Р
Т
К
Ч
=
bu yerda Т – hisobot davrida bo‘lib o‘tgan baxtsiz hodisalar soni; R –
ishlovchilarning ro‘yxatdagi o‘rtacha soni;
Baxtsiz hodisalarning og‘irlik koeffitsiyenti – hisobot davrida ishga yaroqsiz
bo‘lgan kunlar sonining bo‘lib o‘tgan baxtsiz hodisalar soniga nisbati:
Т
D
К
Т
=
bu yerda D – ishga yaroqsiz bo‘lgan kunlar soni; T – hisobot davrida bo‘lib o‘tgan
baxtsiz hodisalar soni;
Ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan baxtsiz hodisalar - ish vaqtida, tashkilot
xududida, tashkilot topshirig‘ini bajarish vaqtida, dam olish va bayram kunlarida
sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar(Agar davlat va jamoat vazifalarini bajarish vaqtida,
fuqarolik burchini bajarish vaqtida, ishga borish yoki ishdan qaytish yo‘lida (ishga
borishida shaxsiy manfaat tomon chalg‘ib ketilmagan holda) va shu kabilarda sodir
bo‘lsa, bunday baxtsiz hodisalar ish bilan bog‘liq deb hisoblanadi);
Ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan baxtsiz hodisalar – shaxsiy manfaat
yo‘lida, ruxsatsiz holda biror shaxsiy ish bilan shug‘ullanish natijasida sodir
bo‘ladigan baxtsiz hodisalar;
III. Xavfsizlik texnikasi
Xavf - bu ayrim omillarning insonga biror jarohat yoki noxushlik keltirishi
mumkin bo‘lgan ta’siri(Insonning tavsifi(xarakteri)ga mavjud omillarning mos
kelmasligi natijasida xavf yuzaga keladi);
Xavfning obyektiv asosi – «Inson-muhit» tizimining gomogen (bir tur) holda
bo‘lmasligi(Bularga mehnat predmetlari, mehnat vositalari, texnologiya, tabiiy
hodisa kabilar kiradi);
Xavfsiz mehnat sharoitlari – biror baxtsiz hodisa, jarohatlanish va kasb
kasalliklariga olib kelmaydigan mehnat sharoitlari;
Mehnat xavfsizligining standartlar tizimi - MXST (SSBT - sistema standartov
bezopasnosti truda) – ishlab chiqarish jarayonlari hamda jihozlar xavfsizligini
ta’minlashga, xavfsiz va sog‘lom mehnat sharoitlari yaratishga qaratilgan meyoriy-
texnik hujjatlar kompleksi(Bu SSBT standartlari davlat(GOST), respublika (RST),
tarmoq (OST) standartlariga bo‘linadi hamda xavflilik turlari bo‘yicha meyor va
talablar standartlariga bo‘linadi);
Mehnat muhofazasining nazariy asoslari – hayot faoliyati xavfsizligining o‘quv-
darslik asosida mehnat muhofazasining ilmiy yo‘nalishdagi nazariy bilimlarni
beruvchi qismi;
Bu mehnatni ilmiy tashkil etish(НОТ- научная организация труда) – mehnatni
unda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan zararli va xavfli omillar, baxtsiz hodisa va
kasb kasalliklariga olib kelishi mumkin bo‘lgan omillar, bu omillarni bartaraf
etishni ilmiy asoslangan holda tashkil etish);
Instruktaj (yo‘riqnoma) - ishlab chiqarish korxona va tashkilotlarida ishlab
chiqarish jarayonlari davrida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf, baxtsiz
hodisalar hamda jarohatlanishlar kelib chiqishi, unga qarshi kurash chora-
tadbirlarning tizimi to‘g‘risidagi tushunchalar to‘plami;
Kirish instruktaji – yangi ishga kiruvchilarga, amaliyot o‘tash uchun borgan
o‘quvchilar va xizmat safariga borganlarga o‘tiladigan instruktaj(Buni korxonaning
bosh muhandisi yoki mehnat muhofazasi bo‘yicha muhandis o‘tkazadi va undan
o‘tganlar maxsus instruktaj qaydnoma jurnaliga imzo qo‘yadilar);
Birlamchi instruktaj – ish o‘rnida beriladigan instruktaj(ishga kirganlar yangi ish
boshlashdan oldin yoki boshqa ishga o‘tganda, ish sharoitlari hamda ishlab
chiqarishdagi texnologiya o‘zgarganda xavfsiz ishlashni ta’minlash yo‘nalishida
sex boshlig‘i, usta yoki uchastka rahbari tomonidan o‘tkaziladi);
Takroriy instruktaj - o‘rtacha har olti oyda bir marta o‘tkaziladigan
instruktaj(Takroriy instruktajning asosiy maqsadi ishchining xotirasida mehnat
muhofazasi qoidalarini esga tushirishdan iborat. Bunda biror qoidabuzarlik
natijasida kelib chiqqan baxtsiz hodisalarni tahlil qilish mumkin, chunki baxtsiz
hodisaning qanday xatolikka yo‘l qo‘yilishi natijasida yuzaga kelganligini, buni
qanday bartaraf etish mumkinligini tushuntirish ham takroriy instruktaj bo‘lib
hisoblanadi);
Rejadan tashqari instruktaj –texnologik jarayonlar o‘zgarganda, mehnat
muhofazasi qoidalari o‘zgarganda, yangi texnika qo‘llanganda, ishchilarning
mehnat xavfsizligi talablarini buzgan vaqtlarida (chunki bunday paytda jarohat,
avariya, portlash yuzaga kelishi mumkin) va shular singari hollarda o‘tkaziladigan
instruktaj(Bulardan tashqari mehnat xavfsizligiga qo‘shimcha talablar kiritilganda
30 kalendar kundan ortiq tanaffus (dam olish)dan so‘ng, boshqa har qanday
holdagi ishlar uchun 60 kunlik tanaffusdan so‘ng rejadan tashqari ushbu instruktaj
o‘tkaziladi);
Joriy instruktaj – vazifani bajarishga ruxsatnomani rasmiylashtirilgan ishlab
chiqarish ishlaridan oldin ishchilar bilan o‘tkaziladigan instruktaj(Bunday
instruktajlar bevosita ish rahbari tomonidan o‘tkazilib, kirish, takroriy, birlamchi
va hok instruktajlar kabi instruktaj jurnallarida qayd qilib boriladi);
Xavfsizlik texnikasi talablari asosidagi maxsus o‘qitish - yuqori xavfli qurilma va
moslamalarda elektr va gaz bilan payvandlashda, ko‘tarish kranlarida, yuqori
bosimli qurilmalarda ishlovchi kishilar Gosgortexnazorat tashkilotlarida
o‘qitish(Bunda o‘qigan kishilarning bilimlari tekshirilib, sinovdan o‘tkazib,
maxsus guvohnoma(ruxsatnoma)lar beriladi);
Harakat xavfsizligi bo‘yicha muhandis – korxonada harakatdagi transportlar soni
50 ta va undan ortiq bo‘lgandagi lavozim;
Yuqori xavfli ishlar – ishchiga ish vaqtida yuqori darajadagi jarohatlanish,
shikastlanish va baxtsiz hodisalarni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan ishlar;
Xavfsiz texnologik jarayonlar – ishchilarning jarohatlanish va baxtsiz hodisalarga
uchrashiga qarshi choralari ko‘rilgan texnologik jarayonlar;
Kuchli bosim ostida ishlatiladigan(Kuchli bosimli) idishlar – ichida siqilgan havo
va gazlarni saqlashga mo‘ljallangan idishlar;
Saqlagich klapan – yuqori bosim bilan ishlovchi idish va jihozlarning meyoridan
ortiq bosim bo‘lganida avtomatik ochiladigan klapan(klapan ochilganda ortqcha
havo yoki gaz shu klapan orqali chiqib ketadi va idishning yorilib-portlashi olddi
olinadi);
Nazorat saqlagich qurilmalari – biror xavfni yuzaga kelishini oldindan bilish uchun
qshllaniladigan qurilmalar(masalan, ko‘tarish krani strelasini og‘ish burchagini
ko‘rsatuvchi strelka; yukning og‘irligi meyoriga yetganidan keyin yoib turadigan
elektr lampochkasi; vaqt meyorini ko‘rsatib beruvchi soatli qo‘ng‘iroq va hokazo);
Elektr xavfsizligi
Yerga ulash (yerlantirish) - elektr qurilmalarining metall qismlariga elektr toki
ulanib qolgan hollarda u bilan «Yer» orasida kuchlanish hosil bo‘lishini oldini
olish maqsadida shu elektr qurilmalarini o‘tkazgich (sim) yordamida Yer bilan
birlashtirib qo‘yish(elektr toki korpusga qisqa tutashgan hollarda shu o‘tkazgich
orqali tok yerga o‘tib, elektrdan jarohatlanish oldi olinadi);
Nollash – elektr xavfsizligi maqsadida elektr qurilmalarining berk yerlantirilgan
metall korpuslarini odatda kuchlanishda bo‘lmagan neytral (O -nol) o‘tkazgich
simga ulash (ortiqcha elektr kuzatilgan hollarda shu o‘tkazgich orqali tok ketadi va
bu bilan dastgohlarning kuyishi, elektrdan jarohatlanishlar oldi olinadi);
Saqlagich(predooxranitel) – qisqa tutashuv yoki ortiqcha elektr enargiyasi kelishi
bilan avtomatik ravishda elektr tarmog‘idan uzib qo‘yuvchi vosita(bunday
saqlagichning asosiy qismi tok kuchiga ortib ketishi bilan suyuqlanib, uzilishi
mumkin bo‘lgan o‘tkazgich simlardan foydalaniladi);
Himoya o‘chirgichi – elektr dastgoh va qurilmalarda qisqa tutashuv yoki
meyoridan ortiq tok bo‘lib qolgan hollarda elektr tarmog‘idan avtomatik uzilishni
ta’minlovchi moslama;
Yong‘in xavfsizligi
Yonish jarayoni – yonuvchi moddaning havo tarkibidagi kislorod bilan birikish
reaksiyasi, ya’ni
С
+
О2
=
СО2
+
Q , bu yerda С - yonuvchi modda tarkibidagi uglerod, O - havo
tarkibidagi kislorod, Q - moddaning yonishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik
miqdori;
Gomogen yonish – faqat bir xil moddaning yonishi(masalan, gaz yonganda
gomogen yonish);
Geterogen yonish - qattiq, suyuq yoki gaz holidagi yonuvchi moddalar aralash
holda yonishi;
Portlash – tezligi 100-1000 m/sek oralig‘ida bo‘lgan yonish;
Detonatsiya - tezligi 1000 m/sek dan yuqori bo‘lgan yonish;
Ishlab chiqarishlar va texnologik jarayonlarning portlash va yong‘in xavfi jihatidan
sinf(kategoriya)lari – moddalarning yonuvchanligi asosida bir-biridan farqlash,
bularga quyidagilar kiradi:
A kategoriyaga - bug‘larining chaqnash harorati 28oS va undan past bo‘lgan juda
ko‘p suyuqliklar yoki portlash chegarasi havo hajmiga nisbatan 10 % va undan
kam bo‘lgan yonuvchi gazlar ishlatiladigan ishlab chiqarishlar kiradi, bunda
portlash xavfi bo‘lgan aralashmalar xona hajmining 5 %idan ortiq hajmida hosil
bo‘la olishi shart. Bu kategoriyaga benzin, kalsiy karbid saqlanadigan omborlar
kiradi.
B kategoriyaga - muallaq holatga o‘tuvchi va pastki portlash chegarasi Pp 65 gm3
va undan kam bo‘lgan hamda havo bilan qo‘shilib xona hajmiga nisbatan 5 %
miqdorda portlovchi aralashmalar hosil qiladigan yonuvchi tolalar yoki chang
ajralib chiqadigan ishlab chiqarishlar, shuningdek, bug‘ining chaqnash harorati 28-
61 оС va pastki portlash chegarasi 10 % dan yuqori bo‘lgan oson alangalanuvchi
suyuqliklar hamda gazlar ishlatiladigan ishlab chiqarishlar kiradi. Bunday ishlab
chiqarishlar jumlasiga, masalan, pichan uni tayyorlanadigan va tashiladigan sexlar,
tegirmonlarning saralash va tuyish bo‘linmalari, elektrostansiyalar yoki
qozonxonalarning mazut xo‘jaligi, ammiak bilan sovitish qurilmalarining apparat
va mashina bo‘limlari, o‘t olish harorati 28 dan 120оС gacha bo‘lgan portlovchi
suyuqliklar hosil qilish, ularga ishlov berish yoki ularni saqlash bilan bog‘liq
bo‘lgan jarayonlar (kerosinlar, skipidar, solyar moyini saqlash, yog‘och unini
tashish, plastmassalarni jilvirlash yoki qirqish) kiradi.
V kategoriyaga ёnuvchi qattiq moddalar, shuningdek, pastki portlash chegarasi Пп
65 г
/
м3 bo‘lgan chang yoki tolalar ajratib chiqaradigan moddalarga yoki
bug‘larining chaqnash harorati 61 оС dan yuqori bo‘lgan suyuqliklarga ishlov
beriladigan va ular ishlatiladigan ishlab chiqarishlar kiradi. Bunday ishlab
chiqarishlar qatoriga, masalan, yog‘och tilish, duradgorlik va omixta yem va ozuqa
tayyorlash sexlari, don saqlanadigan omborlar, don tozalash bo‘limlari, zig‘ir va
paxtaga dastlabki ishlov berish sexlari, benzindan tashqari yonilg‘i-moylash
materiallari, surkov materiallarini saqlash, asfalt, bitum eritish, torf, ko‘mir va
hokazolarni saqlash omborxonalari, elektr taqsimlash qurilmalari yoki hajm
birligida 60 kg moy bo‘lgan vklyuchatelli va transformatorli podstansiyalar kiradi.
Garchi mashinalarda ma’lum miqdorda benzin bulsa-da, garajlar ham shu
kategoriyadagi ishlab chiqarishlar jumlasiga kiradi.
G kategoriyaga yonilg‘i (shu jumladan, gaz) yoqiladigan yoki yonilg‘idagi
yonmaydigan moddalarga ishlov beriladigan ishlab chiqarishlar kiradi.
Yonmaydigan moddalarga qizdirilgan yoki suyuqlantirilgan holatda ishlov beriladi
va bunda nur energiya ajraladi. Bunday ishlab chiqarishlarga issiqlik
elektrostansiyalaridagi qozonxonalar, temirchilik sexlari, elektr va gaz bilan
payvandlash ishlari, ko‘chma elektr stansiyalari va shu kabilar kiradi. Yuqori voltli
laboratoriyalar va hajm birligida 60 kg gacha moy bo‘lgan apparatli taqsimlash
qurilmalari ham shunday ishlab chiqarishlar qatoriga kiradi.
D kategoriyaga yonmaydigan moddalarga deyarli sovuqlayin ishlov beriladigan
ishlab chiqarishlar, masalan, yonmaydigan suyuqliklar haydaladigan nasos
stansiyalari, sabzavotlar, sut, baliq va go‘sht mahsulotlariga ishlov berish sexlari,
biologik yoki texnikaviy usulda isitiladigan issiqxona va parniklar kiradi.gaz bilan
isitiladigan parnik va issiqxonalar bunga kirmaydi, ular G kategoriyaga kiradi.
YE kategoriyaga kiradigan ishlab chiqarishlarda suyuq fazasiz yonuvchi gazlar va
portlovchi changlar shunday miqdorda ishlatiladiki, bunda ular hajmi xona
hajmining 5 %idan ko‘p bo‘lgan havo bilan aralashib portlovchi aralashmalar hosil
qiladi. Bunda portlash texnologik jarayon shartlariga ko‘ra faqat keyingi yonishsiz
sodir bo‘ladi. Bu kategoriyaga, masalan, akkumulyatorlar xonalari, vodorodli yoki
atsetilenli ballonlar omborini kiritish mumkin;
O‘t o‘chirish – yonayotgan obyektni sovitish yoki kislorod yo‘lini to‘sish jarayoni;
Yonmaydigan material – tarkibida yonuvchi moddasi bo‘lmagan material;
Xavfli zona – ishlab chiqarish korxonalari va obyektlarining ishchilarga jarohat
keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan xududi;
Xavfsizlik zonalari - ishlab chiqarish korxonalari va obyektlarining ishchilarga
jarohat keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan xudud chegarasidan tashqi tomondagi
xudud;
Evakuatsiya - odamlarni hamda moddiy boylik(mol-mulk)larni xavfli joydan
xavfsiz joyga ko‘chirilishi(olib chiqilishi);
Evakuatsiya yo‘lagi – evakuatsiya davrida harakatlanishga mo‘ljallangan yo‘lak(bu
yo‘lak, masalan, yong‘in davri yoki boshqa favqulodda vaziyatlar davri uchun
mo‘ljallangan bo‘lib, uning eni
167
Dostları ilə paylaş: |