Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

---

0 ‘Z B E K IS T O N R E S P U B L IK A S I O LIY VA 0 ‘RTA M A X SU S 
T A 'L IM V A ZIR L IG I
0 ‘RTA M A X S U S , K A SB -H U N A R TA’L IM I M ARKAZI
Q .O D IL O V , Q .O D IL O V
UMUMIY ELEKTROTEXNIKA
VA ELEKTRONIKA ASOSLARI
A kadem ik litsey va kasb-hunar
kollejlari uchun olquv qo'llanma
T O S H K E N T - «ILM Z1Y0» - 2005
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

029
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta'lim vaziriigi
0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta'lim i M arkazining ilm iy-m etodik
kengashi tomonidan nashrga tavsiya etilgan.
Kitobda elektr va magnit zanjirlarida elektromagnit maydonida hodisalaming 
paydo ho'lishi hamda elektr va magnit zanjirlarini hisoblash qoidalari yoritilgan. 
Unda elektr va magnit zanjirlarida bo'ladigan jarayonlarning asosiy mazmuni, 
qonunlari va qoidalari, o'zgarmas va o'zgaruvchan toklar to‘g‘risida tushunchalar 
berilgan. Sinxron generatorlar va dvigatellar, transformatorlar, elektr o'lchov 
asboblari hamda elektr energiyasini ishlab chiqarish, uni uzatish va taqsimlash 
to‘g‘risida batafsil ma'lumotlar keltirilgan.
Shuningdek, sanoat, radio, televideniye, qishloq xo‘jaligi, tibbiyotda hamda 
boshqa sohalarda ishlatiladigan elektronika asoslari to g'risida so‘z yuritilgan
Taqrizchilar:
B.ABDULLAYEV — Toshkent Davlat texnika 
universiteti «Nazariy va umumiy elektrotexnika* 
kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi, dotsent; 
T.USMONOV — Respublika Elektrotexnika tib- 
biyot kolleji oliy toifali o‘qituvchisi; M.KOMILOV — 
«Toshkent elektr tarmoqlari* OAJ bosh muhandisi 
o'rinbosari.
© «ILM ZIYO» nashriyot uyi, 2005-y.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K IR IS H
E lektr energiyasini xalq xo'jaligida qoMlash — m ehnat 
unumdorligini oshiribgina qolmasdan, balki mashina va mexa- 
nizmlami avtomatlashtirish imkonini yaratadi. Shuning uchun ham 
elektr energiyasidan sanoai, qishloq xo'jaligi, transport va uy 
xo'jaligida keng qo'llanilyapti. Bu esa o ‘z navbatida elektr energiyasiga 
bo‘lgan talabni oshirmoqda.
Hozirgi vaqtda respublikamizda katta quwatga ega bo‘lgan issiqlik 
va gidroelektrostansiyalar ishlab turibdi. Xususan, Toshkent GRES, 
Sirdaryo GRES, Yangiangren, Angren GRESlari, Chorvoq GESi, 
Q o raq alp o g ‘istondagi T axiatosh G R E S lari m am lakatim izda 
m untazam ravishda elektr energiyasini ishlab chiqarm oqda. 
Mustaqil Respublikamizda bir yilda 50 milliarddan ortiq kilovatt- 
soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi.
0 ‘zbekiston elektr energiyasi ishlab chiqarishda dunyoda 
yetakchi mamlakatlar qatorida turadi. 0 ‘tgan davr mobaynida 
yurtimizda 500 ming, 220 ming, 110 ming, 35 ming, 6 va 10 
rning voltga ega bo'lgan elektr liniyalari qurilgan. Aholining elektr 
energiyasiga bo‘lgan talabini qondirishda hozirgi kunda 230 va 400 
voltga ega boMgan elektr liniyalari xizmat ko‘rsatmoqda.
Xalq xo‘jaligining barcha sohalarini elektr energiyasi bilan 
ta'm inlashda uning qulayligi eng asosiy omillardan biri sanaladi. 
Elektr energiyasini juda uzoq masofaga elektr liniyalar yordamida 
uzatish mumkin.
E lektr energiyasini har qanday quvvatli iste'm olchilarga 
taqsimlash bilan bir qatorda, uning yordamida mashina va mexa- 
nizmlarni avtomatlashtirish imkoni bor. Elektr energiyani boshqa 
turdagi energiyalarga aylantirisa bo'ladi. Elektr energiya dvigatellari 
yordamida isitish va sovutish mashina va mexanizmlarini ishlatish 
mumkin. Elektr energiyasi tufayli radio, televideniye, simli va 
radioaloqalari ishlaydi. Kompyuterlar tarm og'i rivojlanmoqda.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bularning hammasi malakali kasb egalari va mutaxassislami 
yetishtirishni talab etadi. Umumiy elektrotexnika va elektronika 
asoslari kursi matematika, fizika, kimyo, chizm achilik va elektron 
hisoblash mashinalari fanlari bilimini talab etadi. Elektrotexnika va 
elektronika kursida olingan bilim lar xalq xo‘jaligining hamma 
sohalarida ishlashga yo'llanma beradi.
Elektr energiyasidan barcha sohalarda keng ko'lam da ishlatili- 
shiga uning quyidagi afzalliklari sabab bo'ladi:
— g'oyat katta miqdordagi elektr energiyasini uzoq masofaga 
uzatish;
— elektr energiyasini amalda har qanday quvvatdagi iste'm ol- 
chilarga osongina taqsimlash. Masalan, quw atni eng kam oladigan 
elektm stara, odam ni uqalovchi elektr asbob, kalkulyator, tibbiy 
davolash asboblari va boshqalar;
— elektr energiyani mexanikaviy, issiqlik, yorug'lik, kimyoviy 
va boshqa turdagi energiyalarga osongina aylantirish mumkin.
Elektr energiyasini elektr dvigatellar yordam ida mexanikaviy 
energiyaga aylantirish sanoatda, transportda, tibbiyotda, qishloq 
xo‘jaligida turli m ashinalam i va mexanizmlarni juda qulay texnik 
mukammal ham da iqtisodiy-foydali ravishda harakatga keltirishga 
imkon beradi.
Kimyo sanoatida esa ko‘pgina texnologik jarayonlar elektr 
energiyasini kimyoviy energiyaga aylantirishga asoslangan. Masalan, 
m etallar ajratib olishning elektroliz usullari, galvonotexnika va 
boshqalar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Birinchi b o ‘lim.