Xaqiqiy pullar nominal qiymatini uzida ifodalovchi real qiymatga ega bo’lgan metal pullar bo’lib ular har xil shakllarda chiqarilgan. Qog`oz pullar xaqiqiy pullarning vakili bo’lib pulning muomila funksiyasi rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan.
Pulning turlari.
Umuman pullar qo’yidagi turlarga bo’linadi
1. Qog`oz pullar
2. Kredit pullar. Kredit pullar qog`oz pullardan farq qilib ular bir vaqtni o’zida qiymatni ifodalaydi va u kredit xujjat bo’lib, kreditor va qarz oluvchi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatni aks ettiradi. Kredit pullarga davlat banki biletlari, veksel, banknot, chek, kredit kartochkasi va boshqalar kiradi.
3. Tangalar asosan nekel va bronzadan tayyorlanadi. Tarixiy ma’lumotlarga kura birinchi tangalar bundan 26 asr oldin Lidiya va Xitoyda, VII asrlarda xozirgi Markaziy Osiyo davlatlarida, IX-X asrlarda Kiyev rusida zarb kilingan. Dastlab tangalar oltindan, keyinchalik ular boshqa metallda zarb kilingan.
Qog`oz pullar tarixiy manbalarga kura XII-asrda Xitoyda, 700-yillarda kumush tangalar chiqarilgunga kadar Buxoro davlatida kogoz puldan foydalanilgan. Amerika va Yevropada qog`oz pullar XVII-XVIII asrlarda chiqarilgan
Emissiya tizimi - Bu muomiladagi bank biletlari, xazina biletlari, qog`oz pular va qimmatli qog`ozlarni chiqarishdir. Buni Markaziy bank amalga oshiradi. Qimmatli qog`ozlarni ularni emitentlari - davlat, banklar, xissadorlik jamiyatlari chiqaradi.
Muomiladagi pul massasini tartibga soluvchi davlat muassasi- Markaziy bank.
Pul tizimining tarixan 2 turi mavjud.
Metall pullar tizimi.
Kredit va kogoz pullar tizimi.
Metal pullar tizimi bimetalizm (oltin va kumushni qonuniy tartibda umumiy ekvivalent ekanligi) va monometalizm (fakat ularni birini umumiy ekvivalentligi) turlariga bo’linadi.
Muomiladagi pullarning asosiy qismini qog`oz pullar tashkil qiladi. Qog`oz pullardan foydalanilishiga sabab:
a) Qimmatbaho metallar, xususan oltin tanga pullarni real va nominal qiymatlari o’rtasidagi farqni vujudga kelishi. Masalan. 10 grammlik tanga faydalanilishi tufayli 7 grammga kelgan.
b) Ba’zi mamlakatlarda pulni real va nominal qiymatlari to’g`ri bo’lmagan qalbaki tangalarni chiqarilishi.
v) Metal pullarni bo’zilishi, yo’qolishi davlat xazinasiga qimmatga tushadi. Qog`oz pulni chiqarish bunga nisbatan arzonga tushadi.
