Preprint · January 2019 doi: 10. 13140/RG

QISHLOQ XO‘JALIK YERLARNI BAHOLASHNI
VAQTINCHALIK USULI 
Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarni me’yoriy narxini aniqlashning 
maskur usuli O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 19 
mayidagi 120-sonli "1998-2000 yillardagi davrda qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy 
isloxatlarning 
chuqurlashtirish 
dasturini 
amalga 
oshirish 
chora 
tadbirlari 
to‘g‘risida"gi qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan. Bu usulga ko‘ra yerni me’yoriy 
baholash mezoni tariqasida tuproq bonitirovkasi, asosiy qishloq xo‘jaligi ekinlarini 
hisoblab chiqilgan me’yoriy hosildorligi, yalpi mahsulot va sof foyda ko‘rsatkichlari 
asos bo‘ladi. Bunda quyidagi atamalar va tushunchalar alohida ahamiyat kasb etadi. 
Shartli kadastrli gektar-ball boniteti, 20 balli, past sifatli yerni mahsuldorligi 
me’yoriy bo‘lib, g‘o‘za hosili bo‘yicha gektariga 8 tsentnerni tashkil qiladi. 
Yalpi mahsulot maydon birligidan olingan dehqonchilik mahsulotlarining jami. 
Kadastrli hisoblangan hosildorlik 100 ball bonitet balli shkalasiga asosan 1-ball 
bahoga to‘g‘ri keladigan hosil miqdoridan kelib chiqqan ts/ga da ifodalangan qishloq 
xo‘jalik ekinlarining hisoblangan hosildorligi. 
SUG‘ORILADIGAN YERLARNING ME’YORIY BAHOSI 
Sug‘oriladigan yerlarning me’yoriy bahosi negizida tuproqni hosil bilan 
korrelyatsiyalanuvchi xossalari, sof foyda qiymatini ko‘rsatuvchi shu yerning 
solishtirma bahosi etadi. Asosiy qishloq xo‘jalik ekinlarining ball bonitetlari asosida 
kadastrli xasoblangan hosildorligi xilma-xil bo‘ladi, ya’ni ekin turi tuproqning ball 
bonitetiga bog‘liq bo‘ladi. 

---

65 
36-jadval. 
Tuproqning ball bonitetlari bo‘yicha asosiy qishloq xo‘jalik ekinlarini kadastrli 
hisoblangan hosildorligi, ts/ga. (1994.10.01.) 
Ball bonitet-
lari 
ts/ga 
Paxta 
Don 
Beda 
Don uchun 
makka 
Bir yillik o‘tlar 
Ildiz mevalilar 
10 
4 
6 
20 
7,5 
30 
90 
20 
8 
12 
40 
15,0 
60 
180 
30 
12 
18 
60 
22,5 
90 
270 
40 
16 
24 
80 
30,0 
120 
360 
50 
20 
30 
100 
37,5 
150 
450 
60 
24 
36 
120 
45,0 
180 
540 
70 
28 
42 
140 
52,5 
210 
630 
80 
32 
48 
160 
60,0 
240 
720 
90 
36 
54 
180 
67,5 
270 
810 
100 
40 
60 
200 
75,5 
300 
900 
Bir ballning 
bahosi 
0,4 
0,6 
2,0 
0,75 
3,0 
9,0 
Bir gektar sug‘oriladigan yerdan olinadigan sof daromad quyidagicha 
hisoblanadi. 
100
xdm
m yam
m sd
R
S
F


(1) 
F
msd
- sug‘oriladigan yerdan olinadigan me’yoriy sof daromad; 
S
myam
- sug‘oriladigan yerning me’yoriy yalpi mahsulot, so‘m; 
R
xdm
- har xil sifatli yerlar foizidan hosil bo‘lgan qishloq xo‘jalik ishlab 
chiqarishning hisoblangan daromad me’yori. 
Sug‘oriladigan yerlarning me’yoriy sof daromadi asosiy ekin turi bo‘yicha va 
asosiy ekinlar bo‘yicha hisoblanishi mumkin. Bunda bir gektar yerdan etakchi ekinlar 
bo‘yicha aniqlangan me’yoriy yalpi maxsulot, shu ekinlarning kadastrli hisoblangan 
hosildorligini ishlab chiqish va uni sotish bahosiga tengdir. 
Asosiy ekin turlarini esa umumiy ekin maydonidan har bir qishloq xo‘jalik 
ekini bo‘yicha baholarini hisoblab chiqish asosida quyidagicha hisoblanadi.
Î
D
P
R
O
R
D
R
P
R
xdm








3
2
1
1
(2) 
Bu yerda: P
1 
- bir gektar yerdagi paxta xomashyosining qiymati; 
D - bir gektar yerdagi don mahsulotining qiymati; 
O - bir gektar yerdagi oziqa ekinining qiymati; 
R
1
,R
2
,R
3
- ekinlarning foiz hisobidagi solishtirma miqdori. 
Ekin turini solishtirma salmog‘i aniq bo‘lsa, u holda yalpi mahsulotni 
korrektirovkalash (tuzatish) koeffitsiyentlaridan foydalanish mumkin. 
37-jadval.