Qaror tushunchasi

10-Mavzu: Bozorning jalb etuvchanligi tahlili
Talabni tahlil qilishning asosiy konsepsiyalari
Eng oddiy holda tovar yoki xizmatga bo‘lgan talab m a’lum bir joyda va m a’lum bir vaqtdagi savdo hajmiga teng bo‘ladi. Avvalo talabning ikki darajasi: butun bozordagi jam i (yoki global) talab va firm aning mahsulotiga yoki markaga bo‘lgan talab o‘rtasidagi farqni aniq ajratib olish kerak. Bozordagi talab m a’lum bir joyda va m a’lum bir davrda, m arkalar majmuasi yoki raqobatchi firm alar uchun tovar bozoridagi (tarm oq yoki bozordagi) umum iy savdo hajmidir. Buni inobatga olsak, gap «birlamchi talab» haqida yoki ehtiyojni ng muayyan toifasiga mos keladigan talab haqida bormoqda. Ko‘rinib turibdiki, bu ta ’rif avval asosiy bozorning aniqlab olinishini ko‘zda tutadi.

K orxonaning bozordagi o‘z holatini o'rganish uslublari

Firm aning mahsulotiga bo‘lgan talab (markaga bo‘lgan talab) deb bozordagi talabning bir qismiga aytiladi va u tovarning asosiy bozorida firma yoki marka egallab turgan bozor ulushiga mos keladi. Sliuni tushunish m uhim ki, birlam chi talab ham firm aning niiihsulotiga bo‘lgan talab kabi reaksiyaning funksiyasi bo‘lib, bu llmksiyaning darajasi talab determ inanti deb ataluvchi bir qator timilliirga bog‘liqdir. Ushbu birlamchi talab determ inantlari ikI I xil bo‘ladi: nazorat qilib bo‘lmaydigan m uhit om illari va m arketing om illari. Marketing om illari bozorda raqobatlashayotgan firmalar tom onida qilinadigan marketing harakatlari majmuasi, yit'ni um um iy m arketing bosimidir. O datda talab funksiyasining «S» shaklida bo‘lishi um um iy mmkcting bosimi oshib borgan sari reaksiyaning kuchayish tezliyl nvval ortib borib, so'ngra pasayishini anglatadi. Marketing bosimi nolga teng bo‘lganda talab darajasi Q0 eng kitm bo‘ladi; oraliq daraja E(Q) um um iy bosim M sharoitida ku- !ilavotgan talabga mos bo‘ladi. Agar um um iy marketing bosimi uitib borsa, talab ham kuchayadi, biroq uning tezligi kamayib lioradi. Umumiy marketing bosimi cheksizlikka intilganda talab o'/.ining Qm maksimal darajasiga yetadi. Birlamchi talabning ushbu maksimal darajasi bozorning joriy salohiyati tushunchasiHii lolg‘ri keladi. Birlamchi (global) talab darajasiga faqat bozorda faoliyat ko'rsatayotgan firm alarning marketing bosim i emas, m uhitning (ilunoiy-iqtisodiy omillari ham ta’sir qiladi. M uhit om illarining nosabat quyidagi rasmda ko'rsatilgan. Agar vertikal o‘q bo‘ylab birlamchi talab va gorizontal o‘q bo‘ylab umumiy marketing faoliyati qo‘yilsa, javob funksiyasi «S» shaklida boiadi. Demak, marketing bosimi bir xilda bo‘lganda ham birlam ­ chi talab iqtisodiyot taraqqiy etgan davrda yuqori va iqtisodiyot susaygan davrda past bo‘ladi. Birlamchi talabni E(Q) kerakli darajada ushlab turish uchun taraqqiyot davridan turg‘unlik davriga o‘tilganda marketing xarajatlari M dan M gacha ko‘payishi kerak

Firma m uhitning mavhumligi oldida mutlaqo ojizdir; uning qo‘lidan keladigan birgina narsa birlamchi talab ayniqsa sezgir bo‘lgan asosiy om illar ustidan ishonchli nazorat qilib borish tizim ini barpo etish yoii bilan kelajakni oldindan ko‘rishga urinib ko‘rishdir.

Kengayadigan va kengaymaydigan birlamchi talab. Birlamchi talabning m inim al va maksimal darajasi o‘rtasidagi farq bozor imkoniyatlarining k o lam ini xarakterlaydi. Egri chiziqning birinchi qismi bilan ifodalangan talab birlam ­ chi talab deb ataladi, chunki birlam chi talab miqdoriga hajmni yoki umum iy marketing faoliyatining intensivligini o‘zgartirish orqali osonlik bilan ta’sir ko‘rsatish m um kin. Egri chiziqning ustki qismida talab noelastik bo‘lib boradi, unga tegishli bozor esa kengaymaydigan bozor deb ataladi. M arketing faoliyatining yanada kuchayib borishi yetuklik bosqichiga yetgan bozorning hajm i- ^a ta’sir qilmaydi. Shunday qilib, kengaymaydigan bozorda uning hajmi aniq belgilab qo‘yilgan bo‘ladi. Savdo hajm ining biror firm a foydasiga salgina ortishi m uqarrar ravishda uning bozordagi ulushi ham ortishini anglatadi. Bozor salohiyatining m ohiyatini ifodalovchi asosiy ko'rsatkichlar xususida to‘xtalib o‘tam iz.