Qarshi – 2023 1-mavzu. Din ijtimoiy madaniyat hodisa sifatidagi ahamiyati. Reja

3- reja bayoni. Dastlabki musulmonlar jamoasining tashkil topishi. Hijrat va Madinada tashkil etilgan ilk islom davlatida boshqaruv shakli.
Madina davri. Madinaliklar Makkaga Payg‘ambar xuzurlariga kelib islomni qabul qildilar. Ular bilan makkalik musulmonlar o‘rtasida do‘stlik aloqalari o‘rnatildi. Makka mushriklarining musulmonlar ustidan tazyiqlari kuchaygach, Payg‘ambar ularga YAsrib(Madina)ga xijrat qilishni buyurdilar. Ular ketidan o‘zlari ham jo‘nadilar.
Madinalik “ansor”(“yordamchi”)lar makkalik muxojirlarni juda samimiy kutib oldilar. Muhammad a.s.ning xijratlari rabi al-avval 8-kuni milodiy 622 yil 20 sentyabrda bo‘ldi. Birinchi musulmonlar masjidi qurildi. Azonga asos solindi. Avs va Xazraj arab qabilalari va Banu Qurayza, Banu Qaynuqo’, Banu Nadir qabilalari bilan o‘zaro sulx tuzildi. Har tomondan musulmonlarga qarshi xujumlar uyushtirildi. Musulmonlar ularni muvaffaqiyat bilan qaytardilar. “Badr” g‘azoti bo‘ldi.
Madina davrida Muhammad payg‘ambar etakchiligidagi islom jamoasi yaqin davlatlar orasida tuzilajak kuchli bir davlatning vazifalarini bajarib, turli arab qabilalarining va bir-biriga qaram bo‘lgan qabilalar ittifoqlarining o‘zaro dushmanligini yo‘qotishga ular o‘rtasida yaqin va uzoq muddatli sulx shartnomalarini tuzishga kirishgan edi.
Xijratning 6 - yilida Makka qurayshiylari bilan tuzilgan Xudaybiya shartnomasi eng muhim tarixiy xujjatlardan biridir. Bu sulx bitimi tuzilishi arafasida payg‘ambar 1500 saxoba jangchilar bilan, o‘q-yoy va nayzalar olmasdan, faqat qilich taqib, Baytulxaram ziyorati vaqtida qurbonlikka so‘yiladigan 70 tuyani xaydab, Makka shaxriga yaqin keldilar. Bu kichik qo‘shin Makka mushriklariga ko‘p ko‘rinib, ular Rasululloxni jang qilishga, urushga kelgan hisoblab, shaharga kiritmadilar. Har ikki taraf bir necha bor elchilar almashib, vaziyatni tushintirdilar. Musulmonlarning tinch maqsadda kelganiga ishonmasdan, Makka mushriklari urushga tayyorlanib turdilar. Ammo joxiliyat zamonlarida ham Baytulxaramda - Ka’ba va uning atrofida jang qilish, qon to‘kish man qilingan edi. Buni yaxshi bilgan Muhammad payg‘ambar Usmon ibn Affon etakchiligida navbatdagi elchilarni yubordi. Makka mushriklari bularni garovga, asir olganday, qaytarib jo‘natmadilar. Musulmonlar ham Makka vakillarini vaqtincha ushlab turdilar.
Oradagi keskin vaziyatni yumshatish uchun payg‘ambar Xudaybiya degan joyda Makka raislari bilan o‘n yillik sulx shartnomasini tuzishni taklif etdilar. Xudaybiya shartnomasi musulmonlar uchun murakkab vaziyatda tuzildi.
Musulmonlar davlatining ilk tarixiy xujjatlaridan bo‘lgan Xudaybiya bitimida quyidagi shartlar yozildi:

1. 
   O‘n yilgacha tarflardan hech biri urush boshlamaydi.
   
2. 
   SHu muddat ichida musulmonlar va makkaliklar o‘zaro aloqada bo‘ladilar.
   
3. 
   Ulardan kimki musulmon bo‘lib Makkadan Madinaga voliy ruxsatisiz qochib kelsa, agar mushriklar uni talab qilsalar qaytariladi. Musulmonlar tarafidan murtad bo‘lib qochgan kishilar qaytarilmaydi.
   
4. 
   O‘rtamizda dushmanlik tugatiladi, talonchilik va makr-xiylalarga yo‘l qo‘yilmaydi.
   
5. 
   Istagan odamlar Muhammad bilan shartnoma tuzib, ittifoqqa qo‘shilishni istasa-qo‘shilaveradi, istagan odamlar qurayshiylar bilan shartnoma tuzib, ittifoqqa qo‘shilishni istasa qo‘shilaveradi.
   
6. 
   Sen (Muhammad) bu yil Makkaga kirmay qaytib ketasan, kelasi yili biz Makkadan chiqib turamiz va musulmonlar uch kun Makkada turishlari ixtiyoriydir. O‘sha vaqtda musulmonlarning qilichlari qinida bo‘lib, boshqa hech qanday qurol bilan kelamaydilar.
   

SHartnomaga musulmonlar jamoasi tarafidan Muhammad payg‘ambardan so‘ng Abu Bakr Siddiq, Umar ibn al-Xattob, Abduraxmon ibn Avf, Abdullox ibn Suxayl (g‘uraysh vakilining o‘g‘li), Sa’d ibn Abi-l-Vaqqos, Muhammad ibn Maslama imzo chekdilar. Qurayshilar tarafidan Suxayl ibn Amr, Miqroz ibn Xafs, Xuvaylid ibn Abdul Uzza imzo chekdilar.
Xijratning 8-yili Makka fatx etildi. Xavozin, Saqif qabilalari bilan Xunayn janggi bo‘ldi. Mushriklarning Lot, Manot, Uzzo nomli budlari yo‘q qilindi.
Makka fatxidan so‘ng islom xukumati Arabiston yarim orolida to‘la g‘alabaga erishdi. SHuni alohida ta’kidlash zarurki, Makkaning olinishi musulmonlar uchun g‘oyat katta ahamiyatga ega bo‘ldi, chunki shundan so‘ng Madinadagi musulmonlar jamoasi Arabiston muxitida yagona davlat va siyosiy kuchga aylandi.
632 yili payg‘ambar hajga borishga qaror qildi. Bu uning oxirgi haji bo‘lganligi tufayli islom tarixida “Xajjatul vado” (xayrlashuv haji) deb nomlandi. Bu safarga to‘qson ming musulmon otlandi. Zu-l-xijja oyining to‘qqizinchi kuni Arafot tog‘ida Payg‘ambar a.s. islom dinining asosiy shartlarini bayon etgan “Vidolashuv xutbasi”ni o‘qidilar. SHundan so‘ng, deyarli barcha arab qabilalari islomni tan olib Payg‘ambar a.s.ga elchi va maktublar yo‘llay boshladilar.
Hajdan Madinaga qaytgan Payg‘ambar bir oz muddatdan so‘ng kasallikka chalindilar. Zotan “Moida” surasining 3-oyati nozil bo‘lgan vaqtda saxobalarning ba’zilari payg‘ambar hayotining oxirlashib qolganligini sezgan edilar.
Hijratning o‘n birinchi yilida Payg‘ambar a.s. vafot etdilar. Payg‘ambarning vafot etgan kuni haqida tarixchilar orasida turli xil fikr-muloxazalar mavjud. Tarixchilar V.V.Bartold, Muhammad Xuzariy Sayid Amir Ali, marxum profesor Mutalib Usmonov, Doktor Abdulmun’im Majid Muhammad payg‘ambarning vafot etgan kunini 632 yilning 8 iyun deb beradilar. Tarixchi Muhammad Rizo payg‘ambarni 632 yil 9 iyunda (11 xijriy yil, 12 rabiul avval) vafot etgan deb hisoblaydi.