Pedagogika kafedrasi umumiy pedagogika

13-Mavzu: O‘quvchilarda axborot iste’moli madaniyatini shakllantirish.
Mashg’ulot rejasi:

1. 
   Axborot iste’moli madaniyati: mazmuni va mohiyati.
   
2. 
   Shaxsiy axborot xavfsizligi.
   
3. 
   O‘quvchilarda axborot iste’moli madaniyatini shakllantirish texnologiyasi.
   

Jahon bo‘ylab jadal tusda o‘tayotgan axborot asrining globallashuv jarayoniga xos bo‘lgan g‘oyalar kurashi, axborot xuruji avj olgan bir davrda mamlakatimizda o‘sib kelayotgan avlod, yoshlarni barkamol shaxs sifatida tarbiyalash yanada dolzarb hamda muhim masala bo‘lib hisoblanadi. Mazkur masalani hal etishda yoshlarning ma’naviy­axloqiy tarbiyasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Mamkakatimiz yoshlariga zamon talabiga mos ta’lim­tarbiya berish jarayoniga yangi zamonaviy axborot­kommunikatsiya texnologiyalari tizimi va internet tarmog‘i imkoniyatlarining tadbiq etilishi o‘zining samarani oshirish omili ekanligini allaqachon namoyon etmoqda. Jahonda shiddat bilan taraqqiy etib borayotgan AKT tizimi va internet tarmog‘idan samarali foydalanish yoshlarda ijodiy tafakkurlarini rivojlantirib, o‘zligini namoyish etishlariga imkon berayotganligi ham yangi zamonaviy texnologiyalarning afzalliklaridan bo‘lib hisoblanadi. Mazkur afzalliklardan foydalanib, yoshlarimiz o‘z intellektual salohiyatlari va qobiliyatlari, iste’dodlarini namoyon etishlari uchun shart­ sharoitlar yaratib berilmoqda, ularning barkamol avlod bo‘lib yetishishlari maqsadida ta’lim­tarbiya jarayoni zamon talabiga muvofiq tashkil etilib, barcha zarur texnika vositalari bilan ta’minlanmoqda. Shu bilan bir qatorda, olimlar, mutaxassislar, shifokorlar, pedagoglar va boshqalar tomonidan mazkur yangi texnologiyalar bolalar va yoshlar tarbiyasiga salbiy internetdan ta’sirga egaligi Ma’lumki, ham ta’kidlanmoqda. foydalanuvchilarning ko‘pchilik qismini yoshlar tashkil etadi. Yoshlarmizni AKT va internet tarmog‘idagi salbiy mazmunga ega axborotlardan himoya qilish, ularda Internet taqdim etadigan axborotdan to‘g‘ri foydalanish madaniyatini shakllantirish, mamlakatimiz taraqqiyotini ko‘zlovchi, xalqimiz tarixi, urf­odatlarini qadrlovchi, milliy qadriyatlarga sodiq, ma’naviy yetuk inson bo‘lib, kamol topishi, barkamol shaxs sifatida tarbiyalanishida axborot muhitidagi salbiy ta’sirlar hamda tahdidlardan asrash, shuningdek, tarmoqdan ayrim xorijiy axborot oqimi orqali kirib kelayotgan yovuz niyatli g‘oyalarning oldini olish va ta’sir kuchini kamaytirish, axborotdan xavfsiz foydalanishlarini ta’minlash bugungi kunning dolzarb vazifalariga aylangan.

Mamkakatimiz yoshlariga zamon talabiga mos ta’lim­tarbiya berish jarayoniga yangi zamonaviy axborot­kommunikatsiya texnologiyalari tizimi va internet tarmog‘i imkoniyatlarining tadbiq etilishi o‘zining samarani oshirish omili ekanligini allaqachon namoyon etmoqda. Jahonda shiddat bilan taraqqiy etib borayotgan AKT tizimi va internet tarmog‘idan samarali foydalanish yoshlarda ijodiy tafakkurlarini rivojlantirib, o‘zligini namoyish etishlariga imkon berayotganligi ham yangi zamonaviy texnologiyalarning afzalliklaridan bo‘lib hisoblanadi. Mazkur afzalliklardan foydalanib, yoshlarimiz o‘z intellektual salohiyatlari va qobiliyatlari, iste’dodlarini namoyon etishlari uchun shart­ sharoitlar yaratib berilmoqda, ularning barkamol avlod bo‘lib yetishishlari maqsadida ta’lim­tarbiya jarayoni zamon talabiga muvofiq tashkil etilib, barcha zarur texnika vositalari bilan ta’minlanmoqda. Shu bilan bir qatorda, olimlar, mutaxassislar, shifokorlar, pedagoglar va boshqalar tomonidan mazkur yangi texnologiyalar bolalar va yoshlar tarbiyasiga salbiy internetdan ta’sirga egaligi Ma’lumki, ham ta’kidlanmoqda. foydalanuvchilarning ko‘pchilik qismini yoshlar tashkil etadi. Yoshlarmizni AKT va internet tarmog‘idagi salbiy mazmunga ega axborotlardan himoya qilish, ularda Internet taqdim etadigan axborotdan to‘g‘ri foydalanish madaniyatini shakllantirish, mamlakatimiz taraqqiyotini ko‘zlovchi, xalqimiz tarixi, urf­odatlarini qadrlovchi, milliy qadriyatlarga sodiq, ma’naviy yetuk inson bo‘lib, kamol topishi, barkamol shaxs sifatida tarbiyalanishida axborot muhitidagi salbiy ta’sirlar hamda tahdidlardan asrash, shuningdek, tarmoqdan ayrim xorijiy axborot oqimi orqali kirib kelayotgan yovuz niyatli g‘oyalarning oldini olish va ta’sir kuchini kamaytirish, axborotdan xavfsiz foydalanishlarini ta’minlash bugungi kunning dolzarb vazifalariga aylangan. Bugungi kunda internet — inson hayotining ilk bosqichidanoq uning ajralmas qismiga aylanib qolgani bois, bolalarni uning xavfidan himoyalash masalasi bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi va mazkur muammo global miqyosda hal etilishi taqozo etiladi.
Falsafiy adabiyotlarda axborot va axloqning metodologik xarakteriga alohida e’tibor beriladi. Chunki ular haqiqatni ratsional bilishga qaratilgan tadqiqot usuli va vositalarini izlab topishga yordam beradigan faoliyat mezonlaridir. Lekin ular o‘z holicha insonning bilish darajasini to‘liq o‘zgartira olmaydi. Buning uchun mavjud axborotlarning gnoseologik va epistemologik chegarasini aniqlashga to‘g‘ri keladi, ya’ni axborot va axloqni tadqiqot doirasi ma’lum obyektlarni haddan tashqari tor yoki keng ma’noda tahlil qilishga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham bunday ilmiy demarkatsiyalar buzilishining oldini olish muhim metodologik ahamiyatga ega.

Shu jihatdan qaraganda, «biz o‘z oldimizga qo‘ygan uzoq muddatli strategik maqsadlar, ya’ni zamonaviy rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish, iqtisodiyotimizning barqaror o‘sishini ta’minlash, hayot sifatini yaxshilash va jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallash borasidagi sa’y-harakatlarimizga bugungi kun nuqtai nazaridan xolisona baho berishimiz tabiiydir» (I. Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chug‘urlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. —

Tarixiy taraqqiyot tajribasidan ma’lumki, inson o‘zi yashayotgan ijtimoiy-axloqiy muhitni, o‘zini-o‘zi o‘zgartirishni bilishi uchun hamisha yangi axborotlarga ehtiyoj sezadi. Boshqacha aytganda, inson o‘zining tabiiy ijtimoiy-axloqiy ehtiyojlarini qondirish uchun unga yangi axborot zarur bo‘ladi. Shuning uchun ham inson axloqi doimo o‘zgarib turuvchi dinamik xarakterga ega. Axborot va axloq jamiyat rivojining barcha davrlarida muhim rol o‘ynagan va o‘ynaydi. Jamiyat hayotida axborot va axloqning o‘zaro aloqasini tushunish muhim ahamiyatga ega. Axloq va axborot hozirgi kunda jamiyat rivojining asosiy manbai hisoblanadi. Ommaviy axborot inson ongi va hissiyotlariga ta’sir o‘tkazishning ikki yo‘li orqali amalga oshiriladi:
Ratsional model — demokratik davlatlarda ommaviy muloqotning ratsional usuli ustunlik qilib, u odamlarni axborot tarqatish, dalillarni keltirish, ularni mantiq qoidalari bilan asoslash orqali ishontiradi.
2. Hissiy ta’sir usuli — psixologik ishontirish usuli bo‘lib, fanatizm, siyosiy raqiblarga, boshqa millat vakillariga ishonchsizlik, nafrat uyg‘otish uchun qo‘llaniladi. Bu hissiy ta’sir ko‘pincha aqliy dalillar va asoslardan ham kuchli bo‘lishi mumkin. Bunda totalitar, avtoritar va ayniqsa, etnografik targ‘ibotlardan keng foydalanilib, siyosiy tashviqotlar inson ongini egallab oladigan hissiy mazmun bilan to‘ldiriladi. Hissiy ta’sir qanchalik kuchli bo‘lmasin, OAVlarining siyosatga ta’siri axborot tarqatish orqali ro‘y beradi. Axborot olish, saralash, sharhlash, va tarqatish bu jarayonning asosiy bosqichlaridir.
Jamiyat o‘z rivojining barcha bosqichlarida axloqiy qoidalar ishlab chiqqan va ulardan foydalanib kelgan. Ma’lumki, insonning rivojlanishi uchun axborot juda zarur. Axborot axloqqa bo‘ysunuvchi tushuncha hisoblanadi, ya’ni, axborot axloqni boyitadi, uni o‘zgartiradi. Inson ijtimoiy-axloqiy turmushining taraqqiyoti asosida axloq yotadi. «Axborot tevarak-atrofdagi turli xil manbalardan to‘plangan omillar bo‘lib, bu bilimlarni qayta bayon etish» (Davronov Z. Ilmiy ijod metodologiyasi. — Toshkent: Iqtisod-moliya, 2007. 180-b.) shakli hamdir. Axloqning ma’no va mohiyatini anglab yetmasdan turib, uni tushunib bo‘lmaydi. Xuddi shuning uchun ham anglab olingan axloq keyingi bosqichda tushunish holatiga kiradi. Inson, axloqning ma’no va mohiyatini tushunib yetgach, uning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligi to‘g‘risida fikr bildiradi. Inson tomonidan o‘zlashtirib olingan bilimlarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlariga, xohish-istaklariga, bir so‘z bilan aytganda, hayotiy manfaatlariga mos tushsa, ana o‘shanda kishida o‘zlashtirib olingan bilimlarini turmushga tatbiq etish istagi hosil bo‘ladi.
Axloq epistemologik nuqtai nazardan, obyektiv ma’noga ega va u haqiqatning mohiyatini aglashda yordam beradi. Axloq to‘g‘ri tanlansa, ezgu maqsad va faoliyatga yo‘naltirilsagina, obyektiv ma’no-mazmun kasb etadi. G‘azzoliy bu xususda shunday degan edi: «Axloq — ildizlarning ildizidir, chunki nima qilmoq kerakligi haqida bilim olgandan so‘nggina faoliyat o‘z shaklini oladi». Axloqsiz hech qanday harakat bo‘lishi mumkin emas. Biroq ongli harakatni yuzaga chiqarib, umumjamoaga manfaat keltiradigan axloqgina foydalidir. Jamiyatni axborotlashtirish odamlarga ijodiy yaratuvchilik qobiliyatining yuksalishiga imkoniyat yaratadi. Axborot axloqqa asoslanadi, axloq esa berilayotgan axborot va axloqiy me’yorlarga asoslanadi. Inson axloqli bo‘lib tug‘ilmaydi. Axloq hayot jarayonida, ya’ni amaliy faoliyat natijasi sifatida hosil bo‘ladi

Tashabbuskorlik, o'z muammolariga yechim topish qobiliyati (I. P. Osintsova);

Ish joyida minimal moslashishdan so'ng kutubxona ishining istalgan sohasidagi barcha vazifalarni bajarish qobiliyati (A. Ya. Chernyak);
Intellektual, texnologik, iqtisodiy, ekologik, axloqiy, siyosiy, ijtimoiy-psixologik, estetik-tematik, uyushtirilgan o'qish, tashkilotchilik fazilatlari;
Axborot holatini mustaqil tahlil qilish qobiliyati (G. S. Galiullina);
Axborot oqimida yo'naltirilganlik, hujjatlarni optimal saqlash va ulardan foydalanishni tashkil qilish qobiliyati (I. A. Meizhys);
Operator mahorati, jarayonlarni modellashtirish qobiliyati, psixologik moslashuv (L. N. Fedorova);
Pedagogika fanlari sohasidagi yangi yutuqlar haqidagi ma'lumotlarni bilish (I. A. Meyjis);
Muammolarni hal qilish qobiliyati, etakchilik qobiliyati, tadqiqot ishlariga moyillik (M. G. Voxrisheva);
Tashabbuskorlik, ijodkorlik, intellektual salohiyat, yuksak psixomotor sifatlar, axloqiylik, bilimdonlik, ijodiy idrok etish qobiliyati, jiddiy tahlildan aslo qolishmaydi;
Psixologik moslashuv, stressga chidamlilik, o'z-o'zini bilish, o'zini o'zi tashkil qilish, o'zini o'zi boshqarish va o'zini o'zi tuzatish ko'nikmalari.
Bir qator tadqiqotchilar axborot madaniyati rivojlanishining qarama-qarshi xususiyatini hisobga olib, insonning o'zi yaratgan axborot "yirtqich hayvoniga" to'liq bog'liqligi xavfi (N. I. Vitiska va boshqalar) mavjudligiga ishonishadi. Ularning fikriga ko'ra, noaniq ma'lumotlarni qayta ishlashga asoslangan intellektual axborot tizimlarini qurish alohida rol o'ynaydi, bu esa mutaxassislarning boshqaruv qarorlarini qabul qilish bilan bog'liq fikr-mulohazalarining sifat tomonini eng mos modellashtirishga imkon beradi.

Axborot madaniyati muammosiga oid tadqiqotlarda bir qancha umumiy masalalar aniqlangan: uning asosiy tushunchalari va turlari; axborotlashtirishning huquqiy va axloqiy jihatlari, shaxsning axborot madaniyatini shakllantirishning psixologik-pedagogik muammolari; uning pedagogik jarayonda rivojlanishining psixologik mexanizmlari; axborot texnologiyalarining o'rni, global axborot tarmoqlarining madaniyat rivojidagi o'rni va ta'siri, Rossiyaning madaniyat, san'at va ta'lim sohasidagi axborot resurslarining holati. Shunday qilib, bir qator mualliflar (Yu. S. Zubov va N. A. Slyadneva) tarixiy ongda moddiy o'zgartiruvchi inson faoliyatining roli hali ham hukmronlik qiladi, degan pozitsiyani ko'rib chiqadilar.

Axborotni o'zgartirish faoliyati odatda ma'naviy madaniyat tarixi sifatida qaraladi va texnologik va ijtimoiy tarixga bo'ysunadi. Biroq, mualliflarning fikricha, axborot ishlab chiqarish usuli inson faoliyati asosida yotadi va asosan madaniyat turlarini belgilaydi. Shuning uchun ham ta'lim va tarbiyaning zamonaviy axborot texnologiyalarini rivojlantirish juda muhimdir.
Tadqiqotchilarning yana bir guruhi (Z. E. Vorobieva va A. I. Muxachev) yaqin kelajakda barcha tizimlarda sodir bo'ladigan energiya-axborot o'zaro ta'sirini o'rganishga bag'ishlangan yagona fan shakllanishini taklif qiladi.
Demak, fanlararo tadqiqot tushunchalari va toifalarini aniqlash va aniqlashtirish zarurati tug‘iladi, bu esa o‘z navbatida ta’lim tuzilmasi va mutaxassislar madaniyatining sifat tarkibiy qismlarini jiddiy qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi.
Bu jarayonda yetakchi oʻrin shaxsning axborot madaniyatini yuksaltirishning eng muhim omili va butun bilim industriyasining ham global, ham mintaqaviy miqyosdagi eng yirik tarmogʻi sifatida taʼlim tizimiga tegishli, yaʼni. mutaxassisning axborot madaniyatining mintaqaviy jihatini yoritib berish. Tadqiqotchilar odamlarning axborotga kirishning turli imkoniyatlariga bo'linishi munosabati bilan yuzaga keladigan shaxsning axborot madaniyatining axloqiy jihatlariga (M. G. Voxrisheva, V. M. Petrova, A. S. Chachko va boshqalar) katta qiziqish bildirmoqdalar: saqlash qiyinligi tufayli. asl va mualliflik huquqi, pullik va bepul ma'lumotlarni ajratish, ijtimoiy munosabatlarning maxsus ierarxiyasining paydo bo'lishi va turli ijtimoiy guruhlarning axborot hissasidagi farq bilan.
Pedagogika bilan chegaradosh axborot madaniyatining muammolari - axborot faoliyatidagi muloqot tamoyillari, shaxsning axborot madaniyati tipologiyasi, 21-asrda uning rivojlanish prognozlari, virtual haqiqatda shaxsning o'zini o'zi identifikatsiya qilish xususiyatlari ( A. A. Grechixina va boshqalar), jamiyat rivojlanishining axborotlashtirish tarixi va nazariyasini o'rganishda optimal nisbatni izlash va shaxsiy ma'lumotlarning xulq-atvori sohasida mutaxassislarni tayyorlashning zarur darajasini ta'minlash (N. L. Nikitina, E. L. Kudrina, N. I. Gendina va boshqalar). .). O'quv dasturlarini qurishning blok-modulli printsipi taklif etiladi, bu esa ta'limning fundamental xarakterini ta'minlagan holda kursni talabalar toifasiga qarab o'zgaruvchan qilish imkonini beradi.

Xulosa
Axborot madaniyatining mohiyatini ko‘rib chiqishda tadqiqotchilarning fandagi axborot jarayonlari haqidagi fikrlarini hisobga olish zarur. Shunday qilib, pedagogika fanini axborot paradigmasida axborotni yig'ish, qayta ishlash va saqlash tizimi sifatida ko'rib chiqishda axborot modellari tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda:
Boshqarish ob'ekti va tashqi muhit to'g'risidagi ma'lumotlarni olib yuruvchi, ma'lum qoidalarga muvofiq tashkil etilgan va qaror qabul qilish uchun muhim bo'lgan signallar to'plami;
Ob'ektni boshqarish jarayonida aylanadigan axborot oqimlarining sxemasi (ko'pincha, to'g'ridan-to'g'ri va teskari ma'lumotlar havolalarini o'z ichiga olgan grafiklar, diagrammalar, rejalar ko'rinishida);
Boshqarish tizimining o'zida tashqi muhitni boshqarish, boshqarish, tadqiq qilish ob'ekti to'g'risidagi ma'lumotlarni uzatish va ko'rsatish va ma'lumotlarni o'tkazish orqali hosil qilingan maxsus qoidalarga muvofiq tartiblangan signallar tizimi;
Axborot sohasidagi tushunchalar majmui va ularning semantik munosabatlari, agar tushunchaning o'zi tabiiy tilda ob'ekt, jarayon, hodisa yoki tizimning axborot modeli bo'lsa.
O'qituvchining axborot madaniyati asoslari axborot bilan mustaqil ishlashni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, axborot manbalari bilan ishlash quyidagilarni o'z ichiga oladi;
Kerakli ma'lumotlarni qidirish (axborot oqimlari va aloqalarida yo'naltirish, elektron kutubxonalarning ma'lumotnoma apparatlaridan foydalanish qobiliyati, ma'lumotlarning asosiy va ikkilamchi tanlovini o'tkazish va boshqalar);
Elektron kutubxonalarda bibliografiya asoslarini bilish (bibliografik ma'lumotlar manbalaridan - kataloglar, fayl kabinetlaridan foydalanish qobiliyati, ilmiy yordamchi va tavsiyanoma, tarmoq va tarmoqlararo, joriy, retrospektiv va istiqbolli bibliografiya tizimini bilish: bibliografik tavsiflash ko'nikmalari). hujjatlar, bibliografik ro'yxatlarni tuzish va boshqalar);
Axborot manbasi bilan ishlash qobiliyati (turli o'qish usullariga, shuningdek konspekt, tezis, materialning mavhum taqdimoti va boshqalarga ega bo'lish);
Har xil turdagi va adabiyotlar bilan ishlash (ma'lumotnoma, o'quv, uslubiy, ilmiy, ilmiy-ommabop, badiiy adabiyot, kitoblar, davriy nashrlar);
O'quv, ilmiy va amaliy maqsadlarda texnik vositalardan (xususan, kompyuterlardan) foydalanish.
Qabul qilingan ma'lumotlarni tahlil qilish va sintez qilish;
Ko'p sonli kichik narsalardan asosiy narsani ajratib ko'rsatish qobiliyati;
Axborotni qayta ishlash (tushunish);
Axborot birliklarini yodlash;
Xotirani keyingi tiklash;
Qabul qilingan ma'lumotlarni o'z bilimiga aylantirish;
Yangi axborot va yangi bilimlarni yaratish jarayoni (evristika) va boshqalar.
Axborot madaniyati uning rivojlanishiga va muayyan faoliyat turiga (kibernetika, informatika, axborot nazariyasi, matematika, ma'lumotlar bazasini loyihalash nazariyasi va boshqa bir qator fanlar) moslashishiga hissa qo'shadigan fanlardan olingan bilimlarni o'z ichiga oladi.
O'qituvchining axborot madaniyatining ba'zi jihatlari bo'yicha qarashlarning xilma-xilligidan kelib chiqqan holda, biz ikkita pozitsiya ko'p nuqtai nazarlarda eng aniq ko'rinadi degan xulosaga kelishimiz mumkin: 1) axborot madaniyatini tahlil qilishning sub'ekti sifatida barcha mualliflar bilimlarni o'rganadilar. mutaxassis ega bo'lishi kerak bo'lgan narsalar; 2) axborot madaniyati shaxsning sifat xususiyati sifatida belgilanadi.
Axborot madaniyatining rivojlanishi barcha mamlakatlarda ular ishtirok etayotgan muammolarni umumiy tushunish bilan ma'naviy jihatdan birlashgan odamlar guruhlarini shakllantiradi. Axborot madaniyati ijtimoiy hayotning haqiqiy tuzilishiga organik ravishda kirib boradi, unga yangi sifat beradi. U ko'plab mavjud ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma'naviy g'oyalarning o'zgarishiga olib keladi, insonning turmush tarziga sifat jihatidan yangi xususiyatlarni kiritadi.