Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Ksenofond (er. av. 430-335-yil ). Qadimgi yunon olimi. 
U qullikni 
qo‘llab-quw atlagan, dehqonchilikni barcha san’atlar onasi, boquvchisi 
deb baholagan. Uning iqtisodiy g‘oyalari «Ekonomiya» asarida bayon etilgan. 
U uy xo‘jaligi masalasini fan sifatida o'rganishi kerak deb, uy xo'jaligini 
unumli yuritishga da’vat etgan. Mehnat taqsimoti masalasida boshqaruvchiga 
katta o ‘rin ajratgan. U iqtisodchilar ichida tovar haqida birinchi fikr 
yuritganlardan bo‘lib, tovarning ikki jihati borligini bildirgan. U lam i 
odamlarga zarur va zararli bo‘laklarga ajratgan. U pulni tan olmaydi, oltin 
va kumushni zeb-ziynat deb baholaydi.
Platon- 
(er. av. 427-347-yil)- yirik yunon olimi. U «Davlat va qonunlar»
40

---

asari bilan mashhur. U jamiyatni uch guruhga b o ‘lgan, qullarni ishlab 
chiqarish quroli deb hisoblaydi, natural xo'jalik yuritishni afzal deb 
biladi. U «ideal davlat» g‘oyasini ilgari surgan, unga ko‘ra odamlar o ‘z 
qobiliyatlariga ko‘ra turli m ehnat faoliyatlarini tanlaydilar. Jamiyatni 
faylasuflar boshqaradi, jangchilar himoya qiladi, hunarm and, dehqon 
va savdogarlar xo‘jalik bilan shug‘ullanishlari lozimligini uqtirgan.
Katon 
— (er. av. 234-149-yil) -Qadimgi Rim olimi. U «Dehqonchilik 
to ‘g‘risida» nomli asari bilan mashhur bo‘lgan. Bu asarda qishloq xo‘jaligiga 
ko‘proq e’tibor berishga da’vat etadi, ko‘proq sotish va kamroq sotib 
olish tarafdori edi. U qullarni oqilona ishlatish, yaxshi ishlagan qullarni 
sharoitini yaxshilash, unumsiz ishlaganlarini esa qattiq jazolashni tavsiya 
etgan. U yer ijarasi haqidagi g‘oyani ilgari surgan dastlabki olimlardan 
edi.

---

IV bob. ISLOM DINI IQTISODIY QADRIYATLARI
M amlakatimiz erishgan ulug‘ n e’mat-mustaqillik tufayli xalqimiz 
o‘zining muqaddas dini bo‘lmish islom m a’naviyatiga erishdi, unga emin- 
erkin e’tiqod qilish, uni o'rganish va undagi buyuk insonparvar ilohiy 
g'oyalarni qalblarga joylab, m a’naviy poklanish imkoniyatiga sazovor 
bo'ldi. Bugungi kunda bu ulug‘ dinimiz milliy mafkuramizning m a’naviy- 
diniy ildizi sifatida inson ongi va ruhiyatini poklash, ezgu so‘z, ezgu 
amal, ezgu fikrga intilish, ilm va hunar egallash orqali halol yashash va 
ishlash, o ‘z muqaddas Vatani ravnaqi uchun fidoiy bo‘lish vositasiga 
aylandi.
Vatanimiz taraqqiyotining hozirgi g‘oyat murakkab bosqichida ota- 
bobolarimiz dinning mohiyatini, uning muqaddas kitoblaridagi, Payg‘am- 
barimiz M uham m ad Mustafo sallallohu alayhivassalam hadislaridagi 
g‘oyalami, xususan, iqtisodiy fikrlarni yoshlarimiz ongiga yetkazish juda 
dolzarb vazifalardandir. Prezidentimiz I. Karimov uqtirib kelayotganidek, 
dinimiz xalqimiz m a’naviyatining yuksalishiga doimo munosib hissa qo‘shib 
kelgan va bundan buyon ham ana shunday m anba b o ‘lib, milliy 
mafkuramizni shakllantirish va singdirib borishda muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
«Biz, -deb yozadi Islom Karimov о ‘zitiing mashhur asarlaridan birida,
- musulmonchilikning ulug‘ madaniy qadriyatlari huquqini qayta tikladik.
Binobarin, qalbimiz bu bebaho xazinani chuqurroq idrok qila borgani sayin,
xalqning hayoti та ’naviy jihatdan boyroq va axloqiy jihatdan pokizaroq
bo ‘la beradi».
Iqtisodiy taraqqiyotning turli bosqichlari va usullarini tahlil qilish shuni 
ko‘rsatdiki, islom dini moddiy ne’matlam i ishlab chiqarishda va ulami 
iste’mol qilishda, odamlarning iym on-e’tiqodiga katta ta ’sir etib kelgan. 
«
K o‘hna tariximizning qaysi davrini eslamaylik, uni har doim odamlami
о ‘z-o ‘zini idora etishga, yaxshi xislatlami ко ‘paytirib, yomonlaridan xalos
bo'lishga chorlagan. Har bir alohida insonga, oila, jamoa, mintaqa, bir so ‘z
bilan aytganda, umumxalqqa rahnamo bo Igan. Uni og'irsinovlarga bardosh
berishga, yorug‘kunlarga intilib yashashga da ’vat qilgan, ishontirgan. Bunday
d a ’vat, o ‘z navbatida, odamlarga kuch-quw at bag'ishlagan, irodasini
mustahkam qilgan, bir-biriga mehru oqibatini oshirgan
1».
Diniy ta’limot tarkibida iqtisodiy tafakkuming o ‘m i katta. Bu tafakkur 
islomning muqaddas kitoblarida targ‘ib qilinib kelindi.
1 I. Karimov. O 'zb ek isto n iqtisodiy islohatiam i chuqurlashtirish yo'lida, Т., 1995, 
151
—
42

---