Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

2.2. Statik elektr
Elektr uskunalarda sun'iy yo‘l bilan elektr zaryadlar yigMladi. 
Ulam ing potensiali bir necha o ‘n million voltga teng boMishi 
mumkin.
Tabiatda kuchli statik elektr to'planishini kuzatamiz. Atmo- 
sferada bulutlar orasida ishqalanish natijasida juda katta kuchga ega 
boMgan elektr zaryadlari to ‘planadi. Bulutlarning elektr poten- 
siallari yuz million va undan ko‘p voltga teng boMadi.
Ishlab chiqarish korxonalaridagi uskunalarda ishqalanish 
natijasida metallar va mahsulotlar orasida statik elektr hosil boMadi. 
Katta miqdordagi elektr zaryadlar xavfli boMib, ular yong‘inlarga 
olib kelishi mumkin. Bunday hodisalar tegirmonlar, don tozalash, 
kimyo korxonalari va boshqa ishlab chiqarish inshootlarida boMishi 
mumkin.
Elektr uchqunlar portlash va yongMnlarga olib kelishini hisobga 
olib, metall qismlarni yerga o ‘tkazgichlar yordamida ulash kerak. 
U holda hosil boMgan elektr zaryadlar yerga o ‘tib ketadi.
2.3. Elektr sigMmi
Agarda qandaydir jism ni elektr bilan zaryadlab, keyin unga 
elektr zaryadi qo‘shilsa, u holda bu jismda elektr miqdori ortib
19
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo rg an sari, uning elek tr p o ten siali o rtib boradi. H ar xil 
kattalikdagi ikki sham i bir xil miqdordagi elektr bilan har xil 
potensialda zaryadlash mumkin. Bunday sharlarning potensiallari 
bir xil bo'lishi uchun kichik sharga kam miqdorda, katta sharga esa 
ko‘p miqdorda elektr berish kerak. Bu har xil sig‘imli idishlarga 
suyuqlik quyishga o'xshash. Ikkita har xil idishda sathi bir hil bo'Iishi 
uchun ularga har xil miqdorda suyuqlik quyish kerak.
Idishlaming hajmi ulaming sig'imini bildiradi. Jismlarning har 
xil miqdordagi elektr zaryadlarni yig'ishi ulam ing elektr sig'imi 
bo‘ladi. Shunday qilib, elektr sig'im — bu jismlarning potensialini 
m a’lum darajagacha oshiiganda, uning elektr zaryadlari to'plash 
qobiliyatidir.
Agarda jismning qanday darajagacha zaryadlangan kuchlanishi 
va elektr zaryadi miqdori ma'lum bo‘lsa, u holda jismning sig'imini 
quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
bu yerda: 
Q —
jismning elektr zaryadi, kulonda oMchanadi; U — 
kuchlanish, voltda oMchanadi.
Jismning elektr sig'imi C farada (F) o'lchov birligida nom - 
lanadi.
Agarda jismning potensiali bir voltga oshirilsa, uning zaryadi 
bir kulonga oshadi, bu jismning elektr sig‘imi deb aytiladi. Jismning 
elektr sig‘imi farada bilan o ‘lchanadi.
Bir faradaga teng bo‘lgan elektr sig‘imi juda katta miqdor. Uni 
faraz etish uchun Yer kurrasining sig‘imi faradaning mingdan 
bir qismini tashkil etishini ifodalash kifoya. Shuning uchun amalda 
elektr sig'imini faradaning milliondan bir qismi oMchov birligida 
oMchanadi.
Bunday oMchov birligi 
mikrofarad
yoki qisqacha 
m kf
bilan 
ifodalanadi.
20
www.ziyouz.com kutubxonasi

---