Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat

İİV-ə yoluxmuş şəxslər arasında vərəmin profilaktikası 
İİV-ə yoluxmuş şəxslər arasında vərəmin profilaktikası TBİ üzrə 08 may 2013-cü il tarixli 
8-t saylı əmrlə tənzimlənir. Bax: Əlavə 13. 
 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
49 
 
Fəsil 6: Infeksiyaya nəzarət və məhbusların saxlanma şəraitinin standartları 
PSVNP  üzrə  infeksiyaya  nəzarət  tədbirlərini  həyata  keçirilməsinə  məsul  şəxs 
əlaqələndirici qurumun səlahiyyətli üzvü olan GEM-in rəisidir. Hər penitensiar müəssisədə 
infeksiyaya nəzarət tədbirlərin keçirilməsinə məsul şəxs həmin müəssisənin tibb xidmətinin 
rəhbəridir.  Müəyyən  edilmiş  infeksiyaya  nəzarət  tədbirlərin  təşkili  və  icrası  PSVNP-nin 
uğurunun  başlıca  şərtidir.  Təlimatın  müxtəlif  fəsillərində  xəstələrin  yoluxuculuq  statusuna 
görə bölüşdürülməsi və infeksiyaya nəzarət məsələlərinə bu və ya digər dərəcədə toxunulub. 
Burada  infeksiyaya  nəzarətin  təmin  edilməsi  üçün  ümumi  yanaşmalar  və  prinsiplər 
göstərilir. 
Inzibati tədbirlər 
Infeksiyaya nəzarətin inzibati tədbirlərin əsas prinsipləri aşağıdakılardır: 

 
Penitensiar müəssisənin vaxtaşırı yenilənən infeksiyaya nəzarət üzrə planı; 

 
Vərəm  ehtimal  edilən  şəxslərin  müəssisədə  saxlanılan  digər  məhbuslardan  təcrid 
edilməsi; 

 
Xəstələrin yoluxuculuq statusuna və DHT nəticələrinə görə bölüşdürülməsi; 

 
Infeksiyaya nəzarət tədbirlərinin həyata keçirlilməsi və əməkdaşların fərdi qoruyucu 
vasitələrlə  təchiz  edilməsi  üzrə  öhdəliklərin  penitensiar  müəssisələrin  inzibati 
rəhbərliyi tərəfindən icrası; 

 
Infeksiyaya nəzarət  üzrə  normativ aktlarların TBİ tərəfindən hazırlanması və  təsdiq 
edilməsi. 
Ətraf mühitin qorunması tədbirləri  
Buraya aiddir: 

 
Məhbusların  İMM-nin  şöbələri  arasında  köçürülmələri  zamanı  tambur  sisteminin 
tətbiqi; 

 
Xəstə  məhbuslar  saxlandıqları  binalarda  və  laboratoriyalarda  məcburi  sorucu-
çıxarıcı havalandırma sisteminin yaradılması (qış və yay mövsümlərində temperatur 
rejiminə riayət etməklə); 

 
Vərəm ehtimal edilən məhbusların daşındığı nəqliyyat vasitələrinin məcburi sorucu-
çıxarıcı havalandırma sistemi ilə təchiz edilməsi; 

 
Bəlğəm nümunələrinin xüsusi ayrılmış və avadanlıqla təchiz edilmiş otaqlarda və ya 
açıq havada toplanması. 
Heyətin fərdi qoruyucu tədbirləri 
Buraya aiddir: 

 
Inzibati  və  tibbi  heyət  mikobakteriyaların  tənəffüs  yollarına  düşməsinin  qarşısını 
alan respiratorlardan istifadə edir (N95);  

 
Xəstələr,  mikobakteriyaların  tənəffüs  yollarından  ətrafa  püskürdülməsinin  qarşısını 
alan cərrahi maskalardan istifadə edir. 
Ən  təhlükəli  şəraitdə  işləyən  laboratoriya  əməkdaşlarının  infeksion  təhlükəsizliyini 
təmin etmək xüsusi diqqət tələb edir. İMM-nin laboratoriyası beynəlxalq təsnifat üzrə 3-cü 
biotəhlükəsizlik  səviyyəsinə  uyğundur.  Laboratoriyanın  bu  və  ya  digər  otaqlarının 
biotəhlükəsizlik  səviyyəsindən  asılı  olaraq  işçi  heyət  fərdi  qoruyucu  vasitələrən  istifadə 
etməlidir.  
Müalicənin  gedişində  qohumların  və  yaxın  şəxslərin  ziyarəti,  istintaq  və  digər  hüquqi 
tədbirlərin keçirilməsi zamanı infeksiyaya nəzarət tədbirlərinə riayət edilməsi 
Azərbaycan  qanunvericiliyi  qohumların  və  yaxın  şəxslərin  məhbuslarla  ziyarətini 
nəzərdə  tutur.  Ziyarətlərin  tezliyi  və  sayı  məhbusun  saxlanma  rejimindən  asılı  olaraq 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
50 
 
qanunvericilik ilə tənzimlənir. Bununla yanaşı istintaq və məhkəmə tədbirlərinin keçirilməsi 
zamanı  xəstələrlə  müstəntiqlərin,  vəkillərin,  hakimlərin  və  s.  ünsiyyətdə  olmasına  zərurət 
yaranır.  Xəstələrin  ziyarətçilərlə  təhlükəsiz  ünsiyyətini  təmin  etmək  üçün  yuxarıda  qeyd 
edilən müxtəlif infeksiyaya nəzarət tədbirləri tətbiq edilir.  
Ziyarətdən  bilavasitə  əvvəl  xəstənin  son  yaxma  və  əkmə  nəticələrinə  əsasən  yoluxucu 
olub  olmaması  barədə  arayış  və  infeksiyaya  nəzarət  tədbirləri  üzrə  əməli  tövsiyə  verilir. 
Basil  ifraz  edən  xəstələr  çıxarıcı  ventilyasiya  və  bilavasitə  kontakta  yol  verməyən  şüşə 
arakəsmə ilə təchiz olunmuş kabinələrdə ziyarətə buraxılırlar. 
İMM-də xəstələrin infeksiyaya nəzarət tələblərinə görə bölüşdürülməsi 
Infeksiyaya  nəzarət  tələblərinə  müvafiq  olaraq  İMM-nin  şöbələri  orada  saxlanılan 
xəstələrin  bakterioloji  laboratoriya  tərəfindən  təsdiq  edilmiş  statusuna  uyğun  bir  neçə 
infeksion  təhlükəsizlik  səviyyəsinə  bölünür.  Hər  palata/şöbə  xəstələr  üçün  müvafiq 
işarələnir: 
- Bəlğəm yaxması və əkməsi üzrə pozitiv nəticəli;  
- Bəlğəm yaxması üzrə neqativ, lakin əkmə nəticəsi üzrə pozitiv; 
- Bəlğəm yaxması və əkməsi üzrə neqativ nəticəli.  
Palataların, kameraların və şöbələrin işarələri qapılarında qeyd edilir.   
Öz növbəsində əkmə üzrə pozitiv xəstələr bölünürlər: 
- 1-ci sıra VƏD-lərə tam həssas; 
- 1-ci sıra VƏD-lərin birinə / bir neçəsinə davamlı; 
- ÇDD 
- GDD.  
Binalara texniki tələblər 

 
Xəstələrin saxlanma şəraitinin yaxşılaşdırılmasının vacib amillərindən biri binaların 
günəş  şüaları  ilə  təbii  işıqlanmasıdır.  Keyfiyyətli  işıqlanmaya  jalüzsüz  (örtüksüz) 
standart  pəncərələrinin  istifadəsi  ilə  nail  olunur.  Şöbələrin  saxlanma  rejimi 
şərtlərindən asılı olmayaraq İMM-də binalarda pəncərələrin ölçüsü 210 sm x 150 sm 
təşkil edir (yəni yaşayış otağının standart pəncərələri).  

 
Gəzinti  həyətlərinin  ölçüsü  8  m
2
-dən  az  deyil.  Gəzinti  həyətləri  insan  hüquqlarına 
riayət edilməsində böyük rol oynayır və məhbusların açıq havada olmaları qanunda 
nəzərdə  tutulur.  Azərbaycan  qanunvericiliyinə  əsasən,  yaşayış  otağında  /  kamerada 
hər məhbusa ən azı 4 m
2 
yaşayış sahəsi
 
nəzərdə tutulur. Xəstələr üçün bu sahə daha 
çoxdur və ən azı 5 m
2 
təşkil edir. 
Məhbusların gəzintilərinin sayı və tezliyi  
Bu, saxlanma rejimi ilə tənzimlənir və həbsxana saxlanma rejimli şəxslər üçün gündəlik 
2 saatdan az olmamalıdır.  
Vərəmli xəstə məhbusların qidalanması 
Azərbaycan  qanunvericiliyinə  əsasən,  bütün  formalı  vərəmli  xəstələr  üçün  gündəlik 
qidalanmanın  energetik  dəyəri  3680  kkal-dır.  Tamdəyərli  qidalanma  bədənin  ümumi 
müqavimətinin  möhkəmləndirilməsinin  və  xəstənin  vərəmlə  mübarizə  qabiliyyətinin 
yüksəlməsinin əsasıdır. 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
51 
 
Fəsil 7: Səhiyyə maarifçiliyi işi və xəstələrin təlimləndirilməsi  
Səhiyyə  maarifçiliyi  (SM)  vərəmlə  mübarizə  proqramının  ayrılmaz  hissəsidir. 
SM  xəstəliyə  yoluxma  riskini  azaltmaq  məqsədilə  PS  əməkdaşları  və  tibb  işçiləri 
arasında  vərəm  sahəsində  bilik  səviyyəsini  artırmağa,  məhbuslar,  onların  ailə  üzvləri 
və  ziyarətçilər  daxil  olmaqla  vərəmə  yoluxma  ehtimalı  olan  şəxslərdə  adekvat 
münasibətin  və  davranışın  formalaşmasına  xidmət  edir.  Xəstələrin  təlimləndirilməsi 
onlarda  öz  xəstəliklərinə  düzgün  yanaşmanın  anlaşılmasına,  müalicə  rejiminə  və 
sxemlərə  intizamlı  riayət  edilməsinə,  başqa  şəxslər  üçün  epidemioloji  cəhətdən 
təhlükəsiz davranışın aşılanmasına yönəlmişdir.   
 SM-in məqsədi: 

 
İnfeksiyanın ötürülməsinin qarşısını almağa yardımçı olmaq; 

 
Xəstəlik hallarının erkən aşkarlanmasına kömək etmək;  

 
Məhbusların müayinələrdən yayınmasının qarşısını almaq; 

 
Bütün xəstələrin sağalmasına nail olmaq. 
Hədəf qrupları: 
PS-də SM məhbuslar və onlarla təmasda olan bütün qruplar üçün zəruridir. Bu qruplara 
daxildir: 

 
PS-in tibbi heyəti; 

 
PS-nin inzibati heyəti; 

 
Mühafizəçilər;  

 
Qəbul bölməsinə gətirilən vərəm ehtimal edilən məhbuslar; 

 
Vərəməleyhinə müalicə qəbul edən xəstələr;  

 
Vərəməleyhinə müalicə kursunu bitirmədən azadlığa buraxılan xəstələr; 

 
Vərəməleyhinə  müalicədən  sonra  dispanser  şöbəsində  müşahidədə  saxlanılan 
məhbuslar; 

 
Vərəməleyhinə müalicədən imtina etmiş xəstə-məhbuslar; 

 
Qrupdaxili maarifləndirici kimi fəaliyyət göstərən məhbuslar; 

 
Məhbus xəstələrlə görüşə gələn ailə üzvləri və ziyarətçilər. 
Maarifləndirici vasitələr: 
Uğurlu maarifləndirmə diqqəti cəlb edən, məlumatlandırıcı, düzgün və dəqiq olmalıdır. 
Bu  səbəbdən,  təsirini  saxlamaq  üçün  ismarıclar  təkrar  olunmalı  və  müxtəlif  yollarla 
möhkəmləndirilməlidir.  
Əldə olan bəzi vasitələr: 

 
Qrup şəklində və fərdi məlumatlandırma; 

 
Posterlər, broşürlər; 

 
Afişalar (bildirişlər); 

 
Hekayələr;  

 
Vərəm haqqında maarifləndirici filmlər; 

 
Video və audio materiallar; 

 
Reklam vasitələri (vərəmə dair ismarıcların əks olunduğu dəftər, qələm və s.). 
Bütün TSH-lar və müalicə müassisəsi əsas SM materialları ilə təmin edilmişdir.  
İT-lərdə və CM-lərdə SM 
İT-lərdə  və  CM-lərdə  SM  tibbi  heyət  tərəfindən  aparılır  və  vərəmin  əsas  əlamətləri, 
infeksiyaya  nəzarət  tədbirləri  ilə  məhbusların  tanış  edilməsi,  İMM-dən  müalicədən  sonra 
qayıtmış  məhbuslara  qarşı  stiqmanın  azaldılması  və  risk  qrupları  (İİV-ə  yoluxmuş, 
venadaxili narkotiklərin istehlakçıları və s.) ilə daha müfəssəl işdən ibarətdir.  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
52 
 
  İMM-də SM-yə dair fəaliyyətlər 
 Xəstələr 
üçün  məlumatlandırma  sessiyaları  İMM-də  müalicənin  aşağıdakı 
mərhələlərində tətbiq edilir:  

 
Qəbul bölməsində, diaqnozun təsdiq olunduğu dövrdə:  

 
Vərəm ehtimal edilən bütün məhbuslar İMM-nin qəbul bölməsində vərəm xəstəliyi 
təsdiqlənənə  qədər  saxlanılır.  Bu  müddətdə  xəstəliyin  xüsusiyyətləri,  yoluxma 
yolları və risk faktorları, qorunma və s. haqqında məlumatlandırılır.  

 
Müalicənin başlanğıcında: 

 
Vərəm diaqnozu təsdiqləndikdən sonra xəstə kimyəvi terapiyanın Intensiv Fazasına 
başlamaq üçün müalicə bölməsinə göndərilir. Xəstə tibbi proseduralar, müalicənin 
müddəti, tam müalicə üçün lazım olan şərtlər, dərmanların əlavə təsirlər ehtimalı, 
onların  idarə  olunması,  müalicəyə  düzgün  riayət  edilməməsinin  riskləri  və  s. 
haqqında məlumatlandırılır.  

 
Davamedici Fazanın başlanğıcında; 

 
Müalicənin  Intensiv  Fazası  bitdikdən  sonra  müalicənin  davam  etdirilməsi  üçün 
xəstə başqa bölməyə göndərilir. Xəstə müalicənin nəticələri, hətta özünü yaxşı hiss 
etsə  belə  müalicənin  sonadək  davam  etdirilməsinin  əhəmiyyəti  haqqında  və  s. 
məlumatlandırılır. 

 
Müalicə tamamlandıqda; 

 
Xəstə  bəlğəm  sınaqların  nəticələri,  müalicənin  uğurlu  və  ya  uğursuz  olması 
haqqında məlumatlandırılır.  

 
Əgər müalicənin tibbi baxımdan, könüllü və ya digər səbəblərə görə yarımçıq kəsilməsi 
baş verərsə - səbəbinə uyğun maarifləndirmə aparılır. 

 
Əgər  xəstə  müalicə  altında  olarkən  azadlığa  buraxılarsa  və  ya  başqa  müəssisəyə 
köçürülərsə - uğurlu  nəticə əldə  etmək, ailə üzvlərini və digər şəxsləri qorumaq üçün 
müalicəni  davam  etdirməyin  əhəmiyyəti  və  bunun  üçün  vasitələr  barədə 
maarifləndirmə aparılır. 
İMM-nin  Təlim  mərkəzində  bütün  penitensiar  sistem  əməkdaşları  (əməliyyat  işçiləri, 
tərbiyəçilər-dəstə  rəisləri,  nəzarətçilər  və  mühafizəçilər),  tibbi  işçilər  üçün  vərəmə  nəzarət 
sahəsində müxtəlif mövzularda treninqlər keçirilir. 
İMM-nin bölmələrində maarifləndirmə sessiyaları 
Bu sessiyalar hər şöbənin həkim və orta tibbi personal tərəfindən aparılır. 
Qrup halında sessiyalar həkimlər tərəfindən ən azı ayda 3 dəfə aparılır.  

 
Bölməyə yeni gətirilmiş xəstələrin siyahısı hazırlanır; 

 
Təyin edilmiş vaxtda xəstələr maarifləndirmə sessiyasına dəvət edilir; 

 
Bölməyə uyğun mövzuda maarifləndirmə sessiyası keçirilir. 
Orta tibb işçisi hər xəstə ilə ayda 1 dəfə fərdi dərslər aparır. 
İMM-də keçirilən SM protokolu üçün bax: Əlavə 14. 
 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
53 
 
Fəsil 8: İMM-dən azadlığa buraxılandan sonra müalicənin fasiləsizliyinin təmini  
Bu  Təlimat  tərtib  edildiyi  dövrdə  müalicəsi  tamamlanmadan  azadlığa  buraxılan 
məhbusların  müalicəsinin  izlənilməsi  məsələləri  ilə  qeyri-hökümət  təşkilatı  (QHT)  məşğul 
olur.  Onun  qarşısında  olan  məsələ  müalicənin  davam  etdirilməsinin  və  monitorinqinin 
təşkilidir. Azadlığa buraxılan məhbusların müalicəsində fasiləsizliyə və sona çatdırılmasına 
nəzarət  edilməsi  məsuliyyəti  ƏN,  MVNP  və  SN  üzərindədir.  QHT-nin  iş  prinsipləri  ilə 
tanışlıq üçün bax: Əlavə 15. 
QHT İMM-dən təqdim edilən tibbi sənədləri ETAXİ-yə və ya mülki vərəm əleyhi tibb 
müəssisələrinə  çatdırmaqla  müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin 
qeydiyyata götürülməsini təşkil edir, onların müalicəni davam etdirmələrinə nəzarət edir və 
dəstək göstərir. Müalicəsi başa çatmadan azadlığa buraxılan vərəmli xəstə  ilə ən azı bir ay 
əvvəl  görüşür,  onun  müalicəsinin  mülki  sektorda  davam  etdirilməsinn  təşkili  üçün  bütün 
lazımi  məlumatları  (onun  ailəsi,  yxınları  barəsində)  əldə  edir,  psixo-sosial  dəstək  göstərir, 
müalicənin  mülki  sektorda  davam  etdirilməsinin  və  tam  kurs  müalicə  almanın  vacibliyinə 
dair onlar arasında maarifləndirmə işi aparır. 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstənin  müalicə  və  müayinələrinə  dair  sənədlərin  və 
qeydiyyat vərəqələrinin surətini (epikriz, TB 01, TB 09 və s.) xəstənin müalicəsi aparılacaq 
tibb müəssisəsinə təqdim edir. 
Xəstəyə  təyin  edilmiş  müalicə  sxeminə  uyğun  olaraq  İMM-dən  əldə  olunmuş  2-ci  sıra 
VƏD-lərin 1 aylıq ehtiyatını təhvil alır (bu prosedura sonrakı dövrdə hər xəstə üçün ayda bir 
dəfə  olmaqla  təkrarlanır  və  müalicə  başa  çatana  kimi  davam  edir)  və  müvafiq  tibb 
müəssəsinə təhvil verir və müalicə ərzində monitorinq aparılır. 
Müalicə başa çatana qədər xəstə sövqedicilərlə (qida məhsulları, nəqliyyat xərcləri) ilə 
təmin edilir.  
Həmin xəstlərlə işləyən mülki tibb işçiləri sövqedicilərlə təmin olunurlar.  
Bu  QHT  ƏN  TBİ  və  MVNP  arasında  məlumat  mübadiləsini  təmin  edir.  Qeyd  edilən 
fəaliyyətlər  xəstə,  QHT,  ƏN  TBİ  və  MVNP  arasında  bağlanmış  müqavilələr  çərçivəsində 
həyata keçirilir.  
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
54 
 
Fəsil 9: PSVNP-da dərman vasitələrinin idarə edilməsi 
Bu  fəaliyyət  ƏN  TBİ-nin  Tibbi  təchizat  şöbəsi  tərəfindən  həyata  keçirilir.  PSNVP-nin 
uğurlu  aparılmasında  əsas  məqamlardan  biri  də  vərəmin  müalicəsində  və  YT-nin 
idarəolunmasında  istifadə  edilən  dərman  vasitələri  ilə  fasiləsiz  təchizatın,  qeydiyyat  və 
bölüşdürmənin təmin edilməsidir. Aşağıdakı sxemdə VƏD-lə təchizatın düzgün təşkili tsikli 
göstərilmişdir:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dərmanların seçilməsi aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 

 
Dərmanların  keyfiyyətinə  nəzarət  beynəlxalq  tanınmış  sertifikatlarla  təsdiq 
edilməlidir;  

 
Vərəmli  xəstələrin  tam  müalicə  kursunu  təmin  edən  dərmanlarla  təchizatın  sistemi 
tətbiq edilməlidir; 

 
Mövcud  ehtiyatlar  optimal  istifadə  olunmalıdır:  qiymət  və  keyfiyyət  nisbəti 
gözlənilməlidir. 
1-ci sıra VƏD-lərin satınalınması dövlət vəsaiti hesabına açıq və beynəlxalq standartlara 
cavab  verən  tender  vasitəsi  ilə  həyata  keçirilir.  Hazırki  dövrdə  2-ci  sıra  VƏD-lərin 
satınalınması Qlobal Fondun həyata keçirilən qrantları çərçivəsində aparılır.  
Kombinə  olunmuş  çox-tərkibli  (dörd-  və  iki-tərkibli)  1-ci  sıra  VƏD-lər  vərəmin 
müalicəsinin  effektivliyini  artırmaqla  yanaşı,  YT-lərin  idarəolunması  üçün  bir-tərkibli 
preparatlar əhəmiyyətli rol oynayır. 
Istifadə edilən dərmanların keyfiyyətinə nəzarət məqsədilə İMM-də istifadə olunan 1-ci 
və  2-ci  sıra  VƏD-lərin  nümunələri  təsadüfi  seçmə  yolu  ilə  SN-nin  Dərman  Vasitələrin 
Analitik  Ekspertiza  Mərkəzinin  laboratoriyasında  dövri  olaraq  yoxlanılır.  Qeyd  edilən 
yoxlama qaydaları üçün bax: Əlavə 16.  
 
 
 
Istifadəçilər və 
istehlakçılar üçün 
məlumat 
 
Tələb olunan 
dərmanların 
hesablanması 
 
Sifariş 
Satınalma 
Bufer 
ehtiyatının 
idarəedilməsi 
 
Saxlanma 
Bölüşdürülmə 
Qablaşdırılma 
Çatdırılma 
Keyfiyyətə 
nəzarət 
Keyfiyyətə 
nəzarət 
 
Keyfiyyətə 
nəzarət 
Keyfiyyətə 
nəzarət 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
55 
 
İMM-nin apteki 
Vərəmin  müalicəsində  istifadə  edilən  bütün  VƏD  və  digər  dərmanlarla  bağlı 
tələbnamələrin  hazırlanması  və  tərtibatı,  dərmanların  sifarişi,  qəbulu,  saxlanması  və 
bölüşdürülməsi üçün bütün prosedurlara İMM-nin aptekinin rəisi cavabdehdir. Dərmanların 
bütün  hərəkətlərinin  ciddi  qeydiyyatı  aparılır.  Şöbələr  tərəfindən  qəbul  edilmiş  və  istifadə 
edilməmiş dərmanlar növbəti gündən gec olmadan aptek anbarına geri qaytarılır.  
Dərmanların saxlanmasına nəzarət hesabına aşağıdakılar təmin edilir: 

 
Dərmanların təmiz yerdə və düzgün şəraitdə saxlanması; 

 
Dərmanların mövcud ehtiyatının tez yoxlanılması imkanı; 

 
Dərmanların saxlanması və şöbələrə buraxılması jurnallarının mövcudluğu; 

 
Şöbələrdə dərman ehtiyatı saxlanmasının olmaması; 

 
Məsul şəxslərdən başqa kənar şəxslərin dərman anbarına girişinə məhdudiyyət; 

 
Anbarın  temperatur  və  rütubət  rejiminin  gündəlik  olaraq  ölçülməsi  və  müvafiq 
qeydiyyatın aparılması.  
Dərmanların sifarişi 
İMM-nin hər şöbəsi növbəti gün üçün zəruri olan dərmanların əvvəlcədən sifarişini edir. 
Sifariş tərtib edilərkən aşağıdakılar nəzərə alınır: 

 
Sifariş günü söbədə olan xəstələrin sayı; 

 
Təyinatlara müvafiq olaraq hər xəstənin müalicə rejimi; 

 
Istifadə edilməmiş dərmanların qalığı. 
Hər gün dərmanlar paylandıqdan sonra tibb bacısı növbəti gün üçün sifariş tərtib edir və 
istifadə  edilməmiş  dərmanları  aptekə  geri  qaytarır.  Həmin  gün  aptek  hər  şöbə  üçün 
sifarişləri icra edir və dərmanları müvafiq çantalara qablaşdırır. Növbəti gün səhər vaxtı tibb 
bacısı  aptek  tərəfindən  hazırlanmış  çantaları  təfil  götürür  və  öz  şöbəsində  xəstələrə 
dərmanarı paylaşdırır. 
Istifadə olunan dərmanların əsaslandırılması 
Hər ayın sonunda aptek rəisinin rəhbərliyi altında onun köməkçisi anbarda olan mövcud 
qalığı  hesablayır  və  inventarizasiyasını  edir.  Dərmanların  istifadəsi  hesabat  formalarında  / 
aylıq hesabatlarda olan rəqəmlərlə müqayisə edilir və təkrar yoxlanılır. 
PS-də VƏD-lərin arzuolunmaz dövriyyəsinə nəzarət  
Vərəmli  xəstələrin  müalicəsi  yalnız  İMM-də  həyata  keçirilir.  İT-lərin  və  CM-lərin  tibb 
heyəti tərəfindən hər-hansı VƏD-in təyin edilməsi yolverilməzdir. Onlar müəssisəyə VƏD-
lərin keçirilməsinin və istifadə edilməsinin yol verilməməsinə cavabdehlik daşıyırlar. 
Aptek və dərmanların bölüşdürülməsinə nəzarətin aparılması üçün superviziyalar 
Şöbənin baş tibb bacısı hər xəstəninn müalicə kartında qeyd edilən həkim təyinatlarını 
dərman  sifarişləri  ilə  müqayisə  edir.  VƏD-lərin  qeydiyyatına  /  uçotuna  və  sifarişin 
hazırlanmasına  cəlb  olunmuş  heyət  peşə  hazırlığını  artırmaq  üçün  müntəzəm  olaraq 
təlimləndirilir. 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
56 
 
Fəsil 10: Heyətin təlimləndirilməsi 
ƏN  TBİ-nin  fəaliyyətinin  prioritet  istiqamətlərindən  biri  heyətin  peşə  biliklərinin  və 
hazırlıqlarının  inkişaf  etdirilməsi  və  möhkəmləndirilməsidir.  Bu  məqsədlə  2012-ci  ildə 
İMM-nin  nəzdində  Vərəm  üzrə  Təlim  mərkəzi  yaradılmışdır.  Təlimlərin  mövzularından, 
habelə  tibbi  və  inzibati  heyətin  hazırlanmasından  və  təkmilləşdirilməsindən  asılı  olaraq 
kursların gedişatında İMM-nin müxtəlif müalicə şöbələri, laboratoriyası və digər bölmələri 
istifadə olunur. 2012-ci ildəki ÜST Qiymətləndirmə missiyası zamanı bu Təlim mərkəzinin 
ÜST-ün Əməkdaşlıq Mərkəzi kimi təkməlləşdirilməsi tövsiyəsi verilmişdir.  
Təlimlərin planlaşdırılması 
Təlimlərin planlaşması zamanı bir sıra məsələlər həll edilməlidir: 

 
Təlimi necə təşkil etmək; 

 
Təlim keçənlər kim olmalıdır (iş funksiyaları və  xüsusiyyətlərinə görə hər dinləyici 
qrupu üçün); 

 
Təlimdən neçə iştirakçı keçməlidir; 

 
Təlimin gedişində hansı üsullar və materiallar istifadə edilməlidir; 

 
Təlim harada və kim tərəfindən keçiriləcəkdir; 

 
Təlimlərin qrafiki necə tərtib edilməlidir; 

 
Təlimlərin  effektivliyinin  yoxlanılması  və  əldə  edilmiş  biliklərin  keyfiyyətinin 
qiymətləndirilməsi necə aparılacaqdır. 
Tibb  işçilərinin  peşə  vərdişlərinin  əldə  edilməsi  və  lazımi  səviyyədə  saxlanılması  üçün 
müxtəlif və müntəzəm tədris tədbirləri keçirilməlidir: 

 
Yeni işə başlayanlar üçün və biliklərin təzələnməsi üçün kurslar; 

 
Xüsusi mövzularda seminarlar; 

 
Vərəm üzrə milli və beynəlxalq konfranslarda iştirak; 

 
Müasir tibbi ədəbiyyata çıxış. 
ƏN  TBİ-nin  əlaqələndirici  qurumunun  aparıcı  mütəxəssisi  təlimlərin  illik  planının 
hazırlanması üçün məsuldur, təlim materiallarının işlənməsini və adaptasiyasını təmin edir, 
digər  proqramlarla  və  profil  təşkilatları  ilə  fəaliyyəıtləri  əlaqələndirir,  habelə  təlimlərin 
bütövlükdə  qiymətləndirilməsini  aparır.  Bütün  təlimlər  icra  edilən  işlə  bilavasitə  bağlı 
olmalı  və  dinləyicilərin  fəliyyət  dairəsini  əks  etdirməlidir.  Təlimlərin  hazırlığı 
proyektorların, yazı taxtasının, dəftərxana və digər ləvazimatları daxil olmaqla bütün zəruri 
materialların hazırlanmasını ehtiva edir. 
Təlimlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi 
Təlimlərin  qiymətləndirilməsi  əvvəlcədən  planlaşdırılır  və  onun  keçirilməsinin 
keyfiyyətinin  və  dinləyicilərin  hazırlıq  səviyyəsinin  yüksəldilməsi  məqsədini  daşıyır. 
Dinləyicilərin  təlimdən  əvvəl  və  sonra  bilikərin  yoxlanılması  başlıca  şərtdir.  Bununla 
yanaşı,  tədrisin  keyfiyyətini  yüksəltmək  və  dinləyicilərə  tədris  materiallarını  çatdırmaq 
üsullarını  təkmilləşdirmək  üçün  dinləyicilərin  müəllimlər  barədə  ayrı-ayrılıqda  fikirlərini 
öyrənmək lazımdır.  
Təlim mərkəzinin SƏP-i üçün bax: Əlavə 17. 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
57