Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

7.2. 1924-1991 jıllarda hayal-qızlar bilimlendiriwi, kásip-texnikalıq hám joqarı bilimlendiriw sisteması.
Burınǵı dáwirlerde jaslardı oqıwǵa tartıw, ásirese qız balalardı mekteplerge oqıwǵa alıp keliw júdá qıyın máselelerdiń biri boldı. Xalıq aǵartıwshılıǵı Komissarlıǵı jergilikli ózgesheliklerdi esapqa alıp, jergilikli milletlerdiń qızları ushın arnawlı mektepler ashıp berdi. Sonday mekteplerdiń biri Tashkent qalasınıń Bes aǵash degen jerinde Zevak (házirgi Birlik) máhállesinde Basharot Jalilova tárepinen shólkemlestirildi. Bul mektepte 22 ózbek qızı oqıp, bilim aldı. 1920 jılı bunday mekteplerdiń Tashkentte 12, Andijanda ekewi ashıldı. Qoqan qalası hám Qoqan uezdinde usınday mekteplerde 270 ózbek, 130 qırǵız qızı tálim aldı. Solihaxon Muhammadjonova, Muharrama Qodirova, Gulsim Kopaeva, Fatima Burnasheva, Zebiniso Razzaqova, Zaynab Sadriddinova Mariyam Sharipova hám basqalar olardıń eń birinshi múǵállimleri boldı. Solay etip úlkede hár jılı orta esapta usınday jańa mekteplerden 9 mektep ashıldı. Lekin bul jumıslar úlken qıyınshılıqlar menen alıp barıldı. Bunıń ushın sol dáwirde tálim-tárbiya islerin alıp barǵan múǵállim-ustazlardan úlken kúsh, sabır-taqat talap etildi.

Degen menen, diniy kóz-qaraslar, urıs aqıbetleri hám basqada sebeplerge baylanıslı ayırım ata-analar tárepinen qız balalardı mektepke jibermey alıp qalıw faktleri kóplep ushırasqanı sır emes. Bul álbette hámmeni ǵalaba sawatlandırıw isine kesent keltirip keldi.

Usı sebeplerdi esapqa ala otırıp, burınǵı SSSR Xalq Komissarlar Soveti 1943 jıl iyul’ ayında bir qatar iri qalalarda ul balalar menen qız balalardı bólek oqıtıwdı járiyaladı. Bul is Ózbekstanda 1943 jıl sentyabrde Tashkente, 1 dekabrdan baslap — Buxara, Urgench, Ferǵana hám Marǵulanda ámelge asırıldı. Burınǵı SSSR Sovnarkomınıń bul reforması respublikamızdaǵı xalıqtıń kópshilik bólegi tárepinen jaqsı kútip alındı. Sebebi bul reforma geypara shańaraqlardıń talaplarına juwap beretuǵın edi. Bazı bir ata-analardıń zorlıǵı menen mektepten shetletilgen qız balalardı mektep qushaǵına qaytarıw múmkinshiligi tuwıldı. Máselen, Tashkent qalasındaǵı 139 mektepte qaytadan mektepke qaytqan qızlardıń esabınan 10-klass qayta shólkemlestirildi. 15-, 123-mekteplerde joqarǵı klasslarda oqıwshı qızlardıń sanı bir qansha astı.

Sol dáwirdegi ata-analar menen sáwbetleskende múǵállimlerdiń eske túsiriwlerine góre olar qızların úlken kewli tolıwshılıq penen mektepke jiberiwge razı bolǵanlıqların bildirgen. Reforma ózbek mekteplerinde oqıwshılar kontingentin asırıwǵa úlken járdem bergenligin esapqa ala otırıp, Ózbekstan xalıq aǵartıw ministrligi 1944 jıl 1 sentyabrden baslap jánede tórt qalada (Andijan, Namangan, Samarqand, Qoqand) qız balalardı ul balalardan ajıratıp oqıtıwdı jobalastırdı.

Respublikalıq kólemde tárbiyalıq islerdi jánede janlandırıw oqıwshılar jámáátlerin shólkemlestiriwdi, olardıń jumısına pedagogikalıq basshılıqtı jánede kúsheytiwdi talap etti. Usılardı esapqa alıp Ózbekstan xalıq bilimlendiriwi ministrligi Ózbekstannıń burıńǵı Kompartiyası Oraylıq Komiteti hám respublika húkimetiniń qararların turmısqa engiziw maqsetinde ekinshi bes jıllıqta joqarı hám orta arnawlı pedagogikalıq oqıw orınlarınıń tarmaǵın keńeytti. 1933-1937 jıllarǵa kelip respublikada 26 pedagogikalıq texnikumlar, 5 rabfak, Orta Aziya mámleketlik universiteti, A. Nawayı atındaǵı Samarqand mámleketlik universiteti, Tashkent, Ferǵana hám Buxara pedagogikalıq institutları jumıs isledi hám jetik qániygeliklerge iye múǵállimlerdi tayarlap berdi.

Jas oqıtıwshılarǵa járdem beriw, olardıń qániygeligin jetilistiriw maqsetinde 1930 jılı ashılǵan Respublika baslawısh mektep múǵállimleriniń bilimin jetilistiriw institutı 1933 jılǵa kelip qayta shólkemlestirilip, Xalıq bilimlendiriw xızmetkerleriniń qániygeligin asırıw institutına aylandırıldı. Sonday aq 30 jıllarda kóplegen qala hám rayon oraylarında pedagogikalıq kabinetler shólkemlestirildi.

1995 jıllarǵa kelip Ózbekstanda 55 joqarı oqıw ornı bolıp, sonıń ishinde 16 universitet, 7 medicina, 6 pedagogika, 4 awıl xojalıǵı, 3 mádeniyat, 1 temir jol, 1 baylanıs hám basqada tarawlar boyınsha institutlar jumıs isledi. Olarda bir oqıw jılında jámi 317 mıń student tálim aldı.