Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi
Yüklə 371,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
VIII bob KLASSIK SIYOSIY IQTISOD
1. Klassik iqtisodiy maktab vujudga kelishining tarixiy sbart- sharoitlari XV-XVII asr oralig‘ida Yevropadagi asosiy mamlakatlar merkantilizm iqtisodiy nazariyasining ta’sirida edilar. XVII asiga kelib vaziyat bir muncha o‘zgardi. Merkantilizm o‘rniga yangi klassik iqtisodiy maktab vujudga keldi. Har qanday yangi g‘oya, yangi fikr, yangi ta’limotlar o‘z-o‘zidan, tasodifan yuzaga kelmaydi. Yangi ta’limotni vujudga kelishiga m a’lum bir sabablar, davr o'zgarishlari, o‘sha davrdagi muhit, shart-sharoitlar sabab bo‘ladi. Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishiga sabab, merkantilizm ta’limotining sanoatlashayotgan sohibkorlar talablariga javob bermay qo‘yganlari bo‘ldi. Paydo bo‘l,ayotgan yangi muammolami hal etish yangi yo'nalish tarafdorlari zimmasiga to ‘g‘ri keldi. XVI asming o‘rtalarida boshlangan manifaktura davri XVII asrga kelib sanoatning ayrim tarmoqlarining rivojlanishiga olib keldi. Ayni vaqtda, qishloq xo‘jaligida ham bozor munosabatlariga vujudga kela boshladi. Angliya dunyoda iqtisodiyoti eng rivojlangan mamlakatga aylandi. XVIII asrga kelib, bu- yerda tovar ishlab chiqarish munosabatlari faqat savdoda emas, balki sanoat va qishloq xo‘jaligida ham g‘alaba qozondi. Bu jarayon mamlakatning sotsial iqtisodiy taraqqiyotiga yo‘l ochib berdi. Ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanishiga imkoniyat, tadbirkorlar tashabbusiga erkinlik berishga harakat qilgan yangi iqtisodiy tizimning afzalliklarini nazariy jihatdan asoslab beradigan iqtisodiy ta’limotlar yuzaga kela boshladi. Demak, bu davrga kelib iqtisodiy ta’limotlami rivojlantirish uchun, ya’ni iqtisodiyotni obyektiv tahlil qilish uchun qulay sharoit yaratildi. Mana shu sharoitda yashab, ijod qilgan U. Petti, P. Buagilber, A. Smit, D. Rikardo va klassik siyosiy iqtisod maktabning boshqa vakillari iqtisodiyotni ilmiy nuqtayi nazardan tadqiq qildilar. Haqiqatan ham mazkur davr yangi klassik siyosiy iqtisod maktabining boshlanganini bildiradi. Uning «klassik» deb atalishining sabab, ko‘plab nazariy va metodologik qoidalari chinakam ilmiy bo‘lib, ular zamonaviy iqtisodiy nazariya asosini tashkil etadi. Klassik siyosiy iqtisod namoyandalari birinchi marotaba mehnatning qiymat nazariyasiga asos solganlar, tovarlar qiymati uni ishlab chiqarishga sarf etilgan mehnat sarflari bilan o ‘lchanishini asoslab berdilar. A. Smit, D. Rikardolar tarmoq xususiyatlarini hisobga olmagan holda ishlab chiqarish va moddiy boylikni taqsimlash qonuniyatlarini o‘rgandilar. 99 Ularning ilmiy tadqiqotlari ko‘proq tovar, pul, ish haqi, foyda kabi kategoriyalami mohiyatini ochishga qaratilgan edi. Birinchi marotaba ular ijtimoiy xo‘jalik taraqqiyotida bozoming o‘mini belgilab berdilar. Klassik iqtisodchilar boylik faqat qishloq xo'jaligidagina emas, sanoat, transport, qurilish va boshqa xizmat ko‘rsatish sohalarida ham yaratilishini isbotlab berdilar. Yüklə 371,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|