Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

Rıcar’ tárbiyası. Bul dáwirde barlıq jer hám krepostnoy diyxanlar pomeshiklerdiń feodallardıń jeke múlki esaplanatuǵın edi. Bul diyxanlar awır jazalanar edi. Jerge hám diyxanlarǵa talasıp feodallar arasında óz-ara urıslarda kóp bolıp turǵan. Sonın ushın bay feodallar ortasında rıcar’lıq pazıyletlerge iye adamlar idealı payda boldı. Rıcar’ tájiriybeli, shaqqan hám márt jawınger, krepostnoy diyxanlarǵa qattı qol, feodallarǵa, aqsúyeklerge ǵamxor, hújdanlı, kishipeyil, ádepli hám sadıq adam esaplanǵan. Nátiyjede bunday adamdı tárbiyalaw ushın arnawlı tárbiya sisteması payda boldı. Bul sistema XII ásirge kelip tolıq maydanǵa keldi.

Rıcar’ rıcar’ǵa tiyisli jeti pazıyletke iye bolıw tiyis edi. Olar: at shabıwdı, qılıshlasıwdı, nayza ılaqtırıwdı, júziwdi, ań ańlawdı, shashka (keyinshelik shaxmat) oynawdı biliw, qosıq shıǵara hám ayta biliwi. Bulardan dáslepki úshewi rıcarǵa beriletuǵın áskeriy tárbiya bolǵan. Bulardan tısqarı rıcar’ óz zamanınıń qabıl etilgen aldınǵı úrip ádetlerin biliwi tiyis bolǵan.

Rıcar’ tárbiyasınıń ámeliy jónelisleri tómendegishe bolǵan: feodal óz balasın 7 jasınan baslap tárbiyalawshı baslıqtıń (syuzen) úyine jibergen. Bala ol jerde úy jumısları,qonaq kútiw h.t.b. úy jumıslarına kómeklesip júrip aq súyeklerge tiyisli úrip-ádetlerdi úyrengen. 14-21 jas aralıǵında saparlarda shákirt sıpatında syuzenniń qural-jaraqların kóterisip, birge bolǵan, birge ań aulawǵa urıslarǵa áskeriy jarıslarǵa, oyınlar birge qatnasqan. 21-jasqa tolǵanda áskeriy jarıslarǵa qatnasqan, sınaqlardan ótkennen keyin oǵan saltanatlı túrde rıcar’ ataǵı berrilgen.

Qala mektepleriniń payda bolıwı. Batıs Evropada XII-XIII ásirlerge kelip ónermentshilik hám sawda-satıq isleri bir qansha rawajlandı. Bul qalalardıń ósip keńeyiwine, qala mádeniyatınıń payda bolıwına alıp keldi. Qalanıń tiykarǵı xalqı bolǵan ónermentler hám sawdagerlerge óz balaların keleshek dawamshıları sıpatında ámeliy isler menen shuǵıllanıw ushın arnawlı bilimlerdi iyelewi zárúrligi payda boldı. Shirkewge qaraslı diniy mektepler bunday bilimdi bere almas edi. Sol sebepli cexta birlesken ónermentler hám sawdagerler gil’diyaları atınan mektepler ashılıp, bular cex mektepleri hám gil’diya mektepleri dep ataldı. Keyinshelik bul mektepler birlesip, magistrat mekteplerine, yaǵnıy qala basqarması (magistrat) tárepinen qarjı menen támiyinlenetuǵın mekteplerge aylandırıldı. Ol jerde oqıw tólemli boldı. Ayırım cex, gil’diya hám magistrat mekteplerinde oqıw latın tilinen ana tiline ózgertildi. XV ásirge kelip bunday mektepler Batıs Evropanıń derlik barlıq ulken qalalarında ashıldı.

Akademiyalardıń ashılıwı. Evropada birinshi universitetler XII ásirdiń ekinshi yarımında Italiyada (Bolońya qalasında), Angliyada (Oksford qalasında), Franciyada (Parijde) shólkemlestirildi. Bul universitetler dáslebinde professor hám studentlerdiń jeke ózleri basshılıq etetuǵın shólkem (korparaciyası) edi. Keyinshelik bul korporaciyalar ózin-ózi basqarıw huquqı menen mámleketler tárepinen rásmiy tastıyqlandı. Shirkew bolsa universitetti pitkeriwshilerge ilimiy dáreje hám oqıtıwshılıq huquqın beriwdi óz ıqtıyarına aldı. XIV-XV ásirlerge kelip universitetler Evropanıń barlıq mámleketlerinde ashıldı. Orta ásir universitetleri ádette 4 fakul’tetten: tayarlıq fakul’teti, yuridika, medicina hám teologiya (din qaǵıydaları) ibarat bolǵan. Tayarlıq fakul’teti studentleri joqarıda aytılǵan trivium hám kvadriumlardıń quramına kiriwshi pánlerdi oqıtqan. Tayarlıq fakul’tetinde oqıw muddeti 6-7 jılǵa deyin, tiykarǵı fakultetlerde 5-6 jılǵa shekem sozılar edi. Bul universitette oqıw latın tilinde jurgizilip, onda dinniń tásiri judá kushli bolǵan hám oqıw kóbinshe skolastikalıq tárizde qurı yadlaw menen shegaralanǵan. Batıs Evropada universitetler XII-XIII ásirden baslap kóbirek shólkemlestire baslaǵan. Bul universitetlerde oqıw talap dárejesinde bolmaǵanlıǵı menen Evropa mámleketlerinde mádeniyattıń aǵartıqtıń rawajlanıwına salmaqlı uleslerin qostı