|
Jádidshilik háreketi. XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basında kóplegen musılman ellerinde, sonıń ishinde Rossiyanıń musılmanlar jasaytuǵın úlkelerinde jádidshilik háreketi júzege keldi. («Jádid» - arabsha sóz bolıp, «jańa» - degen mánisti ańlatadı). Jádidshilik háreketiniń tiykarın ullı qırım-tatar pedagogı Ismayılbek Gaspirali (Gasprinskiy) saldı. Bul hárekettiń tiykarǵı maqseti musılman ellerindegi ekonomikalıq, sociallıq hám mádeniy rawajlanıwda basqa rawajlanǵan ellerden artta qalıwshılıqtı saplastırıw boldı. Olar bunıń eń tuwrı jolı aǵartıwshılıqtı, mádeniyattı rawajlandırıw dep esapladı hám mekteplerdi reformalap, eski mekteplerdiń ornına «jańa usıldaǵı» mekteplerdi (jádid mekteplerin) shólkemlestiriwdi usındı, hár túrli hayriya jámiyetlerin dúzip, jergilikli jaslar sırt ellerge oqıwǵa jiberildi.
Jádid mektepleri XIX ásirdiń aqırı, XX ásir basına kelip kóplep ashıla basladı. Olardıń burınǵı mekteplerge qaraǵanda kóp ózgeshelikleri boldı. Atap aytqanda klasslar shólkemlestirilip, olar parta, doska h t.b menen támiyinlendi. Eski mekteplerdegi qurı yadlaw menen sheklenetuǵın ayırım pánler ornına dúńyalıq bilim beriwshi sabaqlar kiritildi. Ilimiy didaktikaǵa tiykarlanǵan usıl hám metodlardan paydalanıldı, jańa sabaqlıqlar payda boldı. Jádid mekteplerin shólkemlestiriwde Turkistanda M.Behbudiy, A.Fitrat, M.Abdurashidxanov, A.Avloniy, H.Niyaziy, A.Kadiriy, Qaraqalpaqstan úlkesinde S.Májitov, Qazı Máwlik, M.Sufizada, Yu.Axmedov h t.b. pidayılıq kórsetti.
Jádid mektepleri úlkede aǵartıwshılıqtıń, ilim-bilimniń rawajlanıwına, zamanagóy mekteplerdiń, oqıw orınlarınıń payda bolıwına tiykar jarattı. Belgili dárejede mádeniyattıń, mánawiyattıń ósip-órlewine sebepshi boldı.
Dostları ilə paylaş: |
