Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

q o‘l va oyoq harakatlari hisobiga olam haqida axborotlarni aham i-
yatli qism ini oladi. Q o ln in g murakkab harakatlari idrokning bir-
lam chi shakliga kiradi va o d am n in g aqliy faoliyatining m ukam -
m allashuvini ta’m in lovch i un in g ajralmas qism iga aylanadi. Bola
q o lin in g katta im pulsiv faolligi hayotining birinchi haftasida
nam oyon bo'ladi. Bu faollik q o lla r n i silkitish, ushlash, barm oq-
lar harakatlarini o ‘z ichiga oladi. Bola 3—4 oyligida predmetlarga
220

---

qo‘l uzata boshlaydi, kattalarning yordami bilan o‘tiradi. 5 oyligi- 
da u harakatsiz predmetlarni qo‘li bilan ushlay oladi. Bola hara- 
katlanayotgan narsani kuzata boshlaydi. U turli ovozlarga, jum ­
ladan, kattalarning tovushlariga e’tibor bera boshlaydi.
12.3. Hayotining birinchi yilida psixik rivojlanish
Go‘daklik davridagi bolaning hayoti to‘liq kattalar bilan ham- 
korlikdagi emotsional munosabat bilan bog‘liq bo‘lib, bola kayfi- 
yatining yaxshi bo‘lishiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi. 4—5 
oyligidan boshlab, bola o‘z yaqinlarini begonalardan ajrata bosh­
laydi. Kattalar bilan emotsional munosabat shu yoshdagi bola­
larning asosiy yetakchi faoliyati bo‘lib, bola psixik taraqqiyotining 
asosi bo‘lib hisoblanadi. Kattalarning doimiy ravishda bola bilan 
birga bolishlariga unga o‘z diqqatlarini qaratishlariga odatlani- 
shi, uning o‘yinchoqlarga nisbatan qiziqishining susayishiga olib 
kelishi mumkin. Tarbiyaning to‘g‘ri olib borilishi bolaning kat­
talar bilan bo‘ladigan muomala-munosabatini predmetlar, o‘yin- 
choqlar bilan munosabatining almashinishiga olib keladi. Kattalar 
yordami bilan bajariladigan barcha xatti-harakatlari bolaning kel- 
gusi psixik rivoji uchun asos boladi. Kattalarning bolaga nisbatan 
emotsional munosabati, ularning gaplariga bolaning o‘z diqqatini 
qaratishi, javob qaytarishga harakat qilishi, ba’zi so‘zlarni yodi- 
da saqlab qolib, emotsiya bildirishi, diqqat, xotira, nutq va bosh­
qa bilish jarayonlarining rivojlanishiga zamin boladi. Ikki oylik 
davridan boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish, 3—4 oyligidan 
boshlab, esa predmetlarning shaklini ajratish layoqati yuzaga ke- 
la boshlaydi.
Go‘dak bola 2 oylik vaqtidan boshlab, o‘z onasining yuzini va 
ovozini o‘zgalarnikidan ajrata boshlaydi. 2—3 oylikdan boshlab 
esa, onasining tabassumi va kulgusiga tabassum va turli harakat­
lar bilan javob qaytaradi.
3—4 oyligidan boshlab, bolalar yaqinlariga o‘z harakatlari bi­
lan ko‘rish, eshitish yoki gapirishni xohlayotganligini ko‘rsata- 
dilar. 8 oyligidan boshlab esa, bola o‘zgacha muhit va begonalar
221

---

qo‘liga tushsa, o‘z xavotirini yig‘isi orqali namoyon etadi. Bu xa- 
votir 14—18 oyligida asta-sekinlik bilan kamaya boshlaydi.
2—3 oylik bolalarda yuzaga keladigan narsalarni ushlay olish 
harakatlarining shakllanishi ularda predmetlarning shakli va haj- 
mini idrok qilishlarini rivojlanishiga olib keladi. Bir yoshga yet- 
gan bolada atrof-muhitni bilishga qiziqishi va rivojlanayotgan bi- 
lish faolligi ko‘zga tashlanadi.