Pul, kredit va banklar

 
 
 
 
 
 

---

Xalqaro mintaqaviy tarqqiyot banklari 
Nomi va 
joylashgan 
joyi 
Tashki
l 
topgan 
yili 
A’zo 
mamlaka
t – lar 
soni 
Shundan 
rivojla – 
nayotga
n 
Ustav 
kapital
i 
Shundan 
to’langan
i 
Loyiha –  
larni 
moliyalas
h – tirish 
Mlrd dollar 
Amerikalarar
o taraqqiyot 
banki (ATB), 
Vashington 
1959 
46 
30 
101,0 
4,3 
13,6 
Afrika 
tarqqiyot 
banki (AfTB), 
Abidjon 
1963 
77 
51 
29,7 
2,0 
2,6 
Osiyo 
taraqqiyot 
banki (OTB), 
Manila 
1965 
61 
45 
47,0 
3,0 
5,4 
 
AfTB  tashkil  topgan  paytda  unga  a’zo  mamlakat  sifatida  faqat  Afrika 
qit’asidagi mamlakatlar kirishi belgilab qo’yilgan edi. Biroq, keyinchalik bankning 
moliyaviy  resurslari  bazasini  shakllantirishda  muammolar  vujudga  kelganligi 
sababli rivojlangan mamlakatlarni a’zo bo’lishiga ruxsat berildi. 
Xalqaro valyuta va kredit tashkilotlari ichida Xalqaro  hisob kitoblar banki 
(Bazel)  alohida  o’rin  tutadi.  HHKB  1930  yilda  oltita  mamlakat  (Belgiya,  Buyuk 
Britaniya,  Germaniya,  Italiya,  Frantsiya  va  Yaponiya)  ning  xukumatlararo  Gaga 
shartnomasi va shu mamlakatlarning konventsiyasi asosida Shveytsariyada tashkil 
etildi.  
XHKB  dunyodagi  barcha  banklar  uchun  kapitalning  etarliligi  bo’yicha 
xalqaro  talablarini  ishlab  chiqadi  va  amaliyotga  joriy  etadi.  Masalan,  XHKB 
banklar  kapitalini  ularning  riskka  tortilgan  aktivlariga  nisbatan  umumiy  kapitali 
bo’yicha  0,08  va  asosiy  kapitali  0,04  bo’yicha  koeffitsient  bo’lishi  zarurligi 
belgilagan.  
O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  aynan  shu  talablarni,  mos 
ravishda 0,05 va 0,1 koffitsientda o’rnatgan. Xususan, malakatimiz tijorat banklari 
banklarida  ushbu  talab  yuqori  darajada  bajarilayotganligini  Prezidentimiz  Islom 
Karimov alohida e’tirof etib: “Banklarimiz kapitalining etarlilik darajasi 23 foizdan 
oshadi. Bu esa banklar monitoringi bilan shug’ullanadigan xalqaro Bazel qo’mitasi 
tomonidan  belgilangan  xalqaro  standartlardan  qariyb  3  barobar  ko’pdir
68
”  deya 
ta’kidladilar.  
XHKB  –  markaziy  banklarning  banki.    XHKBga  uning  ustavi  bo’yicha 
ikkita  asosiy  vazifa  qo’yilgan.  Birinchisi,  markaziy  banklar  o’rtasida  o’zaro 
                                                           
68
 Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. –T: 
“O’zbekiston”, 2010. 36 – b. 

---

aloqalarni  rag’batlantirish,  xalqaro  moliyaviy  operatsiyalarni  amalga  oshirishga 
qulay muhit yaratish; ikkinchidan, unga a’zo mamlakatlar o’rtasida xalqaro kredit 
va boshqa operatsiyalarni amalga oshirishda bank – agent yoki bank – depozitariy 
sifatida faoliyat yuritadi. 
XHKBning  asosiy  moliyaviy  resurs  manbasi  Markaziy  banklarning  qisqa 
muddatli  (asosan  3  oy  muddatga)  depozitlari  yoki  oltinlari  hisoblanadi.  Aktiv 
operatsiyalari sifatida bankning Markaziy banklarga xorijiy valyutalarda beradigan 
kreditlarini ta’kidlash mumkin.