Lev Tolstoy

Lev Tolstoy
Lev Tolstoy - rus jazıwshısı hám shayırı, Sevastopoldı qorǵawda qatnasqan, tálim hám jurnalistikalıq xizmet penen shuǵıllanǵan. Ol jańa diniy aǵıs - tolstoyizmniń kelip shıǵıwında úlken úles qosqan.
Bir kúni proletariat basshısı Vladimir Lenin bul adam haqqında sonday degen edi: “Qanday ayrıqsha! Qanday qatal adam! " Bul sózler dúnyadaǵı eń ullı jazıwshı Lev Tolstoyǵa tiyisli edi. Lekin ol tek ǵana ádebiyat salasında ózin kórsetti, ol ullı filosof, pedagog, diniy oyshıl bolıp tabıladı. Ol salamat turmıs tárizin eń jaydıradı. Ol hesh qashan spirtli ishimliklerdi ishpegen, shekpegen, qırıq jasında ol kofeden waz keshken hám qarıǵanda gósh jewdi toqtatqan. Ol búgingi kún ushın aktual bolǵan shınıǵıwlar kompleksiniń avtorına aylandı. Onıń ómirbayanında hámme zat tegis hám tegis bolmasada, ol haqıyqıy úlgi edi.

Balalıq hám jaslıq

Lev Tolstoy 1828-jıl 28-avgustta (jańa usıl boyınsha 9 sentyabr) Tula wálayatı, Yasnaya Polyana shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi Count Nikolay Tolstoy, áyyemgi Tolstoylar shańaraǵınıń áwladı bolıp, olar Ivan Terrible hám Pyotr I xızmetinde bolǵan. Mom Ruriklerdiń áwladları bolǵan Volkonskiy shańaraǵına tiyisli edi. Lev Tolstoy hám shayır Aleksandr Pushkinniń ulıwma ájdadları bar edi - Ivan Golovin, patsha flotınıń admiralı.
Lev Tolstoy jaslıǵı
Leoning anası tuwǵanınan kóp ótpey dúnyadan ótti, Leo sol waqıtta eki jasqa da tolmaǵan edi. Leo orta shańaraqtaǵı tórtinshi perzent edi. Kóp waqıt ótpey ákeside qaytıs boldı. Balalar jetim qalıp, olardıń tárbiyasın apası T.A.Ergolskaya óz moynına aldı. Azmaz waqıt ótkennen, qáwenderdiń wazıypaları ekinshi apasına - graf ataǵın alǵan A.M.Osten-Sakenge ótti. Ol dúnyadan ótkeninde, balalar Qazan qalasında olardıń jańa qáwenderi bolǵan sińlisi P.I.Yushkovanıń shańaraǵına jaylasadı. 1840-jıl edi. Apası Lev Tolstoyǵa úlken tásir kórsetti, ol menen ótkergen jılların ómiriniń eń baxıtlı dáwiri dep atadı. Onıń úyi mudamı miymanlarǵa tolı edi, ol Qazan daǵı eń miymanshıl hám kewilli esaplanǵan. Bul shańaraqta jasaǵan balalıq tásirleleri onıń “Balalıq” shıǵarmasında óz ańlatpasın tapqan.
Lev Tolstoy úyde baslanǵısh mektep dástúrinen ótti. Oǵan francuz hám nemis tilleri oqıtıwshıları sabaq bergen. 1843-jılda Tolstoy Qazan universitetiniń Shıǵıs tilleri fakulteti studenti boldı. Ol tillerge onsha qızıqpaytuǵın edi, sol sebepli onıń akademiyalıq kórsetkishleri júdá tómen edi. Bul fakultetti ózgertiwge sebepshi boldı. Tolstoy nızamlılıqtı abzal kórdi. Biraq, bul ózgeris nátiyje bermedi, eki jıldan keyin ol universitetti pútkilley shıǵıp ketti hám diplomsız qaldı.

Jas Lev Tolstoy

Tolstoy óz úyine - Yasnaya Polyanaǵa qayttı. Onıń óz ómirin jańasha jolǵa qoyıw, dıyxanlar menen teń jasaw jobası bar edi. Bul pikirden hesh nárse shıqpadı, lekin bul dáwirde ol barlıq baqlawların kúndelikke jazdı, juwmaqlar shıǵardı. Bunnan tısqarı, jas graf Tolstoydı kóbinese social ilajlarda hám muzıka shalıp atırǵanda kórer edi. Ol Frederik Shopin, Iogan Bax, Volfgang Amadey Mocart sıyaqlı ullı kompozitorlardı saatlap tıńlawı múmkin edi.
Leo jazdı óz úyinde ótkerdi, ol iyesiniń ómirin jaqtırmawın túsindi. Ol awıldan shıǵıp, tezlik penen Moskvaǵa jaylastı, keyin bolsa Sankt-Peterburgqa kóship ótti.
Ádebiyat
1851-jılda Lev sol waqıtta qashannan berli oficer ataǵına iye bolǵan úkesi Nikolaydıń máslahátine qulaq salıp, Kavkazǵa ketti. Ol Terek dáryası boyında jaylasqan awılda úsh jıl jasadı. Keyin Tolstoy óziniń " Hojimurod", " Kazaklar", " Toǵay kesiw", "Reyd" dóretpelerinde kazaklardıń jergilikli tábiyatı hám turmıs tárizin reń-báreń súwretlep berdi.
Lev Tolstoy dóretiwshiligi
Onıń Kavkazda bolǵanında "Sovremennik" jurnalı tárepinen baspadan shıǵarılǵan " Balalıq" gúrrińi. Tolstoy óz famılıyası menen qol shekpedi, baspa astında L.N. dıń bas háripleri bar edi. Sonnan keyin jas avtor “Balalıq” hám “Jaslıq” dep atalǵan gúrrińiniń dawamın jarattı. Bul gúrrińler trilogiyaǵa birlestirildi. Ádebiyattaǵı debyut tabıslı boldı hám dóretiwshilik rawajlanıwına kúshli túrtki boldı. Lev Tolstoy ataqlı jazıwshıǵa aylandı.
Kóp ótpey Lev Tolstoy Buxarestqa tayınlandı, keyininen qamaldaǵı Sevastopolǵa keldi hám ol jerde batareyaǵa komandirlik etti. Turmısdaǵı bul waqıyalar itibardan shette qalmadı, jazıwshı olardı óz dóretpelerinde sáwlelendirdi. Sınshılar tárepinen joqarı bahalanǵan "Sevastopol ertekleri" baspa etildi. Olar gúrriń ciklında batır psixologiyalıq analizdı taptı. Nikolay Chernishevskiydiń pikrine qaraǵanda, bul gúrrińler “ruxlanıw dialektikası” menen ajralıp turar edi. Imperator Aleksandr II niń ózi jazıwshınıń dóretiwshilik qábiletine hayran qaldı, oǵan "Dekabr ayında Sevastopol" gúrrińi ásirese jaqtı.
1855-jılda Lev Tolstoy taǵı Peterburgga jaylastı hám “Sovremennik” jámiyetine aǵza boldı. 28 jaslı jazıwshını júdá shın júrekten qabılladı, onı tek "rus ádebiyatınıń ullı úmiti" dep atadı. Jıl dawamında Leo jámiyettiń barlıq jıynalıslarında qatnastı, kórkem ádebiyatqa baylanıslı oqıwlarda qatnasdı, dawlar hám waqıyalarǵa kirdi, kórkem ádebiyatqa baylanıslı ziyapatlarda qatnasdı.
1856 jılda Peterburgtan shıǵıp ketip, taǵı Yasnaya Polyanaǵa jaylastı. Biraq ol 1857-jıl yanvarǵa shekem ol jerde qaldı hám sırt elge ketti. Altı ay dawamında ol Italiya, Germaniya, Shveycariya, Franciyaǵa keldi. Qaytıp kelgennen keyin, Tolstoy qısqa múddet Moskvada jasap, keyin taǵı Yasnaya Polyanaǵa jaylastı. Ol dıyxanlardıń balaların oqıtıw ideyasına iye edi hám Lev úlken kúsh-quwatlı olar ushın tálim mákemeleri ashıwǵa kiristi. Jazıwshınıń umtılıw-háreketleri menen tez arada onıń múlki qasında jigirma mektep isley basladı.
1860-jılda Tolstoy taǵı sırt elge ketti. Ol Belgiya, Germaniya, Shveycariyada boldı, bul mámleketler pedagogikasınıń názik táreplerin úyrendi, sonda kórgenlerin keyinirek úyde da qollay aladı. Tolstoy balalardı jaqsı kórer edi hám olar ushın jaqsı islikten nápes alatuǵın kóplegen ibratlı ertek hám gúrrińlerdi jarattı. Onıń qálemi astından “Eki aǵa”, “Pıshıqsha”, “Arıslan hám iyt”, “Kirpı hám qoyan” atlı ertekler shıqtı.
Lev Tolstoy balalar menen
Lev Tolstoy tórtew kitaptı óz ishine alǵan ABC mektep qollanbasınıń avtorı boldı. Olardan balalar ańsat ǵana jazıw, esaplaw hám oqıwdı úyreniwleri múmkin edi. Qollanba dástan, gúrriń, erteklerden ibarat. Bunnan tısqarı, oqıtıwshılar ushın máslahátlar da bar. Úshinshi kitapda “Kavkaz tutqını” qıssası bar.
Tolstoy dıyxan balalarına sabaq beriwden tısqarı, kórkem ádebiyatqa baylanıslı iskerligin da dawam ettirdi. 1870-jılda ol eki tiykarǵı gúrrińnen ibarat " Anna Karenina" romanın jazıw ushın otırdı. Kareninlerdiń shańaraqqa tiyisli draması fonında, jazıwshı derlik ózinden jazǵan er iyesi Levinniń idillası júdá ájayıp ko'riner edi. Bir qarasta, roman ápiwayı muhabbat gúrrińi sıyaqlı túyiliwi múmkin. Haqıyqattan da, ol, ásirese, ápiwayı xalıq turmısı menen salıstırǵanda, bay hám oqımıslılar ómiriniń mazmunı temasına toqtalıp ótedi. “Anna Karenina” romanı Fyodor Dostoyevskiy tárepinen joqarı bahalanǵan.
Az-azdan jazıwshınıń dúnyaǵa kóz qarası ózgeredi, ol barǵan sayın social teńsizlik, húkimran siyasiy gruppa - jarlılar ómiriniń bıykarshılıqları haqqında sóylep baslaydı. Bunı Tolstoydıń 1880-jıllarda jazǵan dóretpelerinen kóriw múmkin. Olar arasında “Kreytser sonatası”, “Ivan Ilichtiń ólimi”, “Balldan keyin”, “Áke Sergiy” dóretpelerin bólek atap ótiwdi qáler edim.
Lev Tolstoy, "Tolstoyizm" tiykarshısı
Lev Tolstoy insannıń ómiriniń mánisi haqqında barǵan sayın kóbirek oylay basladı, ol pravoslav ruwxaniylerınen juwap tabıwǵa háreket etti, biraq ol pútkilley ruxsız pir boldı. Ol korrupciya shirkewdi basqaradı, hám ruwxaniyler tek isenim menen ózlerin qoplaydı, dep qarar etti, lekin tiykarınan olar ótirik táliymattı eń jaydırıw menen shuǵıllanadılar. 1883-jılda Tolstoy "Posrednik" basılıwınıń tiykarlawshısı boldı, ol jaǵdayda ol óz isenimin tolıq bayanladı hám ol jerde rus pravoslav shirkewin ayawsız sın pikir bildirdi. Bul onı shirkewden shıǵarıp jiberiw hám jasırın policiya tárepinen qattı qadaǵalawǵa alıw ushın sebep bolǵan.
1898 jılda Lev Tolstoydıń taǵı bir romanı - "Tiriliw" baspadan shıǵarıldı, ol da sınshılar tárepinen joqarı bahalandı. Biraq, bul jumıs Anna Karenina hám Urıs hám tınıshlıq sıyaqlı shumǵa sebep bolmadı.
Keyinirek Tolstoy jawızlıqqa zorlıqshılıqsız qarsılıq kórsetiw táliymatın islep shıqtı hám ómiriniń sońǵı otız jıllıǵında ol psixikalıq hám diniy lider retinde húrmetke iye boldı.
"Urıs hám tınıshlıq"
Jazıwshınıń ózi de “Urıs hám tınıshlıq” romanına qızıǵıwshılıq menen qaramaǵan. Oqıwshılarǵa bul dóretpe jaqqan bolsada, ol bunı tolıq taslandıq dep atadı. Roman 1860-jıllarda Tolstoy jáne onıń shańaraǵı Yasnaya Polyanada jasaǵan waqıtta jazılǵan. 1865-jılda "1805" dep atalǵan dáslepki eki bap "Russkiy vestnik" betlerinde basıp shıǵarıldı. 1868-jılda jazıwshı romandı juwmaqlaǵan taǵı úsh baptı usınıwǵa eristi. Roman jazıwshınıń ózi baxıtlı shańaraqlıq turmıs keshirgen hám psixikalıq kúsh tolqının sezim etken sol jıllarda jazılǵan. Shıǵarmasınıń kóplegen qaharmanları haqıyqıy turmısda prototiplerge iye edi yamasa hesh bolmaǵanda Tolstoydıń aǵayınları hám doslarınıń ayrım qásiyetlerine sáykes keledi. Sonday etip, jazıwshı Malika Mariya Volkonskayanı anasınan - ájayıp maǵlıwmatlı hám dóretiwshilik uqıplarǵa iye áyelden "kóshirdi". Nikolay Rostov qaharmanı Lev Nikolaevichtiń atasın júdá eslater edi, ol tap masqara etiwshi, ań hám oqıwdı jaqsı kóretuǵın bolıp shıqtı.
Lev Tolstoy, "Urıs hám tınıshlıq" avtorı
Roman ústinde islep atirǵanda Tolstoy titanik jumıs etti. Ol arxivlerdı úyreniwi, Tolstoylar hám Volkonskiylar ortasındaǵı jazıspalardı oqıwı, hátte Barodino dalasına barıwı kerek edi. Lev bul processke jas hayaldı da tartıldı - onıń wazıypalarına qaralamaların taza qayta jazıw kiredi.
Romandı oqıwdı toqtatıwdıń ılajı joq edi, oqıwshılar ǵalabalıq saqnalardıń suwreti hám insan kewiliniń názik táreplerin ashıwdan ań-tań bolıp qaldı. Jazıwshınıń ózi rus xalqı tariyxın jazıwǵa háreket etkenin ayttı.
Bir ásir ótkennen, ádebiyatshı qánige Lev Anninskiy Tolstoy dóretpeleri neshe ret súwretke alınǵanlıǵın esaplawǵa háreket etti. Málim bolıwısha, XX ásirdiń 70-jılları aqırına kelip, tek sırt elde qırıq filmge maslastırılǵan filmler shıǵarılǵan. 1980-jılǵa shekem "Urıs hám tınıshlıq" romanı tórt ret baspadan shıǵarılǵan. Anna Karenina tiykarında on altı film súwretke alınǵan hám "Tiriliw" filmi jigirma eki ret súwretke alınǵan. Bunnan tısqarı, bul filmler tek ǵana Rossiyada, bálki onıń shegaralarınan sırtda da shıǵarılǵan.
Rossiyada birinshi ret "Urıs hám tınıshlıq" filmi 1913-jılda shıǵarılǵan. Lenta rejissyorı Pyotr Chardinin edi. 1965-jılda rejissyor Sergey Bondarchuk romannıń keń kólemli film kelisiwin jaratılıwma kirdi jáne bul lenta búgingi kúnde de ataqlı.
Ómiri
Lev Tolstoydıń hayalı 18 jaslı qız Sofya Bers edi. Olardıń nekesi 1862-jılda, jazıwshı qashannan berli 34 jasda bolǵanında bolıp ótti. Erli-zayıp shańaraqlıq turmısı derlik yarım ásir dawam etti, biraq jazıwshınıń jeke turmısındaǵı sheksiz baxıt nátiyje bermedi.
Sofiyanıń ákesi Moskva sarayı mekememesinde xızmet etken shıpaker Andrey Bers edi. Olar turaqlı túrde paytaxtda jasawdı, lekin hár jazda olar Yasnaya Polyana qasında jaylasqan Tula múlkine demalısqa ketedi. Leo Sofiyanı balalıǵınan biler edi. Ol tezlik penen úyde, keyin Moskva universitetinde oqıdı, kórkem óner haqqında kóp zatlardı bilerdi hám áp-áneydey oqıǵan qız edi.
Toydan kóp ótpey, Tolstoy hayalına kúndelikti oqıw ushın berdi. Hayalı ol haqqında hámme zattı biliwin qáledi. Kúyewiniń hádiyseleri, jabayı turmısı hám karta oynawǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵı haqqındaǵı tariypler Sofiyanı tań qaldırdı. Ol Tolstoydan hámledar bolǵan dıyxan hayal Hákisinyanıń bar ekenligi haqqında da bilip aldı.
1863 jılda olardıń birinshi perzenti Sergey tuwıldı. Tolstoy “Urıs hám tınıshlıq” romanı ústinde jumıs baslaǵanında, Sofiya hámledar sonda da, onıń jumısına qolınan kelgeninshe járdem berdi. Hámmesi bolıp, er-hayaldıń on úsh perzenti bar edi, biraq olardan bes danası gódekliginde dúnyadan ótti. Sofya Andreevna olardıń barlıǵın úyde tálim berdi.

Lev Tolstoy hám balası Sergey

Shańaraqqa tiyisli munasábetlerdegi birinshi krizis Tolstoydıń "Anna Karenina" nı jazǵanınan keyin baslandı. Ol túskinlikke tústi, hámme zattan narazı edi. Hayalı mehribanlıq penen tártipke salǵan bekkem turmıs onı tınıshsız etti. Túskinlik onıń shegiwdi, ishiwdı hám gósh jewdi taslaǵanlıǵında kórsetilgen hám ol bunı shańaraǵınan talap etken. Tolstoy aǵayınların dıyxanlarǵa uqsap kiyiniwge májbúr etti hám ol óz qolı menen hámme ushın kiyim tikti. Lev Nikolaevich shańaraqtıń barlıq buyımların dıyxanlarǵa bólistirdi hám Sofiya onı asıǵıs qádemnen qaytarıw ushın qansha kúsh sarplaganın tek quday biledi.
Tolstoy razı boldı, lekin er-hayal jánjel qıldı hám ol úyden shıǵıp ketti. Qaytıp kelgennen keyin, ol qızların óz qol jazbasınıń qaralamaların qayta jazıwǵa májbúr etti.
Aqırǵı perzentleri, balası Vanya qaytıs bolǵanında, erli-zayıp qısqa waqıt ishinde jarastı. Biraq, shańaraqta tolıq óz-ara túsiniw kelmedi. Sofiya muzıka menen ózin jubatıwǵa háreket etti hám hátte Moskva oqıtıwshı menen sabaqlarǵa bardı. Olardıń ortasında muńlaslıq payda boldı, biraq jumıslar bunnan arjaǵına ótpedi. Olar dos bolıp qaldı, lekin Tolstoy bunı "yarım qıyanet" dep atadı hám hayalın keshirmedi.
Aqır-aqıbetde, 1910-jıl oktyabr ayında er-hayal jánjellesdi. Jazıwshı zayıpı menen xoshlasıw xatın qaldırıp, oǵan muhabbatın tán aldı, lekin onı ketiwge májbúrligin ayttı.
Oktyabr ayınıń aqırında Tolstoy hám oǵan joldaslıq etken jeke shıpakeri D.Makovitskiy Yasnaya Polyanani ketti. Sol waqıtta jazıwshı 82 jasta edi. Poezdta ol kesel bolıp, Astepovo degen stanciyada túsiwge májbúr boldı. Onıń óliminen aldınǵı aqırǵı turar jay stanciya baslıǵınıń úyi bolıp, ol jeti kún dawamında jattı.
Hayalı hám balaları Tolstoydıń aldına keldi, lekin ol olar menen ushırasıwdan bas tartdı. Lev Tolstoy 1910-jıl 7 noyabrde dúnyadan ótti. Ólim sebebi pnevmoniya edi. Jazıwshınıń dem alıw ornı Yasnaya Polyana edi. Toǵız jıldan keyin Sofiya Andreevna qaytıs boldı.

Romanlar
1863-1869 - Urıs hám tınıshlıq
1873-1877 - Anna Karenina
1889 -1899 - Tiriliw
Tolstoydıń ertekleri
Ertek
1852 jıl - Balalıq
1854 jıl - balalıq
1857 jıl - Jaslıq
1856 jıl - Eki hussar
1856 jıl - Jer iyesiniń tańı
1858 jıl - Albert
1859 jıl - Shańaraqqa tiyisli baxıt
1861-1862 jıllar - Idil
1862 jıl - Polikushka
1863 jıl - Kazaklar
1880-1904 jıllar - Jalǵan kupon
1884-1886 - Ivan Ilichning ólimi
1884-1903 - Eserdiń esletpeleri
1887-1889 - Kreutzer Sonata
1889 -1890 - Shaytan
1890 -1898 - Sergius áke
1895 jıl - Usta hám jumısshı
1896 -1904 - Hojimurod
Gúrrińler
1851 jıl - Keshegi kún tariyxı
1853 jıl - Hújim
1853 - Rojdestvo keshesi
1854 jıl - Rus áskerleri qanday óldi
1855 jıl - Markerdiń esletpeleri
1855 jıl - Aǵash kesiw
1855-1856 - Sevastopol gúrrińleri
1856 jıl - Qar dúbeleyi
1856 jıl - Lawazımı túsirilgen
Lucerne
1859 jıl - Úsh ólim
1860 -1862 - Awıl turmısınan gúrrińler úzindileri
1863-1885 - Xolstomer
1872 jıl - Quday haqıyqattı kóredi, lekin jaqında aytpaydı
1872 jıl - Kavkaz asiri
1880 jıl - Eki at
1880 - sekiriw
1880 jıl " Aeronavt haqqındaǵı ertek"
1887 jıl - Súwret kofexanası
1890 jıl - Qımbat
1891 jıl - Fransua
1891-1893 - Qáne aqsha?
1894 jıl - Karma
1894 jıl - Jas patshanıń ármanı
1903 jıl - Toptan keyin
1905 jıl - Alyosha Pot
1905 jıl - Jarlı adamlar
1906 jıl - Ilohiy hám insaniy
1906 jıl - Ne ushın?
1906 jıl - Korney Vasilev
1906 jıl - Maydalar
1906 jıl - Túsimde kórgen zatım
1906 jıl - Vasiliy áke
1908 jıl - Balalıqtıń kúshi
1909 jıl - Ótkinshi menen sáwbet
1909 jıl - Sayaxatshı hám dıyxan
1909 jıl - Awıldaǵı qosıqlar
1909 jıl - Awılda úsh kún
1910 jıl - Xodinka
1910 jıl - Tosattan
1910 jıl - Raxmetli topıraq