Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

4.10. 0 ‘zgaruvchan tok zanjirida tokning rezonansi
4.10.1-rasmda eleklr zanjiriga parallel ulangan induktiv va sigMm 
qarshiliklari ko'rsatilgan. Manbadan kelgan toMiq tok ikkiga boMinib
45
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ketadi, ya'ni induktiv tok induktiv qarshilik ulangan tarm oqqa, 
sig'imli tok sig‘im qarshilik ulangan tarmoqqa. Bu ikkita tok bir- 
biriga proporsional va qarama-qarshi tomonga yo'nalgan bo‘lib, 
zanjirdagi tok ularning ayirmasiga teng. M a'lum chastotada bu 
toklarning ayirmasi juda kichik. Bunda zanjirda juda qiziq hodisa 
ro ‘y beradi. Energiya m anbaidan zanjirga juda kichkina tok oqsa 
ham , parallel tarm oqlarda juda katta tok hosil bo'lib, ularning 
miqdorlari kelayotgan tokning miqdoridan katta bo'lishi mumkin. 
Bu toklar m um kin bo'lgan toklardan ko ‘p bo'lib, elektrotexnika 
uskunalariga xavfli boMishi m um kin. B unday h o d isalar tok 
rezonansi deyiladi.
Chastota rezonansi kuchlanish rezonansi formulasiga o'xshab 
aniqlanadi.
4.10.1-rasm.
lnduktiv va sig‘imning elektr zanjirga parallel ulanishi.
Tok rezonansi hodisasini qurilmalaming quw at koeffitsiyentini 
oshirish uchun qo ‘llanadi. Shuning uchun induktivli qurilmalar, 
apparatlar va mexanizmlarga parallel kondensatorlar ulanadi. Bu 
holda induktivli qurilmalarga kerakli reaktiv q u w at va reaktiv tok 
manbadan kelmasdan, kondensatordan keladi. Shuning natijasida 
elektr energiyasini uzatuvchi liniyalar reaktiv tok va reaktiv 
quw atlardan ozod qilinadi. Elektr uzatuvchi liniyalarda elektr 
energiyasi tejaladi.
46
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5 - b o b .
U C H F A Z A L l T O K
5.1. Uch fazali elektr yurituvchi kuch (e.yu.k)ni hosil qilish
Uch fazali elektr yurituvchi kuch sistemasi uch fazali ge- 
neratorlarda yaratiladi. Generatorning fazalarida choMg'amlarini 
rotor bilan aylanayotgan o'zgarmas magnit maydoni kesib o ‘tishi 
natijasida e.yu.k. hosil boMadi. Rotoming choMg‘ami wo ikkita kontakt 
halqa va grafit choMka yordamida tashqi o‘zgarmas kuchlanish 
manbaiga ulanadi.
Bunday konstruksiyali m ashina har fazada elektrom agnit 
niiqdorining tebranishi bir xil chastota va amplituda boMishini ta'min 
etadi, chunki rotorning toMa bir marta aylanishi ayrim fazalardagi 
e.yu.k. toMa cho'qqi (piklik) (sinusoida qonuni bo‘yicha) o'zgarishi 
bir davr T ga teng vaqtda sodir boMadi. Ammo generatorning 
fazalaridagi (cho‘lg‘amlaridagi) e.yu.k. oniy miqdori rotorning 
fazoviy o ‘rni biror choMg'am (o ‘ram) bilan ilashgan magnit 
oqim ining yo‘nalishi va miqdori bilan aniqlanadi. Agar rotorning 
fazoviy o'm iga A fazadagi e.yu.k. ning maksimumi (to ‘ng‘ichi) 
to ‘g‘ri kelsa, B fazada e.yu.k. ning xuddi shunday maksimumiga 
rotorning uchdan bir marta aylanishidan (yoki 1/3 vaqtdan) keyin 
erishadi (5.1.1-rasm). Shunga o ‘xshash S fazada ham e.yu.k. ning 
maksimumi, ya'ni uchdan bir davr dan so‘ng hosil boMadi.
M
staior
5.1.l-rasm.
Uch fazali elektr yurituvchi kuchni (e yu k.) 
hosil qilish prinsipial sxemasi
47
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunday qilib, A, B, S fazalarda e.yu.k. ning o'zgarishi sinusoida 
qonuni bo'yicha sodir bo‘lsa, ularni tasvirlovchi sinusoidalar ham 
T
vaqt bo ‘yicha —. qadar siljigan bo‘ladi (5.1.2-rasm).
5 .1.2-rasm.
a—
uch fazali sistema e yu k ning oniy miqdorining o'zgarishi; 
b
-~uch fazali 
sistema e.yu k ning vektorlari.