Periferik nerv sistemassi kasalliklari
Yüklə 196,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
vosita neyronlari, ixtiyoriy harakatlarni amalga oshirish uchun skelet
mushaklarini qachon qisqarishi yoki bo’shashishi kerakligi haqida ma’lumot beradi. • sezgir neyronlar sezgilarni "ishlab chiqish" uchun biz ko’rgan, eshitgan, hidlagan, tutgan va ta’mga oid ma’lumotlarni miyaga etkazish uchun javobgardir. Bundan tashqari, ular markaziy asab tizimini boshqa organlarning gomeostatik holatidan xabardor qilish uchun javobgardir. Vegetativ asab tizimi "Avtonom" yoki "avtonom" so’zi tizimning ushbu qismi "o’zini o’zi boshqarishi" ga ishora qilish uchun ishlatiladi, chunki biz tanamizning periferik asab tizimining ushbu qismi tomonidan boshqariladigan funktsiyalarini nazorat qila olmaymiz. "Science and Education" Scientific Journal June 2021 / Volume 2 Issue 6 www.openscience.uz 101 Avtonom asab tizimi tanamizning barcha "avtomatik" jarayonlarini, ya’ni hayot uchun zarur bo’lgan, ammo biz ongli ravishda nazorat qila olmaydigan 24 soat davomida bajaradigan jarayonlarni boshqaradi, masalan: • Nafas olish. • Yurak urishining saqlanishi. • Ovqat hazm qilish. • Ichki haroratni saqlang. • Ichki organlarning gomeostazini saqlang. Vegetativ asab tizimi simpatik va parasempatik asab tizimlariga bo’linadi: • simpatik asab tizimi suv etishmasligi, jismoniy shikastlanish yoki haddan tashqari harorat kabi favqulodda vaziyatlarga tayyorlanishimizga yordam beradigan narsa. • parasempatik asab tizimi tana funktsiyalarini minimal energiya sarfi bilan ta’minlash uchun javobgardir. Periferik asab tizimi asosan markaziy asab tizimiga (miya va o’murtqa) kirmaydigan nervlar, ganglionlar va asab pleksuslaridan iborat: Nervlar Nervlar - bu asab tolalari to’plami va ular o’z navbatida ko’plab neyronlarning aksonlari to’plamlari yoki guruhlari. Aytishimiz mumkinki, asablar tanamizning markaziy asab tizimida joylashgan quvvat manbai bilan bog’laydigan tanamizning "elektr simlarini" ifodalaydi. Periferik asab tizimidagi miyaga xabar yuboradigan va uzatadigan "simlar" yoki nervlar quyidagilar bo’lishi mumkin. • kranial asab, bu miyani bevosita ko’z, quloq va yuz kabi boshdagi tuzilmalarga bog’laydi. Bizda miyani boshimiz a’zolari va mushaklari, ya’ni ko’zlar, quloqlar, burunlar, og’izlar va boshqalar bilan bog’laydigan 12 kranial asab mavjud. • orqa miya nervlari, ular orqa miyadan chiqib, boshqa organlar bilan bog’lanadi. Bizning tanamizda bularning 31 jufti bor, ularning har biri tananing bir mintaqasiga bog’langan; ular o’murtqa shnurdan kelib chiqadigan sezgir va motorli tolalar guruhlari. • vegetativ nervlar qon tomirlarining silliq mushaklari va ovqat hazm qilish tizimiga, shuningdek yurak mushagiga bog’langan vosita nervlarini o’z ichiga oladi. Ularning nomidan ko’rinib turibdiki, ular avtonom bo’linmaning bir qismidir, ya’ni biz bilmaymiz. Ushbu nervlar juda muhim transportyorlar yoki o’tkazgichlar bo’lib, ular sensorli yoki motorli ma’lumotlarni olib yurishi mumkin. Ganglionlar Gangliyalar - bu kapsula bilan yopilgan yoki o’z ichiga olgan, bir xil sferik ko’rinishga ega organlarni hosil qiladigan neyron hujayralar tanasining guruhlari. "Science and Education" Scientific Journal June 2021 / Volume 2 Issue 6 www.openscience.uz 102 Nerv pleksuslari Periferik asab tizimi nervlardan tashqari orqa miya nervlari tarmoqlari bo’lgan nerv pleksuslaridan iborat. U erda 4 ta va ular bachadon bo’yni pleksusi, filial pleksusi, lomber pleksus va sakral pleksus deb nomlanadi. Nerv pleksuslari - bu odatda o’murtqa shnurdan kelib chiqadigan turli xil o’zaro bog’liq nerv shoxlaridan tashkil topgan asab tolalari tarmoqlari. Material va metodlar. Uyqusizlik, karıncalanma va zaiflik, odamlar nevrologiyaga tashrif buyuradigan eng ko’p sabablardir. Birinchi bosqich odatda markaziy asab tizimida (miya va o’murtqa miya) mavjudmi yoki yo’qligini aniqlash uchun ishlatiladi. Agar bunday bo’lmasa, bu muammo tanaga uzayadigan nervlar bilan yashashi mumkin. Periferik asab tizimi bizning orqa miya, mushaklar, organlar va terimiz orasidagi barcha nervlarni qamrab oladi. Periferik asab tizimini chuqur tushunish nevrologlar va boshqa tibbiy amaliyot shifokorlari orasida eng katta farqlovchi xususiyatlardan biri hisoblanadi. Periferik asab hujayralari Har xil nerv hujayralari mavjud, ularning har biri akson deb ataladigan jarayonlar davomida miyaga mo’’tadil ma’lumot beradi. Bundan tashqari, ushbu aksonlardan ba’zilari miyalin deb nomlangan himoya qatlamiga o’ralgan, bu akson bo’ylab xabarlarni elektr uzatishni tezlashtirishi mumkin. Masalan, vosita neyronlari kengaygan, miyelinli aksonlarga ega bo’lib, ularning migratsiyasini nazorat qilish uchun omurilikdan turli muskullarga uzanadi. Sensor neyronlar turli xil toifalarga kiradi. Katta mielinli aksonlar vibratsiya, yorug’lik tegishi va bizning tanamizda kosmosda (proprioception) bizning tuyg’ularimiz haqida ma’lumot beradi. Yupqa mielinli elyaflar o’tkir og’riqlar va sovuq harorat haqida ma’lumot yuboradilar. Kichkina va mimnellanmagan tolalar og’riqlar, issiqlik hissi yoki qichishish haqida xabarlar etkazadi. Dvigatel va hissiy aksonlardan tashqari, periferik asab tizimi ham avtonom nerv tolalarini o’z ichiga oladi. Avtonom nerv sistemasi qon bosimi, yurak tezligi va terlash kabi shafqatsiz tekshiruvimizdan tashqarida bo’lgan juda muhim kundalik vazifalarni boshqarish uchun mas’uldir SNP kasalliklari Periferik asab tizimi har xil sharoitlarga ko’proq moyil bo’ladi, chunki u biz "bosh suyagi" va "o’murtqa ustun" deb ataydigan suyak bo’shliqlarida joylashgan markaziy asab tizimi singari suyaklar bilan himoyalanmagan. Ushbu periferik asab tizimining aksariyati periferik neyropatiyalar deb nomlanadi va ular periferik nervlarning shikastlanishining natijasidir. "Science and Education" Scientific Journal June 2021 / Volume 2 Issue 6 www.openscience.uz 103 Simptomlar ta’sirlangan periferik asab turiga qarab juda katta farq qiladi, lekin odatda uyquchanlik, qattiq og’riq, o’ta sezgirlik va tananing ekstremitalari va boshqa joylarida zaiflik. Shuningdek, ular koordinatsiya va falaj etishmovchiligi (somatik asab tizimi), ovqat hazm qilish muammolari, siydik pufagi va yurak bosimi (periferik avtonom asab tizimiga ta’sir qilganda) sifatida namoyon bo’lishi mumkin. Periferik neyropatiyalarning asosiy sabablari: • Travma • Yuqumli kasalliklar • Metabolizm muammolari • Irsiy holatlar yoki buzilishlar • Toksinlarga ta’sir qilish • Otoimmun kasalliklar • Shishlar • Qandli diabet • Suyak iligi holati Xulosa. Periferik nerv tizimi kasalliklari respublikamizning barcha hududlari uchramoqda. Buni biz amaliyot jarayonlarida ko’p guvohi bo’lmoqdamiz. Ayniqsa COVID-19 dan keyin bu kasallik klinikalari yana qo’shimcha symptomlar bilan kechmoqda. Yüklə 196,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|