Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

 
7.4. O‘yinlarni o'tkazishda trenerga tavsiyalar 
O'yinlami to'xtatish haqida gap borar ekan, aytish lozim mantiqiy yakunga ega bo'lgan 
o'yinlar ham mavjuddir. Bunday o'yinlar jumlasiga "Buzuq telefon" nomi bilan keng tarqalgan 
o'yinni misol keltirish mumkin. Bu o'yin ma’lumot oxirgi ishtirokchiga yetib borganda yakunlanadi. 
Trener bu o'yinda o'yin tugashining shartlarini oldindan aytib qo'yadi. Masalan, agar guruh 
ishtirokchilaridan birortasi gapirib yuborsa, bunday sharoitda o'yinni to'xtatish kerak bo'ladi. 
O‘yinni yakunlashda eng oddiy emotsional olqish sifatida qarsak rol o'ynashi mumkin, 
vaziyatdan kelib chiqqan holda olqishlashning boshqa usullaridan ham i foydalanish mumkin. Har 
bir o‘yin guruh bilan ishiash jarayonida o‘z o‘miga ega boiadi. Hamma o'yinlar ham barcha 
guruhlarda muvoffaqiyatli o'tavermaydi. Shuning uchun, trener guruhdagi shart-sharoitlami — 
masalan, guruh a zolarining yoshini, jinsini, holatini hisobga olishi zarur. Trener guruh bilan 
ishlashdan oldin o'yinni o‘tkazish uchun zarur bo'lgan barcha materiallami va hatti-harakatlami 
yaxshilab o‘ylab olishi kerak. Qatnashchilaming o'yinga qiziqishini oshirish uchun materiallaming 
yorqinligi, jozibadorligini nazardan qochirmaslik lozim. 
Bundan tashqari, o‘yin paytidagi o‘zaro munosabatlaming muvaffaqiyatini ta’minlash uchun 
va o'yindan ko'zlangan maqsadga erishish uchun trener quyidagi holatlami hisobga olishi zarur:
Oyinning mantiqiy murakabiligini - trener o'yinning mantig'ini bilsa, bu uning eng k a tta 
yutug'idir. O ‘yinlar o ‘ziga x o s mantiq asosida tashkil qilinishi lozim., Odatda xuddi mashqlarda 
talab etilgani kabi o'yinlar ham “oddiydan murakkabga" tamoyili asosida tashkil etiladi. Masalan, 
"taktil to‘siqlami bartaraf qilish" borasidagl O‘yinlami O‘tkazmasdan turib, "ishonchga asoslangan" 
o‘yinlami o'tkazib bo'lmaydi. 
“Ismlarm eslab qohsh'’ o‘yini muvaffaqiyatli O‘tishi uchun doira shaklida o‘tirgan 

---

46
ishtirokchilar bir-birlarining ismim eshitganligiga, bir-biriga ahamiyat berganligiga ishonch hosil 
qilish kerak, chunki bilmagan narsani esda saqlab be‘lmaydi. 
Trener e’tibor berishi kerak bo'lgan muhim jihatlardan yana bin — guruhning о 'yin 
jarayoniga kirishib ketishi yoki O 'yinga bo 'Igan wtog/dir. Har bir guruh o‘ziga xos bo lib, bitta о 
yinni 10 xil guruhda 10 xilda O‘ynash mumkin. Bu, albatta ulamirig Oylnga bo’gan istagiga ham 
bog‘liq bo‘iadi. Demnak, trener tomonidan o‘ymga bo Igan da’vatning originalligi katta ahamiyatga 
ega. Yuqorida aytilgidek, ishtirokchiiarga shunchaki “kelinglar o'ynaymiz” deb o'yinni bosnlab 
boTmaydi. Aksanyat hollarda ishtirokchilar (ayniqsa bolalar va o‘srnirlar), bunday takhfdan so‘ng 
darhol o‘yin boshlashlari qiyinroq kechadi. Demak, ishtirokchilami O‘yinga tayyorlash ham o‘ziga 
xos holat hisoblanadi va u har qanday o‘yinnrug asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Tayyorgarlik har 
xil bo‘ladi: emotsional, jismoniy, aqliy va h.k. Har bir guruh uchun O‘yinlar qandaydir yangi va 
o‘ziga xos hodisadir. Ayni hollarda treneming kayfiyati ko'tarinki bo'lishi va ko‘zlangan maqsadga 
erishishi uchun bu kayfiyatni guruh a ’zolariga ham "yuqtirish" kerak. Ishtirokchilami O ‘yinga jalb 
etish uchun o ‘yinmng xulosasiga doir qiziqarli voqea-hodisalami s o ‘zlash, ertak yoki atsonalar 
aytib beiish, maqollami ahlil qilishni so‘rash maqsadga muvofiqdir. 
Agar guruh o'yinga kirishishni istamasa - cho'chish kerak emas, bu odatlanilmagan holatga 
nisbatan dastlabki aks ta’sir (reaksiya) bo'lib, tezda o‘tib keladi. 
О ‘yin jamg ‘armasi (zaxirasi). Trener yetarliehako'p o'yinlami bilishi shart. Bu unga turli 
vaziyatlarda asqotadi. 
To rtinchidan, о yinning ко rsatmasi qanchalik muhim ahamiyatga egaligini hisobga olishi 
lozim. Bunda, shuni alohida qayd etish lozimki, universal o'yinlar ho'magarti kabi universal 
ko‘rsatmalar ham bo'lmaydi. Ya’ni bitta o'yinni yosh iihatdan turli xil bo'lgan (bog'cha yoshidagilar, 
O‘smirlar, katta yoshdagilar) yoki mavqe jihatdan turli xil bo‘lgan (o‘qituvchilar, uy bekalari, 
rahbarlar) guruhlarda о tkazish uchun bir xil ko'rsatmadan foydalangan trener eng no‘noq trenerdir 
va bu uning ishiga putur yetkazadi. O ‘yinlami o 'tkazishda trenerning mahorati shundaki, har bir 
guruhning o'ziga xos va o'ziga mos ko‘rsatma bera olishidir. 
Shu o'rinda yosh mutaxassislar uchun bir misol keltirib o'tamiz. Tanishuv maqsadida 
o'tkaziladigan mashhur o'yinlardan biri - “Qor uyumi о yinini mutloqo notanish bo‘lganlar va soni - 
10-15 kishidan iborat bo‘lgan guruhda о tkazish jarayonida ularga quyidagicha ko'rsatma beriladi: 
“Trenerning о ng tomonidagi ishtirokchi o‘z ismini aytadi va ikkinchi ishtirokchi o‘z ismini 
aytishdan awal birinchi ishtirokchining ismini aytadi, uchinchi ishtirokchi ham avval birinchi, so ng 
ikkinchi ishtirokchining ismini va so‘ngra o‘z ismini aytishi lozim. Shunday qilib har bir ishtirokchi 
o‘zini tanishtirishni xuddi shu usulda davom ettiradi . Bunday hoi ishtirokchilaming bir-birlarini 
anib olishlari va ismlarini eslab qolishlari uchun qulay hisoblanadi. 
Lekin xuddi shu ko'rsatmani o‘zaro bir-biri bilan tanish boTganlar guruhida o'zgartirmasdan 
o'tkazilsa, zerikarlilik kelib chiqadi. Shuning uchun koTsatmaga quyidagicha o'zgartirish kiritish 
mumkin boTadi: “Hozir har bir ishtirokchi о z ismini va ismining bosh harfi bilan boshlanuvchi 
biror ijobiy sifatni aytadi — masalan, Alisher - aqlli, Shoira - shaddod, Gulmira - go‘zal va h.k.”
Albatta, trening mashg'ulotlarini o'tkazish jarayonida va bu mashg ulotlar davomida ko‘plab 
o'yinlami o‘tkazish jarayonida trenerda bu boradagi zarur ko'nikma va malakalar shakllanib boradi, 
biroq muayyan o‘yin qoidalarini bajarish, vazifalami tushunish, shart-sharoitlarni hisobga olish 
natijasida trenerning ishi osonlashadi, eng muhimi — guruhdagi ishning sifati oshadi, trening oldiga 
qo'yilgan maqsad va vazifalar yuqori darajada amalga oshiriladi. Shunday ekan, trening jarayonida 
o'yinlardan unumli foydalanishga harakat qilish zarur.