Pul hám bankler oqıw qollanba

10.7. Kommerciyalıq krediti
Kommerciyalıq krediti– kredittiń basqa túrlerine qaraǵanda tariyxıy jaqtan júdá qádimde payda bolǵan. Onıń payda bolıwı tuwrı tovarlardı islep shıǵarıw hám olardıń realizatsiyasi menen baylanıslı. Kommerciyalıq kredittiń obyekti bolıp obyekti–sawda kapitalı esaplanadı.
Kommerciyalıq kredit satıwshı tárepinen satıp alınǵan tovarlardıń tólemin belgili múddetke keshiktiriw arqalı ámelge asırıladı. Xalıq aralıq bank ámeliyatinda usı kreditti vekselli kredit sıpatında maqullaydi. Veksel Kommerciyalıq kredittiń “quralı” esaplanip, tiykarınan barlıq Kommerciyalıq kreditleri veksel járedminde ámelge asırıladı. Bunda satıp alıwshı kárxana satıwshıdan alǵan tovarlar yaki kórsetilgen xizmetleri ushın oǵan vekseldi beredi. Vekseller ádette málim múddetlerge (3ay, 6 ay hám 12 ay) satıp alıwshı tárepinen shıǵarılǵan bolıp, satıwshı vekselde kórsetilgen múddet jetip kelgende onı bankke tapsırıw tiykarǵı summanı hám oǵan qosımsha procent tólemin alıw huqıqına iye boladı.
Ayırım ekonomikalıq ádebiyatlarda Kommerciyalıq kreditti xojalıq krediti sıpatında da júritedi. Bunıń sebebi sonda, Kommerciyalıq kredit penen baylanıslı ekonomikalıq procesler xojalıq júritiwshi subyektler ortasında ámelge asırılıp, usı kredit túri kreditor–kárxana tárepinen tovar yaki pul kórinisinde beriliwi múmkin. Kommerciyalıq kreditinde kredittiń obyekti tovarlar esaplanip, tovarlarǵa tovarlardı keshiktiriw jolı menen veksel tiykarında beriledi. Pul kórinisindegi kredittiń obyekti qunı esaplanadı, bul kredit kárxananiń ixtiyarındaǵı waqtınshalıq paydalanılmaytuǵın pul qarjıları esabınan beriledi. Kommerciyalıq kredit tovar yaki pul kórinisinde beriliwine qaramastan, bank kreditine qaraǵanda júdá qısqa múddetlerge beriledi.
10.8. Xalıq aralıq kredit
Xalqara kredit–bul mámleketler, bankler, yuridikalıq shaxslar tárepinen basqa mámleketlerge, banklerge, kompaniya hám mekemelerge beriletuǵın kredit esaplanadı. Bul–xalqara ekonomikalıq baylanıslar sheńberinde pul kapitalıniń valyuta hám tovar materiyalliq baylıq kórinisinde qaytarıwliq, múddetlilik hám tólewlilik tiykarında beriletuǵın háreketi. Xalıq aralıq kredittiń subyektleri sıpatında eki mámleket, túrli mámleketlerdiń yuridikalıq yaki fizikalıq shaxslari maydanǵa shıǵadı.
Xalıq aralıq kredittiń súbektleri múlkiy kórinisine qarap mámleket, aralas múlk hám jeke mulklerge gruppalanadi. Xalıq ara kreditler kreditor mámlekettiń milliy valyutasında yaki ushınshi mámlekettiń valyutası (AQSHdolları, evro)da beriliwi múmkin.
Xalıq aralıq kredit, obyekti tárepinen pul kórinisinde yaki natural formada beriliwi múmkin. Bazar ekonomikasıniń rawajlanıwı nátiyjesinde kreditor mámleketlerdiń kópshiligi tiykarınan xalıq aralıq kreditti natural kórinisinde beriwden payda kóriw bolıp, bul arqalı olar óz mámleketleriniń islep shıǵarıwshılarin ekonomikalıq tárepten rawajlanıwǵa imkániyat jaratadı.