Pon (Passive Optical Network – passiv optik tarmoq)

Kabelli internet
Kabelli internet, internetga ulashish uchun kabel tarmoqlaridan foydalanuvchi bilan tarmoq operatori yoki internet xizmat provayderi orasida aloqalarni ta'minlash usuli hisoblanadi. Kabelli internet, elektr energiyasi va uy tarmoqlari kabi boshqa kabel tarmoqlaridan foydalanadi va yuqori tezlik va sifatli internet aloqalarini taqdim etadi.
Kabelli internet aloqalarining tezligi, kabel tarmoqlarining xususiyatlariga va ularga ulanish usuliga qarab o'zgaradi. Masalan, ko'p qatlamli ko'chada yashovchi odamlar uchun kabel tarmoqlari ko'p qatlamli binolarda yoki ko'p uyli oilalarda ishlatilishi mumkin.
Kabelli internet aloqalarining bir necha turlari mavjud, masalan, ko'p xonali to'plamlar (Coaxial Cable), fiber optik kabel (Fiber-Optic Cable) va boshqa turlar kabi. Kabelli internet aloqalarining foydalanuvchilar uchun qulay va ishonchli yaratish uchun, har bir xonali internet aloqasiga ko'rsatilgan tezlik, mahalliy mahal va yo'l tuzishiga qarab farqli xizmatlar taqdim etiladi.
- Koaksial kabellar (coaxial cable), ular televizion antennaga juda o’xshash. O’tkazish tezligi: 10 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni hosil qilishda foydalaniladi.
Tezlik – internet tarmog‘ida eng muhim qulaylik. Internet qancha tez bo‘lsa, ishlarimiz shuncha tez bitadi. Yaqin-yaqingacha ommaviy tarzda foydalanilgan Dial-up (dayl ap) modemi yordamida internet tarmog‘iga ulanish o‘z vaqtida bir qator qulayliklarga ega bo‘lgan. Shaxsiy kompyuter egalari mazkur Dial-up (dayl ap) modemi orqali uy telefonlarini global tarmoqqa ulaganlar. Uning qulayligi ham shunda bo‘lgan, ya’ni telefon tarmog‘i kirib borgan, olis hududlarda ham internetdan foydalanish imkoniyati bo‘lgan va nisbatan arzon bo‘lgan. Ammo ushbu modem yordamida ulanish telefonni band qilib qo‘ygan, aloqa uzilishi kuzatilgan va internet tezligi soniyasiga 4 kb(kilobayt)ni tashkil qilgan.
2000 yillardan boshlab internet tarmog‘iga ulanishning keyingi qulay texnologiyasi ADSL ingliz tilidan mutanosib abonent liniyasi ma’nosini beradi. Ya’ni uy telefonini ADSL modem orqali internet tarmog‘iga ulash telefonimizni band qilmaydi, ham internet, ham telefondan bir vaqtning o‘zida foydalanish imkoniyati tug‘iladi. Bu texnologiya yordamida soniyasiga 6 mbit gacha ma’lumot olish imkoniyati tug‘ildi. Dial-up ga nisbatan qimmatroq bo‘lsa ham, odamlar sifatli internetni ma’qul ko‘rishdi. ADSL modemi soniyasiga 8 mbit (megabit) gacha ma’lumotlar qabul qila olgan. 
FTTX texnologiyasi yoki optik aloqa tarmog‘i orqali soniyasiga 100 yoki undan ortiq megabit ma’lumotni olish imkoniga egasiz. Bugun ko‘p qavatli uylarda o‘rnatilayotgan keng polosali telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatuvchi portlarga ko‘pchiligimiz e’tibor bermagan bo‘lishimiz mumkin. Ammo unutmang, ular yordamida siz tezkor axborot uzatish, internet telekanallarni tomosha qilish, masofaviy ta’lim olish, uzoqdagi qadrdonlar bilan yoningizdagidek suhbatlashish imkoniga ega bo‘lasiz. 
FTTX (ef ti ti iks) texnologiyasi, ya’ni keng polosali telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish axborot almashinishda tezkorlikka erishishning oxirgi yutuqlari sirasiga kiradi. Endi nafaqat internet, balki telekanallarni ko‘rish, videotelefoniya xizmatidan foydalanishingiz mumkin. 
Yaqingacha telekommunikatsiya tarmog‘ida misli kabellardan aloqa liniyalari yaratilar, bu telekommunikatsiya tarmog‘ining asosiy infratuzilmasini tashkil etar edi. 80-yillar oxiridan boshlab raqamli uzatish qurilmalari joriy etilishi natijasida tarmoqda FTTX – ingliz tilidan fiber to the x, ya’ni muayyan joygacha optik tolali aloqa liniyasi keng joriy etila boshlandi. Hozirgi kunda mamlakatimizda dearli barcha magistral, zonaichi va stansiyalararo aloqada optik tolali aloqa liniyalari qo‘llanilmoqda.
Tarkibida metall komponenti mavjud optik tolali aloqa liniyalarining asosiy ustunligi — kengpolosali, yuqori tezlikdagi trafik uzatish imkoniyati, tashqi elektromagnit ta’sirlarga kam ta’sirchanlik, yuqori sifatida.
Misol uchun, mis aloqa kabeli bir soniyada 2.5 megabit ma’lumot uzatsa, optik tolali aloqa bir soniyada bir terrabit yoki bir million megabit ma’lumotni uzatadi. Ya’ni samaradorlik 500 ming marotabaga oshadi. Optik tolali aloqa liniyalari ma’lumotni yorug‘lik tezligida yetkazadi.
Kompyuter yoki mobil aloqa vositalaringizni ushbu texnologiya asosida ishlaydigan internetga ulash maqsadida bo‘lsangiz, siz yashayotgan xonadonga optik aloqa liniyalarini olib kelgan internet provayderini aniqlang va ulanish shartlari, internet ta’riflari, tezligi va hududiy qamrovi bilan tanishib chiqing. 
Optik-tola turdagi aloqa ustunliklari:

• 
  Optik signallarning keng doiraliligi yuqori tezlikni ma'lumot o‘tkazish imkonini beradi. Bu optik-tola liniyasi orqali soniyasi 100 megabitgacha tezlikda axborot yetkazish mumkinligini anglatadi;
  
• 
  Tolada yorqin signal so‘nishi juda kam, bu esa signallarni regeneratsiya qilmay, 100 km va undan ortiq masofaga optik-tola liniyasini qurish imkonini beradi;
  
• 
  Mis kabel tizimlari, elektr uskunalarning (elektr yetkazib berish liniyalari, elektr dvigatel qurilmalar va hokazolar) elektrmagnit to‘siqlar va ob-havo sharoitlariga chidamliligi;
  
• 
  Ruxsatsiz foydalanishdan himoya. Optik-tola aloqa liniyalari orqali o‘tadigan axborotni buzilmaydigan kabel usuli bilan deyarli tutib bo‘lmaydi;
  
• 
  Chidamliligi — optik-tola liniyalarining xizmat qilish muddati kamida 25 yilni tashkil etadi.
  

Mobil aloqada keng polosali internet xizmatlari mobil aloqasining WCDMA/HSPA texnologiyalari(3.5G avlodi)da, HSPA+ (3.75G avlodi). Shuningdek 4G texnologiyasi WiMax i LTEda qo‘llanilmoqda.

Bunday kabellar to`rt qatlamdan tashkil topgan buladi: uning eng ichki qatlami metall simdan iborat. Bu izolyastiya bilan o`ralgan bulib, u 2-qatlamini tashkil qiladi. 3-qatlam izolyastiyasi yupqa metall ekran bilan koplangan buladi. Ekran egiluvchan o`ki, ichki sim egiluvchanlik o`ki bilan ketma-ket tushadi. Shuning uchun xam koaksial sim deyiladi. Turtinchi qatlam plastik qatlamdan iborat bulib, u uchta qatlamni qoplaydi. Keyingi paytda keng rivojlangan kabel televideniesida ishlatiladigan sim koaksial simdir. Kabel televideniesi yordamida bir kancha kanallar orkali kursatuvlar berilishining sababi xam koaksial simlar orkali bir paytda bir kancha turli signallarni uzatish imkoniyati borligidandir. Bunda xar bir signal turiga bittadan kanal mos keladi. Xar bir kanal uz chastotasida ishlaydi, shuning uchun ular oralikda bir-biridan mustaqil xisoblanadi.

Xulosa.
Abonent kirish tarmoqlari, kommunikatsiya tizimlarida abonentlarni tarmoqlarga ulashish uchun ishlatiladi. Bu tarmoqlar, internet aloqalarini, ovozli aloqalarini va televizion tarmoqlarini birlashtirish uchun ishlatiladi.

Abonent kirish tarmoqlari quyidagi xususiyatlarga ega bo'ladi:

Balandlik: Abonent kirish tarmoqlari yuqori balandliklarda ishlaydi, shuning uchun internet va ovozli aloqalar yuqori tezlikda tarqatiladi.
Qulaylik: Abonent kirish tarmoqlari foydalanuvchilar uchun oson foydalanish uchun qulaydir. Ularning ulchami kichik bo'lishi mumkin, shuning uchun ularga qo'ng'iroq qilish va internetga ulanish mumkin.
Xavfsizlik: Abonent kirish tarmoqlari xavfsizlikni ta'minlash uchun xavfsiz protokollardan foydalanadi va shifrlash uchun xavfsizlikli protokollarni taqdim etadi.
Sifat: Abonent kirish tarmoqlari yuqori sifatli aloqalar taqdim etadi, shuning uchun foydalanuvchilar aloqalarni yuqori tezlik va sifatda ishlatish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Abonent kirish tarmoqlari ko'p xil turlarda mavjud, masalan, PON, xDSL, kabellik va bezprovod tarmoqlari kabi. Ular barchasi turli manbalardan foydalanadi va aloqa tarmoq operatorlarining xizmatlaridan foydalanib olinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
https://kompy.info/upload/download/id42799
https://www.terabayt.uz/uz/post/4g-va-3gning-nima-farqi-bor
https://mitc.uz/uz/pages/i_net