Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

2. Anal bosqich.
Ochko‘zlik, tirnoqlarning tishlanishi anal 
bosqichi Egoning yuzaga kelishi bilan bogliq bolib, 1—1,5 yosh-
96

---

dan 3 yoshgacha to‘g‘ri keladi. Anal erotika Freyd bo‘yicha ichak- 
ni yaxshi ajratib chiqarish funksiyalari bilan bog‘liq.
• Bu bosqichda ota-onalar farzandlarini hojatga o‘rgatadilar, 
ilk bora unga instiktiv rohatlanishdan voz kechishni talab qilib, 
hojatga o‘rgatish usullari kelajakda o‘zini nazorat qilish va o‘zini 
boshqarish shakllarini aniqlaydi.
• To‘g‘ri tarbiyaviy yondashuv bolaning holatiga diqqat qi- 
lishga bolalarni doimiy ichagini bo‘shatishni rag‘batlantirib tu- 
rishga tayanadi. Ozodalikni emotsional qollab-quvvatlash o‘zini 
o‘zi nazorat qilishni ifodalash sifatida Freyd bo‘yicha tartiblilik 
shaxsiy sogliq va hatto tafakkur egiluvchanligining shakllanishi- 
da uzoq muddatli ijobiy natijaga ega.
• Rivojlanishning salbiy variantida ota-onalar o‘zlarini had­
dan ziyod qattiqqo‘l va talabchan tutadilar, ozodalikni iloji bori- 
cha erta talab qiladi. Bu noadekvat talablarga javoban bolalarda 
norozilik an’analari yuzaga keladi. Bu fiksatsiyalangan reak- 
siyalar keyinchalik xulq-atvorning boshqa turiga ko‘chib o‘ziga 
yarasha shaxs tipini keltirib chiqaradi: anal ushlab turuvchi (o‘jar, 
qizg‘anchiq) yoki anal itarib chiqarib tashlovchi (xavotirli, impul- 
siv, buzilishga moyil).
•
3. Fallik bosqich
(3—6 yosh) — psixoijtimoiy rivojlanish bos­
qichi shaxsiy genetal zonalarini inobatga olgan holda. Psixojinsiy 
rivojlanishning faollik bosqichida bola ko‘pincha o‘z jinsiy organ- 
larini olganadi, bolalarni dunyoga kelishi va jinsiy munosabatlar 
bilan bogliq savollarga qiziqish uyg‘otadi.
• Aynan bu davrda har bir odamning individual rivojlanishi- 
da tarixiy nizo Edip kompleksi yuzaga keladi. 0 ‘g‘il bolada onani 
egallash va otasini chetlashtirish istagi yuzaga keladi. Otasi bilan 
ongsiz raqobatga kirishib bola, u tomonidan jazoning qollani- 
lishidan qolqadi.
• Bolaning ambivalent tuyg‘ulari (otaga nisbatan muhabbat) 
nafrat Edip kompleksi bilan kechuvchi 5~7 yosh oraliglda bar­
taraf etiladi. O'zini otasi bilan tenglashtirish (intonatsiya, xulq-at­
vori gaplariga taqlid qilish, me’yor, qoida, ustanovkalarini egal-
97

---

lash) super Egoni yoki burchni, shaxsning tuzilmasini so‘nggi 
komponentini yuzaga keltiradi. Qizlarda Freyd yetakchi kompleks 
elektra kompleksni nazarda tutadi. Elektra kompleksini hal etish 
ham o‘zini onasi bilan tenglashtirib otasiga intilishni bosish bilan 
sodir bo‘ladi. Qiz onasi bilan o‘xshashIigini kuchaytirib, otasiga 
simvolik yo‘lni egallaydi.