Pedaqoji universitetləRDƏ bakalavriat səVİYYƏSİ ÜZRƏ

II Mövzu: XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlləri
Azərbaycan maarifçi realizminin estetik xüsusiyyətləri. 
Dünya 
ədəbi-mədəni və fəlsəfi fikir tarixində Maarifçilik üçüncü böyük 
dövr-epoxa kimi. XIX əsr Azərbaycan maarifçiliyi. Onun inkişaf 
mərhələləri. Maarifçilik məfkurə sistemi, dünyagörüşü və ədəbi-
mədəni, fəlsəfi və pedoqoji fikir cərəyanı kimi. XX əsrin 
əvvəllərində Azərbaycan maarifçilik hərəkatı. 
Maarifçi realizm maarifçilik epoxasının doğurduğu ədəbi 
cərəyan kimi. Ədəbi cərəyanın əsasında dayanan yaradıcılıq 
metodu- maarifçi realist metod. İlkin- təsviri- erkən Azərbaycan 
realizmindən (folklor realizmindən) maarifçi realist metoda 
keçid. M.F.Axundov maarifçi realizm ədəbi cərəyanının zirvəsi 
kimi. Axundov realizminin əsas cəhətləri. XIX əsrin sonu, XX 

---

73 
əsrin əvvəllərindəki realist ədəbiyyatda Axundov ənənələri. 80-
90-cı illərdə maarifçilik hərəkatının yüksəlişi və onun 90-cı 
illərdə və XX əsrin əvvəllərində realizmin təkamülünə, realist 
janrların inkişafına ciddi təkan verməsi.
Maarifçi realist metodun estetik prinsipləri. Maarifçi 
realizmdə tipik şərait. Maarifçi realizmdə tipik şərait və 
qəhrəman probleminin özünəməxsusluğu. Aparıcı qəhrəman 
müəllif mövqeyinin birbaşa daşıyıcısı- ruporu kimi. Maarifçi 
qəhrəmanla müəllif dünyagörüşü arasında əlaqə.
Cəmiyyətin tədrici təkamül yolu ilə inkişafına nail olmaq 
maarifçi dünyagörüşünün əsası kimi. Maarifçilikdə “ağıl” kultu-
zəka səltənəti düşüncəsi. Milli oyanış və dirçəlişin mənəvi-əxlaqi 
təkamülə, elmin, maarifin, təhsilin inkişafına tabe tutulması. Dini 
inanc maarifçi dünyagörüşünün əsas tərkib hissəsi kimi. Dini 
inancdan çıxış həm müəllif, həm də qəhrəmanların dünya-
görüşlərində mühüm mövqeyi. 
Əxlaqi-mənəvi eybəcərliyə maarifçi baxış. Tənqidin 
tərbiyəedici funksiyası. Tənqid hədəfinə münasibət. “İfşanın 
hüdudları və ifşada məqsəd”in (Y.Qarayev) səciyyəsi. Maarifçi 
realist metodda didaktizm estetik prinsip kimi. Maarifçi 
realizmdə açıq tendensiyalılıq. İdeyadan süjetə doğru. Süjetə 
müəllif müdaxiləsinin xarakteri və məqsədi.
Maarifçi realizmdə obrazların tipologiyası. Mütləq mənfi 
və mütləq müsbət qəhrəman bölgüsünün XX əsrin əvvəllərindəki 
maarifçi realist ədəbiyyat üçün səciyyəviliyi. 
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində maarifçi realist 
şeir, dramaturgiya və nəsr. Maarifçi realist ədəbiyyatın əsas 
nümayəndələri. Realist şeir, dramaturgiya və nəsrin aparıcı 
janrlarında maarifçilik estetikasının təzahür xüsusiyyətləri.