniýet we döredijilikli pikirlenmek üçin bilimiň jemgyýetleşdirilmegi;
bilimiň milli ugry, milli taryh, milli däp-dessurlar we däp-dessurlar bilen öz sazlaşygy, Özbegistan halklarynyň medeniýetini gorap saklamak we baýlaşdyrmak, bilim beýleki halklaryň taryhyna we medeniýetine hormat goýmak hökmünde milli ösüşi ykrar etmegiň möhüm faktorydyr. ;
- bilimiň we terbiýäniň özüne garaşlylygy, bu prosesiň hemme taraplaýyn kämillik ýaşyna ýeten adamyň kemala gelmegine gönükdirilmegi;
- zehinli ýaşlary kesgitlemek, iň ýokary bilim derejesinde esasy we ýörite bilim almak üçin yzygiderli şert döretmek.
Deňeşdirilen pedagogika, pedagogika ylymlarynyň aýratyn bir ugry we öwreniş predmeti hökmünde pedagogikanyň we bilimiň, etnopedagogiýanyň we etnopsiologiýanyň, didaktika, bilim teoriýasy, psihologiýa, etnografiýa, sosiologiýa, pelsepe we beýleki dersler bilen baglanyşykly. Şol bir wagtyň özünde deňeşdirme pedagogikasy, mowzugy, obýekti, wezipeleri we işi bilen tapawutlanýan garaşsyz ylmy bilimdir. Pedagogikanyň taryhy, pelsepe we bilim taryhy deňeşdirme pedagogikasy üçin aýratyn ähmiýete eýe. Sebäbi deňeşdirme pedagogikasynyň barşynda dürli ýurtlarda pedagogiki pikiriň ösüşi bilen baglanyşykly meseleler has giňişleýin we hemmetaraplaýyn öwrenilýär. Mundan başga-da, pedagogikanyň taryhy, pelsepe we bilim taryhy deňeşdirilen pedagogikanyň mazmunyny takyk gaýtalamaýar.
Deňeşdiriş pedagogikasynyň obýekti, wezipeleri we işi. Deňeşdiriji pedagogika pedagogikanyň bir ugry bolsa-da, öz gözleg obýekti we mowzugy bar (sosial pedagogika didaktikasy, bilim teoriýasy, pedagogikanyň taryhy). Bular ylym we bilim temasynyň esasy meselesini kesgitleýär. Deňeşdirilen pedagogikanyň maksady milli, sebitleýin we dünýä derejesinde bilim.
Deňeşdirilen pedagogikanyň mowzugy, daşary ýurt we özbek pedagogiki tejribesini we döwrebap milli pedagogiki medeniýetiň tendensiýalaryny we ösüş kanunlaryny deňeşdirip seljermek.
Deňeşdiriş pedagogikasynyň esasy wezipeleri:
- dürli ýurtlarda bilim ösüşini görkezýän faktlary we subutnamalary beýan etmek we seljermek;
- dürli ýurtlarda bilimiň ösüşinde mukdar we hil üýtgemelerini deňeşdirme derňewi, klassifikasiýa we ulgamlaşdyrmak;
- dürli ýurtlarda bilim ösüşiniň tendensiýalaryny we kanunlaryny ýüze çykarmak;
- dürli ýurtlarda bilimi ösdürmegiň ýollaryny we mümkinçiliklerini çaklamak;
- daşary ýurtlardaky bilim üstünliklerini we kemçiliklerini deňeşdirmek we
deňeşdirmek üçin
- daşary ýurtlaryň bilim ulgamynyň umumy derňewi
Deňeşdiriji pedagogikanyň işi.
- hünärmenleriň daşary ýurt tejribesini öwrenmegi üçin amatly bolar ýaly dürli ýurtlaryň pedagogiki resminamalarynda terminleri we düşünjeleri utgaşdyrmak we düzgünleşdirmek;
- teoretiki pikirleri, bilim syýasatyny, daşary ýurt we özbek mugallymlarynyň bilim modellerini deňeşdirmek;
- bilimiň ösüş perspektiwalaryny çaklamak;
- bilimi ösdürmegiň strategiýasyny ösdürmek.
Deňeşdirilen pedagogika meseleleriň giň toparyny öwrenýär:
Diňe dürli ýurtlardaky bilim teoriýasynyň mazmuny we guramalary däl, eýsem bilim usullary, görnüşleri, gurallary, bilim edaralary, dolandyryş, bilim gymmatlyklary we ş.m. Meňzeşliklerini we tapawutlaryny deňeşdirmek we deňeşdirmek arkaly dürli ýurtlarda bilim we terbiýe ulgamynyň ösüşini gözleýär. Belli bir ýurduň medeni, taryhy we jemgyýetçilik-syýasy aýratynlyklaryny göz öňünde tutup, bilim ulgamyny we ösüş dinamikasyny deňeşdirýär we deňeşdirýär.
Deňeşdiriji pedagogikanyň esasy kategoriýalary we düşünjeleri.
Deňeşdirilen pedagogika umumy pedagogiki we psihologiki kategoriýalary we düşünjeleri ulanýar: bilim, okuw, terbiýe, ösüş, jemgyýetleşme we ş.m. Deňeşdiriş gözlegleriniň aýratyn düşünjeleri deňeşdirme pedagogikasy, pedagogiki deňeşdirme, dünýä bilim ulgamy, milli bilim ulgamy, bilimiň globallaşmagy, bilimiň sosial synplary, bilimi ösdürmegiň strategiýasy, bilimi standartlaşdyrmak, häzirki zaman daşary ýurt pedagogiki tejribesi, milli bilim we okuw ulgamy, pedagogika medeniýet, bilim syýasaty, bilim ugurlary we ş.m.
Bu ylymda, her bir halkyň ýaşaýyş durmuşyna, taryhy we jemgyýetçilik derejesine we milli medeniýetine laýyklykda özboluşly milli-bilim medeniýeti bolmaly we olary durmuşda ulanmagy başarmaly.
Deňeşdiriş pedagogikasynyň ylmynyň bazar ykdysadyýetindäki orny we ähmiýeti, okuwçylaryň we ýaşlaryň milli ideologiki garaýyşlarynyň emele gelmegi, jemgyýetiň progressiw abraýynyň güýji hökmünde sagdyn imanyň ornuny we ornuny kesgitlemek; , erkin pikirlenýän, kämil adamlar bolmak prosesindäki orny we roly. Dünýä pedagogikasynda, esasanam ösen ýurtlarda bilimiň durmuşa geçirilmegi we geljegi barada jikme-jik maglumat berilýär.
Fransuz bilim ulgamynyň baý we gadymy taryhy bar. Bu ýerde "Bilim barada" kanun ilkinji gezek 1955-nji ýylda kabul edildi we 1975-nji ýylda oňa birnäçe üýtgetmeler girizildi. 2004-nji ýylyň 15-nji martynda "Bilim barada" täze kanun kabul edildi
Fransiýada bilim ulgamynyň birinji basgançagy mekdebe çenli bilim. Bu etap "Eneler mekdebi" hem diýilýär. Munuň maksady, mekdepdäki çagalaryň şertlerini öz şertlerine has ýakynlaşdyrmak, maşgaladaky ýaly olar bilen mähirli gatnaşyk gurmak.
Fransuz bilim ulgamynda çagalary çagalykdan mekdebe taýýarlamak gaty möhümdir.
Nemes bilimindäki esasy mesele, öňki GDR-de bilimi şol bir milli standartlara çykarmak, kastingden ybarat.
Emma munuň hem öz problemalary bar. Birinjisi, pul meselesi, ikinjisi, öňki GDR-de bilim prosesine gatnaşyjylaryň bu üýtgeşmä bolan garaýşy.
Gollandiýanyň bilim ulgamynyň emele geliş döwri 1789-njy ýylda fransuz ynkylaby netijesinde ýüze çykan Batiw respublikasynyň döwrüne gabat gelýär. Schoolsurduň mekdepleriniň 75 göterimi hususy adamlar, guramalar we jemgyýetler, şol sanda hristian ýa-da katolik buthanalary tarapyndan döredilýär. Bu ýurduň bilim ulgamy 7-3-2. Başlangyç bilim mekdebe çenli bilim bilen utgaşýar.
Gollandiýada takmynan 4 million. ýaşlar gündelik bilim alýarlar. Theurtda hökmany bilim mugt, uly ýaşlar mekdepleri we uniwersitetleri tölenýär.
Mugallymlaryň we mugallymlaryň aýlyklary döwlet tarapyndan kesgitlenýär Bilim ministrligi Gollandiýada iň gymmat ministrlikdir. Döwlet ýylda 29,6 milliard gilder harçlaýar. Bu döwlet býudjetiniň 17 göterimi. Ösen bilimleri bu ýurt üçin ýer ýüzünde täsirli orny eýelemegi üçin örän peýdalydyr.
Japaneseaponiýanyň bilim ulgamlarynyň ýokary uçuşy öz-özünden bolmady. Şeýle hem, onuň öz krizisleri we kynçylyklary bardy. Olary has doly göz öňüne getirmek üçin ýurduň pedagogiki ýörelgeleriniň we bilim ösüşiniň taryhy tapgyrlaryna göz aýlamak ýerliklidir.
Japaneseaponiýanyň bilim ulgamynyň nusgawy kemala gelmegi, ýurduň hökümdary Meiji tarapyndan 1867-1868-nji ýyllarda amala aşyrylan özgertmelere degişlidir. Bu hökümdaryň ilkinji berk şygarydy, biri "Fukkoki kyoxi" - ýurdy baýlaşdyrmak, güýçlendirmek we harbylaşdyrmak, beýlekisi "Syokusan kogio" - ösen günbatar önümçilik tehnologiýasy esasynda ýurduň ykdysadyýetini ösdürmek. Meiji bu iki maksada ýetmegiň esasy faktorynyň bilim ulgamynyň düýpgöter üýtgemegi we täzelenmegi diýip hasaplady.
Japanaponiýa ýokary ylmy güýje eýe ýurt. ABŞ-dan soň bilimiň ösmegine pul harçlamakda dünýäde ikinji ýerde durýar. Countryurt hususy pudagy ylmy gözleglere goşanda, umumy ylymyň ösüşine bölünip berlen serişdeleriň bäşden dört bölegi bölünip berilýär. Geljekki 10-15 ýylda tebigy ylymlar we tehnologiýalar boýunça ýokary okuw jaýlary işlenip düzüldi, munuň üçin ylmy gözleglere niýetlenen serişdeleriň takmynan 60% sarp ediler.
Tehniki ösüş ýokary derejeli hünärmenlere we işçilere zerurlygy artdyrdy.
Ösen ýurtlarda 12-13 ýaşa çenli çagalaryň umumy hökmany we mugt bilimi girizildi. Bu faktor ilatyň sowatlylyk derejesiniň ýokarlanmagyna sebäp boldy we ýeňillikli bilim edaralarynyň ulgamy giňeldi. Şeýle-de bolsa, adamlaryň köpüsi garyplykda, ýaşaýyş jaý şertleriniň pesliginde ýaşaýardy we çagalykdan ýaşamak üçin pul gazanmak zerurlygy köp çagany okuwyny gutarmanka mekdebi taşlamaga mejbur etdi. Şol bir wagtyň özünde, bilim pudagynda negatiw taraplary görmek mümkin däldi.
Mysal üçin, käbir ýurtlarda ýaşlary milletparazlyk we jynsparazlyk ruhuna öwretmäge üns berildi.
Hususan-da, ABŞ-da jemgyýetçilik bilim ulgamy jynsparazdy. Negro çagalary üçin aýratyn mekdepler ak çagalar üçin mekdeplere garanyňda has köp bilim berdi. Inurtdaky jynsparazlyga garşy göreş Harriet Beçer-Stounyň "Tom daýzanyň kabinasy" eserinde aýdyň beýan edildi. Bu döwürde Günbataryň halk bilim ulgamynda gazanan üstünlikleri Gündogarda öňe sürülip başlandy. Europeanewropanyň täsiri ýokarlandy.
20-nji asyryň başynda jemgyýetiň ösmegi üçin zerur bolan tebigy ylymlaryň çalt ösmegi we tehnologiýanyň mundan beýläk-de ösdürilmegi dini yrymlardan azat ylmy dünýägaraýşyň pozisiýasyny berkitmek üçin şert döretdi. Gumanitar ylymlarda, ilkinji nobatda, hakykaty görkezýän eserler filosofiýada, ykdysady teoriýada, edebiýatda we sosiologiýada ýada düşýär. Birnäçe alym we ýazyjy adamlaryň gowy ýaşamagy üçin demokratiýa we deňlik üpjün edýän jemgyýet gurmagyň ideallaryny beýan edýän we şöhratlandyrýan eserler döretdiler.
Şeýle-de bolsa, baýlygy nädip toplamalydygyny görkezýän eserler hem bar. Bu döwürde medeniýetiň, edebiýatyň we sungatyň demokratik esasda ösmegi üçin şertler döredildi. Bu esasanam edebiýatda äşgär boldy, şonuň üçin tankydy realizm we tebigyizm ýüze çykdy.
Taryhçylar adam ösüşiniň dürli döwürleri barada köp fiziki subutnamalary ýygnadylar. Bu döwürde-de ýagşy bilen ýamanyň arasyndaky köp ýyllyk göreş ideologiki we ideologiki durmuşyň esasyny düzdi.
Gumanitar ugur alymlary 20-nji asyryň başynda bolup geçýän täze sosial-ykdysady prosesleri öwrenmegi güýçlendirdiler.
Bu döwürde pelsepe ylymlary hem ösüp, döwre uýgunlaşypdyr. Öň aň-bilim bermek güýçli bolsa, indi adam hukuklaryna üns artdy. Ylmyň ösmegi, jemgyýetdäki ornuny kesgitlemek, ylymyň ähli sosial meseleleri çözmekde oňyn hadysa hökmünde delillendirilmegi ýokarlandy.
Bu döwrüň meşhur pelsepeçilerinden biri Fridrih Nitşe (1844-1900) adam islegi meselesine uly üns beripdir. Ynsan barlygynda ýaradylyş bilen milletiň birleşendigini subut etmäge synanyşdy. Zaratuştraçylyk dininiň täsiri bilen "Zaroduş tavallosi" eserini ýazypdyr. Bu eserde güýçli şahsyýetleri terbiýelemek pikiri öňe sürülýär.
Z. Freýd (1856-1939) psihanaliz teoriýasyny esaslandyryjy, dünýä belli alym. Onuň eserleri XIX asyryň ahyrynda we 20-nji asyryň başynda Europeewropada edebiýatyň we sungatyň ösmegine uly täsir edipdir. Freýdiň beýik rewolýusiýasynyň düýp manysy, Dekartyň adam baradaky pikirlerini ret edip, fenomenologiki (adatdan daşary, seýrek) çemeleşmäni ulanyp, huşsuzlary seljermek mümkinçiligini esaslandyrmakdyr. Psihanaliz adatça huşsuzlary bilinmeýän proses hökmünde düşündirýär.
Taryhy ösüşiň döwürleýin modeli, Dýun dinleri (Buddizm, Hristiançylyk, Yslam) ähli halklary birleşdirýän we olary birleşdirýän esasy faktor diýen pikir öňe sürüldi. Şeýlelik bilen, ybadathana wy consciencedan azatlygy, dini ynanç azatlygy, ähli dinleriň deňligi ýörelgelerine çydam edip başlady.
Bu döwürde dünýä demokratik medeniýetiniň gaznasy Aziýa we Latyn Amerikasy ýurtlarynyň ýazyjylarynyň eserleri bilen baýlaşdyryldy. Meşhur ýapon ýazyjysy A.Rýuneskäniň gysga hekaýalarynda parazit eýeleriniň ahlak krizisi we halkyň köpçülikleýin güýjüniň durmuşa geçirilmegi öz beýanyny tapdy.
Hindi gumanist ýazyjysy (1861-1941), filosofiki çuňlugy we çeper kämilligi bilen tapawutlanýan romanlary, hekaýalary we goşgulary bilen bütin dünýäde meşhur boldy.
Fransuz ýazyjysy Wiktor Gýugo (1802-1885) "Aýylganç ýyl", "Deňizçiler", "Masgara edilenler", "togsan üçünji ýyl" ýaly eserlerinde zuluma, nadanlyga we adalatsyzlyga, çozuşy ýigrenmek we duýgudaşlyk bildirdi göreşýän adamlar üçin. kemsidilen işleýän adamyň pajygaly durmuşyny we göreşini suratlandyrýar.
Bu döwürde meşhur ýapon ýazyjysy Simei Ftabate "loüzýän bulutlar", Roka Tokutominiň "Kurasivo", "Durmuşsyz gowy" romanlary feodal galyndylara we daşary ýurt ruhy keşbine garşy milli gymmatlyklary goramaga gönükdirildi. Hindistanda Bengali ýazyjysy Şorotçandra Çattopadnoý, şahyr Muhammet Ykbal şäher we oba durmuşyny aç-açan suratlandyrdy, R.Tagore adamlary oýanmaga çagyrdy.
Şeýlelik bilen, XIX asyryň ahyrynda we 20-nji asyryň başynda Ylym we medeniýet has ösdi we has gowy durmuşda ýaşamak üçin adamlara hyzmat edip başlady.
Dolandyryş soraglary:
1. Dünýä pedagogikasynda bilim nähili amala aşyrylýar?
2. Dünýä ýurtlarynyň bilim ulgamynda bilim meselesi nähili?
3. Daşary ýurt bilim ulgamy barada näme bilýärsiňiz?
4. XIX asyryň ahyrynda pedagogika ylmynda nähili üýtgeşmeler we täzelikler bolup geçdi?
5. Deňeşdirilen pedagogikanyň ösüşiniň ikinji döwründe bilim pudagy barada gürleşiň.
6. XIX asyryň ahyrynda we 20-nji asyryň başynda dünýä edebiýatynyň beýik wekilleriniň işleri barada gürleşiň.

2-nji mowzuk. Deňeşdiriji pedagogikanyň nazary we usulyýet esaslary.

Meýilnama:
1. Deňeşdiriş pedagogikasynda usulyýet çemeleşmeleri
2. Melioristik çemeleşme, taryhy-filosofiki çemeleşme
3. Dersara çemeleşme, bilim çemeleşmesi, etniki medeni çemeleşme.
Iň umumy görnüşinde deňeşdirme pedagogikasy dürli ýurtlarda we sebitlerde bilimiň, terbiýäniň we okatmagyň aýratynlyklaryny öwrenýän pedagogikanyň bir şahasy hökmünde kesgitlenýär. Deňeşdirilen pedagogika giň manyda pedagogika ylmynyň bir ugry bolup, dünýäniň dürli ýurtlarynda we sebitlerinde bilimiň ýagdaýyny, ösüş meýillerini we meýillerini öwrenýär; daşary ýurt tejribesini ulanmak arkaly milli bilim ulgamlaryny özara baýlaşdyrmagyň usullaryny kesgitlemek.
Açyk manyda deňeşdirme pedagogikasy "esasan, dünýäniň dürli ýurtlarynda we sebitlerinde pedagogiki teoriýanyň we tejribäniň ösüş ýagdaýyny, kanunlaryny we ugurlaryny deňeşdirmek esasynda gözlenýän pedagogika ylymlary, milli we sebit aýratynlyklary; daşary ýurt tejribesini ulanyp milli bilim ulgamlaryny özara baýlaşdyrmagyň görnüşlerini we usullaryny ýüze çykarmak ";
Deňeşdiriş pedagogikasyna düşünmek üçin üç çemeleşme hem onuň gurluş aýratynlyklaryny beýan edýär. Ilki bilen bu pedagogika ylmynyň aýratyn ugry. Ikinjiden, dünýäniň dürli ýurtlarynda we sebitlerinde bilimiň, terbiýäniň, okatmagyň, pedagogiki teoriýanyň we tejribäniň ösüş prosesini öwrenmegi maksat edinýär. Üçünjiden, derňew daşary ýurt tejribesini ulanmak üçin deňeşdirme esasynda geçirilýär. Dördünjiden, milli bilim ulgamlaryny özara baýlaşdyrmagyň mümkin görnüşleri we usullary kesgitlenildi.
Milli bilim ulgamy. soňky ýyllarda dürli ýurtlarda ýaş nesliň sosiallaşmagynyň deňeşdirme derňewi boýunça gözlegler peýda boldy. Bu gözlegleriň köpüsi tebigatda dersara bolup, deňeşdirme pedagogikasynyň, sosial pedagogikanyň, sosial psihologiýanyň we deňeşdirme psihologiýasynyň "çatrygynda" geçirilýär. Mundan başga-da, deňeşdirme pedagogikasynyň esasan dürli ýurtlardaky milli bilim ulgamlaryny deňeşdirmäge esaslanýandygyny ýatdan çykarmaly däldir. Milli bilim ulgamy, ýaş nesli döwletiň we jemgyýetiň güýçleri bilen maksatly birleşdirmekdir. Milli bilim ulgamy şulary öz içine alýar:
döwlet bilim edaralary (bilim ministrlikleri, dolandyryş we bilim bölümleri we ş.m.);
okuw prosesine gatnaşyjylar (mugallymlar, okuwçylar, mugallymlar, mekdep okuwçylary, mugallymlar we ş.m.);
esasynda işlenip düzülen bilim ülňüleri we okuw meýilnamalary;
ulgamyň netijeli işlemegini üpjün edýän bilim edaralary we beýleki guramalar (mekdepler, uniwersitetler, kollejler, çagalar baglary, goşmaça bilim edaralary we ş.m.).
Milli bilim ulgamynyň çäginde, adatça, bilimiň dürli etaplaryny yzygiderli amala aşyrmak göz öňünde tutulýar: mekdebe çenli çagalar, başlangyç mekdep, umumy orta mekdep, hünär, orta ýörite, ýokary bilim. Bilim, orta bilim.
Deňeşdirilen pedagogika pedagogikanyň we akademiki dersiň aýratyn ugry hökmünde pedagogikanyň we bilimiň taryhy, etnopedagogiýa we etnopsiologiýa, didaktika, bilim teoriýasy, psihologiýa, etnografiýa, sosiologiýa, pelsepe, beýleki ylymlar we gözleg ugurlary bilen baglanyşykly. Şol bir wagtyň özünde deňeşdirme pedagogikasy, öz obýekti, predmeti, aýratyn wezipeleri we wezipeleri bolan garaşsyz ylmy bilimlerdir. Deňeşdirilen pedagogika üçin pedagogikanyň, pelsepäniň we bilimiň taryhy uly ähmiýete eýe, sebäbi bu kurslaryň çäginde dürli ýurtlarda pedagogiki pikiriň ösüşi bilen baglanyşykly meseleler has doly we hemmetaraplaýyn hasaplanýar. Şol bir wagtyň özünde, pedagogikanyň, pelsepäniň we bilimiň taryhy, belli bir siwilizasiýa ukybynyň aýratynlyklaryny göz öňünde tutup, bilimiň ösüşiniň umumy tendensiýalaryny kesgitlemegi maksat edinýän deňeşdirme pedagogikasynyň mazmunyny gaýtalamaýar. medeniýeti.
Deňeşdiriş pedagogikasynyň obýekti, mowzugy we wezipeleri. Deňeşdirilen pedagogika pedagogika ylmynyň aýratyn bir şahasydyr (sosial pedagogika, didaktika, bilim teoriýasy, pedagogikanyň taryhy we ş.m.) we bu ylymyň we akademiki dersiň esasy wezipelerini kesgitleýän örän anyk gözleg obýekti we mowzugy bar. . Deňeşdirilen pedagogikanyň maksady global, sebitleýin we milli derejede bilim. Deňeşdirilen pedagogikanyň mowzugy häzirki we daşary ýurt pedagogiki tejribesini we ýagdaýy, milli pedagogiki medeniýetiň ösüş meýillerini we nagyşlaryny deňeşdirip seljermekdir.
Deňeşdiriji pedagogikanyň esasy wezipeleri: dürli ýurtlarda bilimiň ösüşini görkezýän faktlary seljermek we beýan etmek;
dürli ýurtlarda bilimiň ösüşi baradaky mukdar we hil maglumatlarynyň klassifikasiýasy, ulgamlaşdyrylmagy, deňeşdirme derňewi;
dürli ýurtlarda bilimiň ösüşini we ugurlaryny kesgitlemek; çaklama;
hünärmenler tarapyndan daşary ýurt tejribesini öwrenmegi ýeňilleşdirmek üçin dürli ýurtlardan gelen pedagogiki resminamalaryň adalgalaryny we düşünjelerini birleşdirmek we ýönekeýleşdirmek;
bilim we bilim syýasatynyň dürli modellerini, daşary we içerki mugallymlary we mugallymlaryň nazary gatnaşyklaryny deňeşdirmek;
bilimiň geljekdäki ösüşini çaklamak;
bilim ösüş meýilnamalaryny düzmek.
Deňeşdiriji pedagogika dürli meseleleri öwrenýär: diňe bir dürli ýurtlarda bilimiň nazaryýeti, mazmuny we guramaçylygy (taryhy nukdaýnazardan däl, häzirki zaman şertlerinde-de) däl, eýsem bilim usullary, görnüşleri we gurallary, gurama, dolandyryş, gymmatlyklar we başgalar. Meňzeşlikleri we tapawutlary deňeşdirmek we tapmak arkaly dürli ýurtlarda bilim we okuw ulgamlarynyň işleýşini we ösüşini öwrenýär. Medeni we taryhy aýratynlyklary we jemgyýetçilik-syýasy aýratynlyklary göz öňünde tutup, bilim ulgamlaryny we olaryň ösüş dinamikasyny deňeşdirýär.
Deňeşdiriji pedagogikanyň esasy kategoriýalary we düşünjeleri. Umumy pedagogiki we psihologiki kategoriýalar deňeşdirme pedagogikasynda ulanylýar: bilim, okatmak, terbiýe, ösüş, jemgyýetleşmek we ş.m. Deňeşdiriş okuwlary üçin aýratyn kategoriýalar: deňeşdirme pedagogikasy, pedagogiki deňeşdirme okuwlary, dünýä bilim ulgamy, milli bilim ulgamy, bilimiň globallaşmagy, jemgyýetçilik bilim edarasy, bilim ösüş strategiýasy, bilimi standartlaşdyrmak, häzirki zaman daşary ýurt tejribesi, milli bilim we terbiýe ulgamy, pedagogiki medeniýet , bilim syýasaty, bilim ugurlary, globallaşma, standartlaşdyrma we ş.m.
Deňeşdiriji pedagogikada usulyýet çemeleşmeleri. Bir okuwyň dowamynda dünýäniň ähli ýurtlarynda bilim maglumatlarynyň dürlüligini öwrenmek we deňeşdirmek mümkin däl, esasanam 2012-nji ýyldan bäri belli bir status bilen diňe 257 ýurt hasaba alyndy. Dünýäde anyk kesgitlenen döwlet statusy bolmadyk ýurtlar bar (mysal üçin Abhaziýa). Şeýle-de bolsa, taryhy ösüşiň medeni we durmuş-ykdysady aýratynlygy nukdaýnazaryndan deňeşdirmek üçin umumy esaslary bolan ýurtlar üçin bilim ösüşiniň käbir sebit aýratynlyklaryny we häzirki ýagdaýyny tapawutlandyrmak bolýar. Bu çylşyrymly meseläni çözmek üçin dürli metodiki çemeleşmeleriň utgaşmagy talap edilýär.
Deňeşdiriji pedagogika ugrundaky ylmy gözlegler üçin düşnüksiz, çylşyrymly, gumanistik, taryhy, medeni, etnopsiologiki, aksiologiki, siwilizasiýa we käbir beýleki çemeleşmeler metodiki taýdan möhümdir.
Deňeşdiriji pedagogikanyň usulyýet esaslary (deňeşdirme pedagogikasyna umumy usulyýet çemeleşmeleri, deňeşdirme pedagogikasynyň usullary) ýa-da pedagogikada usulyýet çemeleşmeleri. Bir okuwyň dowamynda dünýäniň ähli ýurtlarynda bilim ulgamy baradaky ähli maglumatlary öwrenmek we deňeşdirmek mümkin däl. Belli bir hadysanyň ösüşindäki gapma-garşy tendensiýalary öwrenmekde düşnüksiz çemeleşme ulanylýar; belli bir ýurtda bilimiň özboluşlylygy bilen ösüşiň özboluşlylygynyň arasyndaky gapma-garşylygy göz öňünde tutup, häzirki zaman dünýäsine integrasiýasynyň gutulgysyzdygyny göz öňünde tutup, deňeşdirme pedagogikasynyň meselelerini öwrenmäge mümkinçilik berýär. Bu çemeleşme, köp ýurt üçin mahsus bolan bilimiň ösüşinde krizis hadysalaryny seljermekde hem peýdalydyr.
Iki taraplaýyn çemeleşme, bu ýa-da beýleki hadysanyň ösüş prosesinde gapma-garşy tendensiýalary öwrenmekde ulanylýar; belli bir ýurtda bilim ösüşiniň tebigaty bilen özboluşlylygynyň arasyndaky gapma-garşylyklary göz öňünde tutup, deňeşdirme pedagogikasynyň meselelerini çözmäge mümkinçilik berýär. Bu çemeleşme, köp ýurtlara mahsus bolan bilimiň ösüşinde krizis hadysalaryny seljermekde hem ulanylýar.
Giňişleýin çemeleşme häzirki zaman biliminiň iň möhüm böleklerini bölýär (mysal üçin: bilim mazmuny, usullar, bilim guramasynyň görnüşleri, bilim gymmatlyklary, esasy basgançaklar ýa-da bilim derejeleri we ş.m.) we derňew möhüm hasaplanýar. Bu çemeleşmäni ulanyp, dürli bilim ulgamlaryny bir ýa-da beýleki esasda deňeşdirip bolar. Dürli bilim ulgamlaryny deňeşdirmek üçin häzirki zaman biliminiň gurluş gurluşynyň bir bölegi bolan bilimiň we okuwyň maksady (bilim ulgamynyň ideýasyny döredýär) möhümdir.
Adama ynsanperwer çemeleşme, okuw prosesindäki orny we ähmiýeti
ýüze çykarmagyň usullaryna we usullaryna düşünmäge kömek edýär. Bu ýerde pedagoganyň we okuwçynyň dersi esasy orunda durýar. Dürli ýurtlarda bilimiň gumanistik ösüşiniň mümkinçiliklerini seljermäge we bilimiň ynsanperwerleşdirilmegine möhüm goşant goşan bilim we bilim işgärlerini öwrenmäge kömek edýär. Mundan başga-da, bu çemeleşme mugallym bilen okuwçynyň dürli bilim ulgamlaryndaky özara täsirine, her bir okuwçynyň bir ýa-da başga bir okuw jaýynda sosial we aýratyn ýagdaýyna düşünmäge kömek edýär.
Taryhy çemeleşme, wagtyň geçmegi bilen we üýtgeýän taryhy, sosial-ykdysady, syýasy we beýleki şertlerde dürli ýurtlarda bilimiň ösüş prosesini we dinamikasyny seljermäge we suratlandyrmaga mümkinçilik berýär. Bu çemeleşmäni durmuşa geçirmek prosesinde bu ýa-da beýleki ýurduň bilim ulgamynyň emele gelmegi we ösmegi üçin esas bolup hyzmat eden taryhy wakalary we wakalary göz öňünde tutmalydyrys.
Taryhy, durmuş-ykdysady, syýasy we beýleki şertleri, emele geliş prosesini, ösüş dinamikasyny göz öňünde tutup, dürli ýurtlarda bilimi seljermäge we suratlandyrmaga mümkinçilik berýär. Bu çemeleşmäni durmuşa geçirmekde, belli bir ýurtda bilimiň ösüş meýillerini anyk kesgitlän taryhy wakalary göz öňünde tutmak zerurdyr.
Medeni çemeleşme, jemgyýetiň umumy medeni ösüşine esaslanýan bilim prosesinde bolup geçýän üýtgeşmeleri we gowulaşmalary synlamaga mümkinçilik berýär.
Etnopsiologiki çemeleşme, milli gymmatlyklaryň, däp-dessurlaryň we däp-dessurlaryň ýaşlaryň nesilleriniň halkyň milli aýratynlyklaryna esaslanýan bilimine edýän täsirini öwrenmäge gönükdirilendir. Her bir halkyň özboluşly medeni we ruhy baýlygy we mentaliteti bilimiň ösüşini kesgitleýän esasy faktorlardan biridir.
Aksiologiki çemeleşme, belli bir ýurtdaky bilim proseslerini, jemgyýetçilik tejribesini nesilden-nesle geçirmek prosesinde amala aşyrylýan esasy gymmatlyklara we manylara gönükdirmek nukdaýnazaryndan seljermäge mümkinçilik berýär. Jemgyýetçilik tejribesini nesilden-nesle geçirmek prosesinde gymmatlyklaryň we pikirleriň aýgytly täsirini seljermäge kömek edýär.
Toplumlaýyn çemeleşme häzirki zaman biliminiň iň möhüm böleklerini kesgitlemek we derňemek üçin möhümdir (mysal üçin: bilimiň mazmuny, okatmagyň usullary, bilim guramasynyň görnüşleri, bilimiň ähmiýeti, bilimiň esasy basgançaklary ýa-da derejeleri we ş.m.). Bu çemeleşmäniň durmuşa geçirilmegi, bilim ulgamlaryny biri-biri bilen ýa-da başga sebäplere görä deňeşdirmäge mümkinçilik berýär. Dürli bilim ulgamlaryny deňeşdirmek üçin ulgamyň bilim ideallary barada düşünje berýän bilimiň maksady ýa-da bilimiň maksady ýaly häzirki zaman biliminiň bölekleri gaty möhümdir.
Gumanistik çemeleşme, bilimdäki şahsyýeti ösdürmegiň ýollaryna we serişdelerine, onuň ornuna we ähmiýetine düşünmekde möhümdir. Bu ýerde mugallymyň we okuwçynyň ýagdaýy möhümdir; dünýä pedagogikasyna möhüm goşant goşan meşhur adamlaryň ähmiýetini göz öňünde tutup, dürli ýurtlarda bilimiň gumanitar mümkinçiliklerini seljermek. Bu çemeleşme, dürli bilim ulgamlaryndaky mugallymlar bilen okuwçylaryň arasyndaky gatnaşyklary seljermäge, şeýle hem belli bir okuw jaýynda her bir okuwçynyň şahsyýetiniň sosial we aýratyn ýagdaýyna düşünmäge kömek edýär.
Medeni çemeleşme, belli bir ýurtda bilimiň ösüş ýagdaýyny jemgyýetiň medeniýetiniň ösüşiniň esaslary bilen baglanyşdyrmaga mümkinçilik berýär. Etnopsiologiki çemeleşme, halklaryň milli aýratynlyklaryna, olaryň öz-özüne düşünmegine, däp-dessurlaryna we ýaş nesliň biliminiň, terbiýesiniň we biliminiň ösüşine täsirine esaslanýar.
Bilimiň ösüşini kesgitleýän medeniýetiň aýratyn şertlerini we etnopsiologiki aýratynlyklaryny göz öňünde tutmak aýratyn möhümdir. Şeýlelik bilen, deňeşdiriji gözlegçiler belli bir siwilizasiýanyň düýp manysyna düşünmäge gönükdirilen taryhy we pedagogiki hadysalaryň derňewine siwilizasiýa çemeleşmesini teklip etdiler, onsuz bilimi, onuň gelip çykyşyny, ugurlaryny we nagyşlaryny obýektiw öwrenmek mümkin däl. Käbir konwensiýa arkaly siwilizasiýa çemeleşmesiniň medeni, etnopsiologiki we taryhy çemeleşmeleriň utgaşmasydygyny we birleşendigini aýdyp bileris.
Deňeşdiriş pedagogikasynda dersara çemeleşme
Häzirki zaman pedagogikasynda dersara çemeleşmäniň ähmiýeti ep-esli ýokarlanýar, bu rus we daşary ýurtly gözlegçileriň köpüsi (E.W. Bondarewskaýa, A.N. Djurinskiý, E.I. Snopkowa, M.Breý, M. Manzon, E. Epşteýn we ş.m.) Usul hökmünde Ylmy gözlegleriň netijelerini belli bir ugurda giňişleýin ulanmagyň esasynda ylmy bilimleri baýlaşdyrmak, dersara çemeleşme "pedagogika ylmyny tutuş ders hökmünde garaşsyz ders hökmünde ösdürmegiň we köpeltmegiň mehanizmleri bilen hakyky metodiki gepleşikleri we içerki gapma-garşylygy üpjün edýär ".
Deňeşdirilen pedagogika, dürli ýurtlarda, geosyýasy sebitlerde we dünýä derejesinde bilimiň ösüş, ösüş meýilleri we nusgalary öwrenilýän pedagogiki bilimleriň bir pudagy hökmünde aýratyn ähmiýete eýe, bilim we okuw nazaryýetiniň we tejribesiniň umumy tendensiýalary we milli aýratynlyklaryň özara baglanyşygy kesgitlenildi, milli pedagogiki medeniýetleri özara baýlaşdyrmagyň görnüşleri we usullary öwrenilýär. Bilimiň ösüşindäki global we milli tendensiýalary deňeşdirme analitigi didaktika meselelerini çözmäge höweslendirýär. Didaktikanyň okuw prosesiniň nusgalaryny öwrenýän pedagogikanyň bir ugrydygy mälimdir. Didaktika maksatlar üçin ylmy esas berýär, bilim mazmunyny, okuw usullaryny we bilim guramasynyň görnüşlerini saýlaýar. Bu nukdaýnazardan häzirki zaman deňeşdirme pedagogiki gözlegleri içerki we daşary ýurt didaktikasy düşünjelerini bilmegi, şeýle hem daşary ýurtlaryň mekdeplerinde bilim prosesini döwrebaplaşdyrmak tejribesiniň seljermesini talap edýär.
Şol bir wagtyň özünde deňeşdirme pedagogikasy ylmy bilimleriň beýleki ugurlary: pelsepe we sosiologiýa, ykdysady we syýasy ylymlar, taryh we medeni gözlegler boýunça gözlegleriň netijelerine esaslanýar. Işiniň bütin dowamynda adamzadyň emele gelmegine we ösmegine aç-açan täsir eden gumanitar bilimleriň köp pudaklary bilen ýakyndan baglanyşyklydyr.
Ylmy taryhy ösüş pedagogiki pikiriň başda umumy pelsepe bilimleriniň esasy ugrunda ösendigini görkezýär. Bilim we terbiýe ideýalary dini teoriýalarda, döwlet taglymatynda, kanunlar kodeksinde, dürli düzgünlerde we görkezmelerde öz beýanyny tapýar. Deňeşdirilen pedagogikanyň pelsepe bilen baglanyşygy iň uzyn we iň täsirli prosesdir, sebäbi filosofiki pikirler deňeşdirme pedagogikasy ulgamynda düşünjeleriň we teoriýalaryň döredilmegine itergi beripdir, ylmy gözlegleriň düýbüni tutupdyr we metodiki esas bolup hyzmat edipdir.
Deňeşdirilen pedagogika häzirki wagtda ösüş kanunlarynyň dürli aýratynlyklaryny we bilim teoriýasynyň we amaly ugurlaryny deňeşdirýär. Deňeşdiriş pedagogikasy ýurtda saýlanan mekdep syýasatyny täzelemegiň we durmuşa geçirmegiň ýollary, kabul edilen kararlaryň netijelerine täsir edýän şertler, saýlanan syýasatyň netijelerini öňünden görmek ukyby we durmuşa geçirilişiniň dogrulygy barada maslahat berýär.
Soraglary gözden geçiriň.
1. Deňeşdiriş pedagogikasynyň usulyýet esaslaryny sanaň?
2. Deňeşdiriş pedagogikasyna taryhy çemeleşmek bilen näme diýmek isleýärsiňiz?
3. Deňeşdiriji pedagogika ylmynyň manysy näme?

3-nji mowzuk. Deňeşdiriji pedagogiki gözlegleriň häzirki ugurlary.

Meýilnama:
1. Deňeşdiriji pedagogikanyň gözleg usullaryna düşünmek.
2. Düşündiriş usuly, statistiki usul, taryhy usul, sosiologiki we seljeriş usuly.
Deňeşdirme pedagogikasynyň usullary metodiki çemeleşmeler bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr we olaryň esasynda amala aşyrylýar. Deňeşdirme gözlegleri üçin suratlandyryjy, taryhy, jemgyýetçilik, statistiki we deňeşdirme usullary uly ähmiýete eýe.
Deňeşdiriş pedagogikasy baglanyşykly ylymlarda ulanylýan gözleg usullaryny hem ulanýar. Gözlegleriň barşynda bu usullar biri-biri bilen täsirleşýär. Deňeşdiriş pedagogikasynyň özboluşlylygy, esasy gözleg usuly deňeşdirmegiň usulydyr.
Deňeşdirilen pedagogiki gözleg usullary, islendik ylmy bilimler ýaly, deňeşdirme pedagogikasy umumy gözleg usullaryny we gözleg obýektiniň aýratynlyklaryna we esasy çeşmelerine laýyk gelýän anyk metodiki gurallary ulanýar.
Soňky ýyllarda jemgyýetçilik durmuşynyň dürli ugurlarynda, şol sanda bilim ösüşiniň häzirki meselelerinde halkara tejribesine ýüz tutduk. Şeýle salgylanmalar köplenç düýbünden ters pikirleri goldamak üçin subutnama hökmünde ulanylýar. Siz saýlama bilimiň tarapdary ýa-da garşy, siz "gaty" ýa-da "ýumşak" tapawudyň tarapdary, hususy mekdepleriň ösmegine garşy ýa-da garşy dälsiňiz - islendik (we şuňa meňzeş) polýar görnüşi goldamak üçin köp mysallar toplap bilersiňiz . Dünýä biliminiň tükeniksiz pudagynda dürli we gapma-garşy maglumatlar bar. Galyberse-de, islendik hakykat hakykatyň diňe bir bölegidir. Şonuň üçin deňeşdirme pedagogikasynyň esasy usulyýet ýörelgelerinden biri faktiki materialyň görkezilmegi, kanunylygyň tötänleýin, gipotezalardan tassyklanan faktlardan takyk bölünmegi. Deňeşdiriji pedagogiki gözlegler üçin bu aýratyn möhümdir, sebäbi köp faktlar deňeşdirme tarapyndan gös-göni syn edilmeýär we eksperimental görnüşde köpeldilip bilinmeýär. Aslynda ylmy teoriýa hakykata esaslanmalydyr. Bu ýerde ylymyň esasy binasynyň subutnama bolmalydygyny bellän Uşinskini ýatlamak ýerliklidir. Ynsan, “Bilim temasy” atly ýarym eseriniň girişinde şeýle ýazdy: “Biz subutnama üçin hemme zada gitdik we bu subutnama bize sebäp boldy: faktlar gürlemegi bes eden ýerinde çaklamalar etdik we hiç haçan ulanmaýarys kabul edilen hakykat hökmünde çaklama tötänleýin faktlar hakda kän bir şöhlelendirmeýän zatlar hakda gürleşip bileris. Olaryň nirede we haýsy sosial-medeni kontekstde emele gelendigini hasaba almazdan, diňe döredilen düşünjäni we aýratyn ýagdaýlary tassyklamaly hakyky mysallar gözlenip bilner. Subýektiw saýlanan subutnamalar alyp barýar. ýoýulan suratlara meňzeş ýagdaýa, ýöne şol bir faktlary seljermek düýpgöter dürli pikirlere we netijelere gelip biler. Netijede, anyk we "hakyky" deňeşdirme okuwy näçe bolsa-da, belli bir teoretiki esasda tebigata has umumy düşünmekden ýüze çykýar. Diňe bu ýagdaýda mukdar hile öwrülýär, başgaça aýdylanda, empirik faktlaryň täze toplumy belli bir hadysa ýa-da belli bir gurluş hakda täze ylmy pikir döredip biler.
Fakty kesgitlemek we düşünmek üçin iki mümkin çemeleşme bar. Hakykatyň gönüden-göni duýulýan hadysasy we ylmy bilimleriň obýekti hökmünde kabul edilýär. Bu iki çemeleşmäniň arasynda geçip bolmajak diwar ýok. Hakykata obýektiw hakykatyň hadysasy hökmünde berk ylmy derňewiň çäginde düşünip bolar, ýöne gündelik aňyň çäginde "umumy düşünje", iň ýönekeý induktiw umumylaşdyrmalar esasynda hem seredilip bilner we şeýle üns asla aň-düşünjeli däl. Faktlary gaýtalamak we analitiki düşündirmek arasynda iň amatly deňagramlylyk näme bolmaly? Birnäçe jemgyýetçilik ylymlarynyň öňünde durýan bu sorag deňeşdirme pedagogikasy üçin gaty möhümdir.
Faktologiýa aşa aşa höwes bildirýän pozitiwist, “hakykatyň uzaklygy” seredilýän meseleleriň teoretiki düşünjesini pese gaçyrýandygyny öňe sürdi. Başga bir tarapdan, şeýle düşünişmek, anyk faktlary we wakalary düýpli öwrenmek esasynda täsirli. Elbetde, ähli gözlegler üçin faktlaryň gaýtalanmagy bilen olaryň derňewiniň arasynda proporsional gatnaşygy kesgitlemek mümkin däl. Daşary ýurt problemalary bilen baglanyşykly eserlerde hakyky materialyň paýy, köplenç bilşimiz ýaly tebigy öwreniş eserlerinden has köp bolup biler. Daşary ýurtlarda bilimiň ösüşiniň hakyky proseslerini görkezýän iň soňky we az bilinýän faktlaryň yzygiderli düşündirilmegi möhüm garaşsyz ylmy meseleleriň biri we deňeşdirme pedagogiki gözlegleriň möhüm elementi bolup biler. Gözlegleriň rasional guralyşy gatnaşyjylaryň wezipeleriniň paýlanyşyny öz içine alýandygy sebäpli, faktiki materiallary ýygnamak we deslapky gaýtadan işlemek gaty abraýly hasaplanmalydyr. Elbetde, subutnamalaryň gaýtalanmagyna köp sanly faktlar we jikme-jiklikler hökmany suratda galdyrylýan umumylaşdyrylan häsiýet berilmelidir we subutnamalaryň özi çeşmeler we tankydy derňewler bilen jikme-jik öwrenilýär.
Emma subutnamalar nädip "alynýar"? Bu ýerde deňeşdirme pedagogikasy möhüm özboluşlylygy ýüze çykarýar. Köp derslerde gözleg esasan "ilkinji el" maglumatlaryna esaslanýar. Gözlegçiniň başdan geçirenleriniň netijesinde tejribe işlerine, göni synlamalara we ş.m. mysal getirip bolar. Deňeşdirme pedagogikasy bilen meşgullanýan mugallym barada aýdylanda bolsa, bilimiň beýleki ugurlarynda geçirilen gözleglerden faktiki maglumatlaryň möhüm bölegini alýar. Bu maglumatlary beýleki çeşmelerden alnan materiallar bilen deňeşdirip, dürli usullar bilen alnan dürli faktlary seljermek we düşündirmek arkaly täze bilim döredýär. Köp dersleriň, şol sanda birnäçe pedagogiki dersleriň ösmegi üçin örän möhüm bolan synag deňeşdirme pedagogiki gözleglerde seýrek ulanylýar. Galyberse-de, eksperimentiň ylmy bilimleriň usuly hökmünde köplenç öwrenilýän hadysalara we proseslere göni täsir etmek mümkinçiligini üpjün edýän gözegçilik edilýän şertlerde geçirilmegi. Foreignöne daşary ýurt tejribesini öwreneniňde beýle mümkinçilik ýok diýen ýaly. Deňeşdiriji gözlegiň mowzugyna çynlakaý täsir edip bilmez. Belli bir derejede ýagdaýy astronomiki hadysalary synlamak bilen deňeşdirip bolar: öwrenip bilersiňiz, ýöne olara täsir edip bilmersiňiz. Şeýle-de bolsa, özbaşdak synag geçirmezden, daşary ýurtly alymlaryň öz ýurtlarynda geçiren synag synaglarynyň netijelerini ulanmak mümkin däl; netijeleriniň we milli bilim baradaky teklipleriniň esasyny artdyrmaga mümkinçilik berýär.
Anketler we anketalar ýaly pedagogikada giňden ulanylýan usullar deňeşdirme gözleglerinde özboluşlylygyny açýar.
Täze maglumat almak üçin habarçy gözleg usulyny ulanyp biler: habarçyny gyzyklandyrýan soraglar boýunça anketa (anketa) düzülýär we zerur maglumatlary bolan edaralara ýa-da şahslara iberilýär. Bu usul UNESKO we IBE guramalary tarapyndan bilim bilen baglanyşykly tematiki ýyl ýazgylaryny taýýarlamakda giňden ulanylýar. Nationalhli milli bilim bölümlerine belli bir ýurtda bilimiň ösüş ýagdaýy we ösüş tendensiýalary, mukdar parametrleri, täze bilim edaralarynyň döredilmegi, bilimiň mazmunyny we usullaryny döwrebaplaşdyrmak barada onlarça, käte ýüzlerçe soraglary öz içine alýan anketa barada iberilýär. Bularyň arasynda bilim dolandyryşy we beýlekiler bar. Bookyl kitaplarynyň awtorlary alnan jogaplary ulanarlar. Aýry-aýry jogap berenler üçin anketalar hem döredilip bilner. Geljekki derňewde jogaplary deňeşdirmek üçin anketalar standartlaşdyrylmalydyr.
Anketalaryň nyşana alnandygyna, soraglaryň mazmunynda we görnüşinde görkezilmelidigine göz ýetirmek möhümdir. Deňeşdirmek üçin, elbetde, gözlegleriň netijelerine we ýokary hünärli hünärmenleriň köp ýyllyk pedagogiki işjeňligine esaslanýan bilim bölümleriniň we bilim edaralarynyň ýolbaşçylarynyň jogaplary gyzyklandyrýar. Şol bir wagtyň özünde hünärmen dälleriň, esasanam okuwçylaryň ene-atalarynyň pikirlerine we bahalaryna üns berilmez. Jemgyýetçilik aňynyň keýpini görkezýärler, jemgyýetiň bilim edaralarynyň işine nähili baha berýändigini kesgitlemäge mümkinçilik berýär. Emma bu ýörite anketalaryň işlenip düzülmegini talap edýär; ýörite terminologiýa, çylşyrymly dil reformalary we ş.m. ulanylmaly däldir. Başgaça aýdylanda, öwrenilen mesele belli bir derejeden geçmeli.
Deňeşdiriş usulyýetçileri tarapyndan giňden ulanylýan umumy ylmy gözleg usullary deňeşdirme pedagogikasynda we belli usullarda ulanylýar. Sorag, syn, söhbetdeşlik we sorag-jogap hemişe pedagogiki gözleglerde ulanylýan usullardyr.
Anket usuly ulanylanda, anketany ýörite taýýarlanan soraglar bilen jogap berýänlere, ýagny poçta arkaly anketany paýlamagy öz içine alýan anketa görnüşinde giňden ulanylýar. Anketalary standartlaşdyrmak, maglumatlary gaýtadan işlemegiň mümkinçiliklerini giňeltmek üçin amala aşyrylýar. Bu usul Europeanewropa Bileleşiginiň ýurtlarynda, esasanam ESUNESKO-nyň işiniň çäginde giňden ulanylýar. Gözegçilik gözlegleri, maglumatlary ýygnamak we öwrenmegiň dürli obýektiw we subýektiw faktorlaryny derňemek üçin möhümdir.
Pedagogiki deňeşdirme gözlegleriniň syn etmek we fakt ýygnamak usullary giňden ulanylýar. Klassifikasiýa, derňew, jemleme bolmasa subutnamalaryň özi gaty möhüm däl. Häzirki zaman dünýäsinde bilim faktologiýasy dürli-dürli hadysalaryň giň topary bolup, olaryň arasynda iň adaty, ähmiýetli wekilleri bellemeli.
Söhbet, adatça, bilimiň häzirki meselelerini we sosial nägilelige sebäp bolýan gowşak ýerleri kesgitlemekde möhüm bolan subýektiw faktorlar bilen baglanyşykly.
Çeşme derňewi, häzirki dünýädäki dürlüligi bilen çylşyrymly deňeşdirme gözlegleriniň iň gadymy we adaty usullaryndan biridir. Dürli çeşmeleriň arasynda kanuny esaslary, ylmy (makalalary, monografiýalary, tezisleri we ş.m.), arhiw çeşmelerini görkezýän kadalaşdyryjy we hukuk çeşmeleri bolup biler. Käbir çeper ýa-da isticurnalistik çeşmeler hem möhüm bolup biler. Mundan başga-da, her ýyl dürli görnüşde neşir edilýän dürli statistiki çeşmeleriň aýratyn orny bar.
Matematiki statistika usullary hem bu ýerde möhüm ähmiýete eýe.
Deňeşdiriş pedagogikasy dersara ylym bolany üçin, degişli dersleriň usullaryny ulanýar, üstesine-de, gözlegçiler deňeşdirmegiň dürli usullaryny göz öňünde tutýarlar. Olaryň arasynda umumy ylmy gözleg usullary hem agzalýar.
Deňeşdirmek usuly esasy usullardan biridir, onuň kömegi bilen bilim ulgamlarynyň meňzeşliginiň we tapawudynyň aýratynlyklary kesgitlenýär, pedagogiki kanunlaryň umumy we aýratyn aýratynlyklary öwrenilýär.
Metodiki çemeleşmeler esasan olar tarapyndan kesgitlenýär. Görşüňiz ýaly esasy usul deňeşdirme derňewidir. Mundan başga-da, deňeşdirme şuňa meňzeş bilim ulgamlaryny derňemek üçin ulanylýar we deňeşdirmek üçin möhüm esaslar bolmadyk ýagdaýynda ulanylmaýar.
Rim imperiýasy döwründe latyn diliniň täsiri astynda ösen Günbatar Europeewropanyň dürli ýurtlarynyň bilim ulgamlaryny deňeşdirmek gaty kabul ederliklidir. Latyn dili bir wagtyň özünde köp Europeanewropa diliniň emele gelmegine esas boldy. Mundan başga-da, Europeanewropa ýurtlarynyň köpüsinde uniwersitetleriň ösüşi ýaly bilim däpleri bar. Bolonýa prosesi EUB ýurtlarynyň hemmesiniň ýokary bilim ulgamy üçin birmeňzeş standartlary we talaplary kesgitledi, ýöne her ýurtda özboluşlylygyny we milli bilim aýratynlyklaryny aradan aýyrmady.
Şol bir wagtyň özünde, deňeşdirijiler özlerine mahsus bolmadyk we dürli siwilizasiýalara degişli bolmadyk ýurtlary bilkastlaýyn deňeşdirip, özboluşlylygyny has aýdyň görkezmek üçin kontrast diýilýän usuly ulanýarlar. Deňeşdirmek üçin bu ýerde aýratyn ähmiýet berilýär, köplenç deňeşdirmek üçin ýeterlik umumy bolmadyk, ýagny dürli medeni däp-dessurlara esaslanýan bilim ulgamlaryny seljermek üçin ulanylýar.
Düşündiriş usuly, käbir faktlary seljermek we düşündirmek, toparlaşdyrmak, ulgamlaşdyrmak, klassifikasiýa we ş.m. üçin zerur we ýeterlik maglumatlary gözlemegi we ýygnamagy talap edýär. Şeýle-de bolsa, düşündiriş usuly köplenç ylmy edebiýatda-da, sungat eserlerinde-de duş gelýän dürli ýurtlarda bilim we terbiýe prosesiniň iň aýdyň beýanydyr. Şol bir wagtyň özünde deňeşdirme pedagogikasynyň aýratyn usullary hem tapawutlanýar. Şeýlelik bilen, G. M. Morozowa umumy we anyk usullary görýän deňeşdirme pedagogiki gözlegleriň aşakdaky usullaryny kesgitleýär: çeşmeleri öwrenmek, statistiki maglumatlary öwrenmek, edebi çeşmeleri öwrenmek, söhbetdeşlik, söhbetdeşlik, deňeşdirme usuly.
M. L. Rodionow deňeşdirme pedagogikasynyň bäş esasy usulyny kesgitledi: suratlandyryjy, taryhy, sosiologiki, statistik, deňeşdirme. M.L.Rodionow bu usullaryň özboluşlylygyny şeýle suratlandyrdy: "Beýan etmegiň usuly takyklygy, toparlanmagy, ulgamlaşdyrmagy we faktlary düşündirmegi, derňew üçin zerur we ýeterlik maglumatlary ýygnamagy, bilim ulgamynda özboluşlylygy we adatylygy kesgitlemegi talap edýär; bu usulyň dinamikasy gözleg başlangyçlarynyň paýynyň yzygiderli ýokarlanmagynda öz beýanyny tapdy.
Taryhy-pedagogiki usul meseleleriniň ösüşiniň genezisini we aýratynlyklaryny seljermek; öwrenilen pedagogiki hadysanyň häzirki ýagdaýyna has çuňňur düşünmäge goşant goşýar.
Mysal üçin, meşhur rus journalisturnalisti we ýazyjysy W.Wowçinikowyň "Dub kökü (Angliýa we Iňlisler baradaky täsirler we teswirler)" we "Sakura şahasy (ýaponlaryň nähili adamlardygy hakda hekaýa)" isticurnalistik eserlerinde düşündirişler bar Beýik Britaniýada we Japanaponiýada çagalaryň terbiýesiniň we jemgyýetleşmeginiň aýratynlyklaryny görkezýär. XVIII asyryň ahlak pelsepeçisiniň meşhur kitabynda F.S. Çesterfildiň "Bir oglana ýazan hatlary", şol döwrüň dünýewi ýaşlaryny terbiýelemekde möhüm ugurlary tapmaga mümkinçilik berýär, psihologlar häzirem möhüm hasaplaýarlar.
Taryhy usul, dürli ýurtlarda bilim prosesiniň ösüş aýratynlyklaryny we aýratynlyklaryny seljermegi öz içine alýar. Bu, ösüşiniň taryhy meselelerini öz içine alýan toplum. Olaryň jikme-jik derňewi pedagogika ylymlarynyň meýletin ugry boýunça ylmy gözlegleriň teoretiki-usulyýet derejesini kämilleşdirýär. Adamyň hünär we akyl taýdan ýetişmeginiň möhüm görkezijisine öwrülýär. Bularyň hemmesi deňeşdirme pedagogikasy bilen doly baglanyşykly.