Qarshi davlat universiteti pedagogika fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI
PEDAGOGIKA FAKULTETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
III-KURS 020-197-GURUH TALABASI
XOLQARAYEVA CHAROSNING
GEOGRAFIYA O’QITISH METODIKASI FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Geografiya fanini o’qitish jarayonida boshlang’ich sinf o’quvchilarining moddiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish

Qarshi-2023
GEOGRAFIYA FANINI O’QITISH JARAYONIDA BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING MODDIY DUNYOQARASH ASOSLARINI SHAKLLANTIRISH

REJA:

1. 
   Kirish qism.
   
2. 
   Dunyoqarash nima?
   
3. 
   Boshlang`ich sinflarda geografiya fanini fanlararo bog`liqligi .
   
4. 
   Xulosa.
   

1. O’zbekistoning mustaqillikka erishishi munosabati bilan geografiya ta’limida ham muhim o’zgarishlar sodir bo’ldi. Maktab geografiyasining mazmuni va tuzilishida tarkibiy o’zgarishlar amalga oshirildi. Ayrim o’quv fanlari maktab dasturidan olib tashlandi, ayrimlarining mazmuni o’zgartirildi, ayrim fanlar yangidan yaratilib, o’quv tizimiga joriy qilindi. O’zbekistonda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Ta’lim to’g’risidagi qonun»ni qabul qilinishi munosabati bilan o’quv qo’llanmalari va darsliklarga bo’lgan talablar keskin o’zgardi. Barcha fanlarda bo’lganidek maktab geografiyasi fanida ham tubdan o’zgarishlar sodir bo’ldi. Geografiya predmetlarining dasturi va tuzilishi O’zbekiston maktab ta’limi tizimida sodir bo’lgan o’zgarishlarni hisobga olgan holda qaytadan ko’rib chiqildi. Shu munosabat bilan geografiya o’qitish metodikasida ham muhim o’zgarishlar sodir bo’ldi. Geografiya o’qitish metodikasida yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini qo’llash munosabati bilan o’kitish metodikasida ham qator o’zgarishlar sodir bo’ldi. Shu munosabat bilan mazkur uslubiy qo’llama tayyorlandi. Geografiya ta’limi deganda o’quvchilarga tabiiy va iqtisodiy-ijtimoiy komplekslarning tuzilishi va asosiy qonuniyatlari haqida bilimlar beradigan geografiya fanlari tizimiga aytiladi. Geografiya ta’limi metodikasi esa maktablarda va kasb-xunar kollejlarida tabiiy geografiya, iqtisodiy geografiya va boshqa maxsus geografiya fanlarini o’qitish jarayonini o’rganadigan va pedagogika fanlari tizimiga kiradigan fandir. Geografiya ta’limi metodikasi umumiy didaktika va tarbiya nazariyasi bilan chambarchas bog’langan. Didaktika fani ta’lim berish va tarbiya jarayonini umumiy qonuniyatlarini, ta’lim mazmunini tatqik qiladigan nazariy fandir. Didaktika fani aniq o’quv fanlarini o’qitish metodikasi bilan shug’ullanmaydi. Ayni vaqtda har bir o’kuv fani o’ziga xos xususiyatlarga ega. Ularning ayrimlarini maqsadi nazariy bilim va ko’nikmalarni shakllantirish (geografiya, biologiya, ximya), ayrimlari faqat ko’nikmalarni (chet tillar), boshqalari esa borliqqa estetik munosabatda bo’lishni shakillantiradi (tasviriy san’at). Shuning uchun alohida fanlarni o’kitish metodikasi bilan hususiy didaktika fanlari shug’ullanadi. Mazkur fanlar qatoriga «Geografiya o’qitish metodikasi» fani ham kiradi. Geografiya o’qitish metodikasining nazariy va amaliy jixatlari mavjud. Geografiya o’qitish metodikasi fani quyidagi nazariy va amaliy metodologik muammolarni tadqiq qiladi: a) geografiya o’kitish metodikasining predmeti, tatqiqot usullari, rivojlanish tarixi; b) geografiya o’kitish metodikasining maqsad va vazifalarini umuman va alohida predmetlar bo’yicha aniqlash; v) ta’lim va tarbiyaning birligi; Nazariy tatqiqotlarning natijalari amaliy tatqiqotlar uchun asos bo’lib hisoblanadi. Mazkur tatqiqotlarda geografiya ta’limining amaliy muammolari hal qilinadi. Geografiya o’qitish metodikasining amaliy jixatlari o’qituvchini o’qitish faoliyatini, o’quvchini o’qish faoliyatini aks ettiradigan metodlarni ishlab chiqishdan iborat. Geografiya o’qitish metodikasi ikkita katta qismdan iborat. Umumiy va hususiy geografiya o’qitish metodikasi. Umumiy geografiya o’qitish metodikasi, bu geografiyaning didaktikasi hisoblanadi. U geografiya o’qitish jarayonini o’ziga xos xususiyatini o’rganadi. Geografiya o’qitishning umumiy metodikasi nazariy va metodik masalalarni ishlab chiqadi, yani predmetni o’zini tatqiqot usullarini o’rganadi, bunda asosiy e’tiborni o’quv-tarbiyaviy maqsadlarni ishlab chiqishga qaratiladi. Aniqlangan o’quv-tarbiyaviy maqsadlar asosida geografiya ta’limini mazmuni ishlab chiqiladi. Umumiy metodika ikki qismga bo’linadi: -tabiiy geografiyani o’qitish metodikasi; -iqtisodiy va ijtimoiy geografiyani o’qitish metodikasi; Geografiya o’qitishning hususiy metodikasi – alohida o’quv predmetilarini maqsad va vazifalarini ishlab chiqadi va umumnazariy xolatlarni aniq o’quv predmetlarini o’qitish jarayonida qo’llash masalalarini o’rganadi. Xususiy geografiya o’qitish metodikasi tabiiy hamda iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarini alohida predmetlari bo’yicha o’quv tarbiyaviy jarayonlarni o’ziga xos hususiyatlarini ishlab chiqadi. Xususiy o’qitish metodikasi alohida geografiya fanlarini mazmuni uchun umumiy metodikaning nazariy ishlanmalarini aniqlashtiradi, har bir sinf gerografiya kursini mazmuni va tuzilishi, geografik tushunchalarni shakllantirish, o’quv ishlari usullarini, o’quvchilarning mustaqil ishlarini tahlil qilish muammolarini ishlab chiqadi. Geografiya o’qitish metodikasining umumiy vazifalariga quyidagilar kiradi: -maktab geografiyasining ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantirish imkoniyatlarini ochib berish; -maktab geografiyasining mazmunini zamon talablariga mos ravishda yanada takomillashtirish; -maktab geografiyasi mazmuni va tuzilishida zamonaviy fan yutuqlarini aks ettirish; -o’qitish materiallarini qo’llashni optimal sharoitlarini asoslash; -o’qitish vositalarini ishlab chiqish; -geografiya darslarini tuzilishi, o’lchamlari va turlarini yanada takomillashtirish; -geografiya o’qitishni yangi pedagogik va va axborot texnologiyalarini ishlab chiqish va amalda qo’llash; -geografik ekskursiyalar, tatqiqotlar o’tkazish texnologiyasini yanada takomillashtirish; -o’quvchilarda amaliy geografik ko’nikmalarni shakillantirish texnologiyasini takomillashtirish; Geografiya o’qitish metodikasi o’qituvchilarni, o’quvchilarni o’qitish nazariyasi va tarbiyasi bilan qurollantiradi. Ta’lim, fan va madaniyat har qanday davlat taraqqiyotining eng muhim sohasidir. Agar bu uch sohaga e'tibor berilmasa, davlat o'zini tsivilizatsiyalashgan jahon hamjamiyatining hovlisida o'simlik qo'yishga mahkum etadi. Mamlakatimizda ta’limni modernizatsiya qilish hamda yaqinda O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan tasdiqlangan maktab va oliy ta’lim muassasalarini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari munosabati bilan har doim ham dolzarb bo‘lgan ta’lim muammolari bugungi kunda ayniqsa dolzarb va dolzarb bo‘lib qoldi. Ko'p tanqidlarga sabab bo'lgan Rossiya Federatsiyasi. Tabiiy fanlar (fizika, kimyo, biologiya, matematika) mamlakatning ilmiy-texnik salohiyatini shakllantiradi, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot negizida yotadi, texnologik yechimlarning ishonchliligini va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning jahon bozorida raqobatbardoshligini ta’minlaydi. Shu bois tabiatshunoslik mutaxassisliklari va yo‘nalishlari bo‘yicha mutaxassislar tayyorlash oliy ta’limning ustuvor va muhim vazifasi hisoblanadi. Biroq, iqtisodiyotimiz raqobatbardosh emasligi, Rossiya mahsulotlari sifati jihatidan chet elnikidan pastligi, mutlaq ko‘pchiligi esa zamonaviy mutaxassisni shakllantirishda asosiy o‘rin tutadigan tabiatshunoslik ta’limimizni kerakli darajada deb ayta olmaymiz. sanoat tovarlari xorijdan keltiriladi. Ko‘rinib turibdiki, oliy o‘quv yurtlarimiz bitiruvchilarining olayotgan bilim, ko‘nikma va malakalari zamonaviy jahon andozalari darajasiga ham javob bermaydi.
2. Geografik tadqiqot metodlari — geografiya fanlari predmetini bilishning uslub va usullari majmuasi. Geografik tadqiqot metodlari yordamida turli xil geografik maʼlumotlarni adabiyotlardan va bevosita dala sharoitida tadqiqot jarayonida toʻplab tahlil qilinadi hamda ulardan fanning metodologiyasini yaratish, nazariy-ilmiy va amaliy maqsadlarda foydalanish yoʻl-yoʻriqlari aniklanadi. Geografik tadkiqot metodlari ilm-fan taraqqiyotini (taʼlimot va gʻoyalarni) taʼminlaydigan, tadqiqotchining maqsad va vazifalarini maqsadli yoʻnalishda amalga oshiradigan eng muhim tadbir. Geografik tadkiqot metodlari ikki yoʻnalishda — tabiiy va yqtisodiy geografik tadqiqot metodlari bilan olib boriladi: Tabiiy geografik metodlar — tabiatda sodir boʻladigan narsa va hodisalarni, tabiat bilan jamiyat oʻrtasidagi munosabatlarni ilmiy bilishda qoʻllaniladigan usullar majmuidir. Asosiy metodlari: ekspeditsiya, statsionar, kuzatish, qiyoslash, haritagrafik, aerofotografik, kosmik, matematik, rayonlashtirish va h. k. Ushbu metodlar yordamida asosan geografik majmua va komponentlar hamda geografik muhit tadqik etiladi.
Iqtisodiy geografik metodlar — jamiyatda sodir boʻladigan iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy oʻzgarishlarni namoyon qilishda qoʻllaniladigan usullar majmuidir. Asosiy metodlari: statistik maʼlumotlar tahlili, haritagrafik, konstruktiv, modellashtirish, majmua, kuzatish va h. k. Mazkur metodlar yordamida xoʻjalik tarmoqlarini oqilona hududiy tashkil etish va ularni joylashtirish, kishilarning qulay yashash sharoitlarini barpo etish, ishlab chiqarish sohasida iqtisodiy samaradorlikni oshirish chora va tadbirlarini taklif etish kabi masala (muammo)lar yechiladi. Dunyoqarash subyektiv voqe’likni baholovchi qarorlar to‘plamidir. Atrof-olamni anglashga harakat qilish natijasi o‘laroq kelib chiqadi. Dunyoqarash diniy, falsafiy, ilmiy bo‘lishi mumkin. Dunyoqarash - dunyoga va insonning undagi oʻrniga, kishilarning oʻz atrofidagi voqelikka va oʻz-oʻziga munosabatiga boʻlgan umumiy qarashlar tizimi, shuningdek, bu qarashlarga asoslangan odamlarning eʼtiqodlari, ideallari, bilish va faoliyat tamoyillari. Dunyoqarash kishining yoshi, hayotiy tajribasi, bilimi, mafkurasi bilan bogʻliq. Dunyoqarashda jamiyatda shakllangan falsafiy, ilmiy, diniy, siyosiy, axloqiy, huquqiy, estetik bilimlar, qarashlar oʻz aksini topadi. Shaxsning dunyoqarashi ijtimoiy munosabatlar bilan chambarchas bogʻlangan. Dunyoqarash insonning oʻzini va dunyoni zaruriy ravishda anglashi hamda baholashi asosida shakllanadi. Demak, har qanday ta’lim jarayonida o’quvchilar dunyoqarashini shakllantirishda yetakchi vositalar fan nuqtai - nazaridan bo’lishi shartdir. Shu sababli fanlarni o’qitishda ta’lim vositalaridan foydalanib dars jarayonlarini boshlang’ich sinflardan shakllantirib borish lozim. Geografiya faniga tegishli bo’lgan bilimlar asosan boshlang’ich kurslardan shakllantirilib boriladi. Bu bilimlar yuqori sinflarda murakkablashib hayotiy tabiiy va ijtimoiy - iqtisodiy jarayonlarni real voqelikda anglashdan boshlanadi. Har qanday fan manbalari asosida o’quvchida dunyoqarashni shakllantirish boshlang’ich sinflarda shakllantirilgan dunyoqarashdan boshlanishini ko’rishimiz mumkin. 1.Agar o’quvchi bolaligidanoq ma’lum bir mafkuraviy muhitga singib ketgan bo‘lsa, kelajakda u ham xuddi shu mezon bo‘yicha odamlar yashaydigan muhitni izlaydi. Agar bolalikdan dunyoqarashning aniq tamoyillari belgilanmagan bo'lsa, o'smirlik davrida bola to'g'ri va xavfsiz qarorlar qabul qila olmaydi, odamlar va hodisalarga munosib baho bera olmaydi. 2.O'smirlar kattalar dunyosiga juda ishonmaydilar va ko'pincha o'zlariga yuklangan qadriyatlarni inkor etish orqali o'zlarini tasdiqlaydilar. Ya'ni, agar ichki doirada shaxsda barqaror tamoyillar shakllanmagan bo'lsa, u holda inson o'zini topadigan ijtimoiy guruhning har qanday nufuzli rahbari uning dunyoqarash pozitsiyasiga ta'sir qilishi mumkin. Shaxsning shakllanishiga eng katta ta'sir ko'rsatadigan dunyoqarashning tarkibiy qismlari: Shaxs tomonidan olingan bilimlar. Hissiyotlar, ya'ni odamlarning muayyan hodisalar yoki muhitga munosabati. Odamlar hayotda qo'llaydigan qoidalar. Amallar va harakatlar. Inson bilimlarni muloqot orqali va o'qish orqali oladi. Bular ikkita muhim ma'lumot manbalari bo'lib, ular o'z navbatida atrofdagi dunyoga hissiy reaktsiyalarni va inson qabul qiladigan va unga muvofiq muayyan harakatlarni amalga oshiradigan hayot qoidalarini keltirib chiqaradi. Shunday qilib, hamma narsaning asosi bilim yoki ma'lumotdir. Odamlar turli xil ma'lumotlarni turli yo'llar bilan qabul qiladilar va ularga munosabat bildiradilar. Agar odam bir xil turdagi salbiy ma'lumotlar bo'ladigan muhitga joylashtirilsa, odam o'zgaradi, uning xatti-harakati va his-tuyg'ulari o'zgaradi, u yanada tajovuzkor, g'azablangan bo'ladi. Agar inson ijobiy ma'lumot olsa, u yaxshi tomonga o'zgaradi. Qaysi ma'lumotni qabul qilayotganingizni va sizning ijtimoiy doirangiz nima ekanligini o'ylab ko'ring. Bugungi kunda, ta’lim tarbiya jarayonida dunyoqarashni shakllantirish, yoshlikda olingan bilimlarni repraduktiv metod orqali tahlil qilish va yangi blimlarni berish lozim deb bilamiz. Ta’lim-tarbiya tizimi jamiyatimizda kechayotgan islohotlar, yangilanish jarayonlari bilan uyg‘un holda rivojlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev tashabbusi bilan ta’lim sohasida tub islohotlarni amalga oshirishga e’tibor qaratildi. Bu borada vazifalar Prezidentimizning Oliy Majlisga Murojaatnomasida ham qayd etildi. Xususan, unda O‘zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirish maqsad qilib qo‘yilgan ekan, bunga faqat jadal islohotlar, ilm, ma’rifat va innovatsiya bilan erisha olishimiz ta’kidlandi. Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda: “... Buning uchun, avvalambor, tashabbuskor islohotchi bo‘lib maydonga chiqadigan, strategik fikr yuritadigan, bilimli va malakali yangi avlod kadrlarini tarbiyalashimiz zarur. Shuning uchun ham bog‘chadan boshlab oliy o‘quv yurtigacha - ta’limning barcha bo‘g‘inlarini isloh qilishni boshladik”. Shundan kelib chiqqan holda, zamonaviy o‘quv-didaktik vositalar asosida o‘qitish, o‘quvchilarning bilim olish imkoniyatlarini oshirish, ularning mustaqil ishlash qobiliyatlari va amaliy ko‘nikmalarini o‘rganish darajalarini rivojlantirishda ijobiy samara beradi. Har bir yo‘nalish bo‘yicha ularning tegishli turlari bor. O’qituvchilarning didaktik jarayonni noan’anaviy shakllarda tashkil etish, ta’lim jarayonini mukammal andoza asosida loyihalashga erishish, didaktik jarayonni obyektiv nazorat qilish shakllarini ishlab chiqish hamda o’quv-didaktik vositalardan oqilona foydalana olish ko’nikmalarga ega bo’lish ta’lim oluvchilar tomonidan nazariy bilimlarni puxta, chuqur o’zlashtirilishi, ularda amaliy ko’nikma va malakalarning hosil bo’lishining kafolati bo’la oladi. Istisnosiz, bolalarning tabiatshunoslik ta'limining barcha tematik yo'nalishlari u yoki bu darajada o'quv va tadqiqot faoliyatining elementlarini o'z ichiga oladi. Ba'zi loyihalarda bu retrospektiv va zamonaviy ma'lumotlarni izlash va o'rganishdir, boshqa hollarda talabalar mustaqil ravishda vazifalarning adekvat echimini tanlaydilar yoki ekologik tadqiqotlar o'tkazadilar. Kichik maktab o'quvchilari uchun tabiatshunoslik ta'limi ular uchun muhim bo'lgan ta'lim muammolarini hal qilish, muloqot doirasini tanlash va kengaytirish, hayotiy qadriyatlar va o'zini o'zi belgilash bo'yicha ko'rsatmalarni tanlash, shuningdek, kognitiv faollikni, mustaqillikni rivojlantirish usulidir va qiziqish. Tabiatshunoslik fanining o'zi yutuqlari bilan fan ta'limi darajasi o'rtasidagi tafovut tabiiy fanlar ta'limining asosiy muammolaridan biridir. Tabiatshunoslik bilimlari hajmining tez ortib borishi sharoitida nimani va qanday o'qitish kerak degan savol muqarrar ravishda tug'iladi. Bilimlarni maksimal darajada ixtisoslashtirish, o'rganiladigan fanlar doirasini toraytirish va kuchlarni tor kasbiy tayyorgarlikka jamlash yo'lidan borish mumkin. Aksincha, ilmiy fikrning butun xilma-xilligini ko'rishga imkon beradigan, ammo chuqurlikka ega bo'lmagan va biron bir bilim sohasi bo'yicha mutaxassislikni nazarda tutmaydigan keng ta'limni asos qilib olish mumkin. Ehtimol, ularning kombinatsiyasi optimal bo'ladi, bu esa jiddiy fundamental tabiiy fanlar tayyorlash asosida fan va texnikaning eng yangi yutuqlarini o'zlashtirish imkonini beradi. Bu muammoni hal etish yo‘llari, birinchidan, fundamental tabiatshunoslik fanlarining o‘zaro bog‘liqligini shakllantirish yo‘lida professor-o‘qituvchilarning faol ijodiy faoliyatini kuchaytirishda, ikkinchidan, tabiatshunoslik ta’limini akademik fan bilan uzviy bog‘lashda ko‘rinadi. Tabiatshunoslik fanlarining o‘zaro bog‘liqligi (ko‘p tarmoqlilik) insoniyatning global muammolarini chuqurroq tushunish va ularni hal qilish yo‘llarini topish imkonini beradi. Bilimlarning alohida fanlarga bo'linishi insoniyatga xos xususiyat emas. Masalan, Uyg‘onish davrida inson dunyoqarashining kengligi yuksak baholangan. Bilimlarni fanlarga bo'lish tendentsiyasini yo'q qilish orqali biz yangi uyg'onish davriga erishishimiz mumkin edi. Shu bilan birga, shuni unutmaslik kerakki, mutaxassis ilmiy dunyoqarashning kengligi bilan bir qatorda, fanlardan birida ayniqsa chuqur bilimga ega bo'ladi. Ta’lim va fan integratsiyasi haqida gapiradigan bo‘lsak, bu jarayonga qator oliy ta’lim muassasalarining jalb etilgani va integratsiya jarayonida erishilgan ijobiy natijalarni qayd etish mumkin. Shunday qilib, KemDU asosida 1997-2004 yillarda etakchi pudratchi sifatida. "Integratsiya" Federal maqsadli dasturi doirasida fundamental materialshunoslik sohasida bir qator tematik jihatdan birlashtirilgan tadqiqotlar olib borildi, unda Novosibirsk davlat universiteti, TPU, Sibir davlat fan va fanlar universiteti o'qituvchilari va xodimlari va olimlari ishtirok etdilar. Rossiya Fanlar akademiyasining Sibir bo'limi institutlaridan ishtirok etdi; Ish natijalari yangi kafedra-laboratoriyalarni tashkil etish, materiallardagi fizik-kimyoviy jarayonlar bo‘yicha muntazam ilmiy konferensiyalar o‘tkazish, materialshunoslik mavzularida yoshlar ilmiy maktablari va yosh olimlar tanlovlarini o‘tkazishda o‘z ifodasini topdi. yosh mutaxassislarni tayyorlash. Zamonaviy tabiatshunoslik fanlari juda katta miqdordagi faktik materiallarga ega bo'lgan fundamental fanlar bo'lib, ularning hajmi yildan-yilga o'sib bormoqda. Tabiatshunoslik bilimlarining jadal o'sishi sharoitida ma'ruza kursi asos bo'lgan, seminarlar, amaliy va laboratoriya mashg'ulotlari faqat ma'ruzalarda olingan bilimlarni mustahkamlaydigan klassik ta'lim modeli izchil emas va yangi modellar mavjud. uning o'rnini bosish uchun ilgari surilgan, o'rganishning yuqori darajada individuallashuvi va mustaqil ta'limning kuchayishi bilan tavsiflanadi.talabalar ishi. Anchagina keng tarqalgan ana shunday modellardan biri ta’limning modulli-reyting texnologiyasi bo‘lib, u o‘quv fanini modulli qurish va bilimlarni monitoring qilish va baholashning reyting tizimiga asoslangan. Modul-reyting texnologiyasini joriy etish zarur uslubiy yordamni yaratish bilan bog'liq bo'lib, unda kursning ish dasturi, ma'ruza materiali, ma'ruza materialining o'zlashtirilishini nazorat qilish uchun savollar va topshiriqlar, individual topshiriqlar, nazorat vazifalari, kollokvium dasturlari bo'lishi kerak. , laboratoriya ustaxonasi, talabalarning mustaqil ishlari uchun uslubiy ko'rsatmalar , tavsiya etilgan adabiyotlar ro'yxati. Bu mehnat talab qiladi. Kompyuter texnikasining rivojlanishi yuqoridagi ko‘pgina muammolarni yangicha usulda yechish imkonini beradi. Mahalliy va global tarmoqlarda foydalanish va ushbu fanni o'rganish bilan bog'liq resurslarni qidirishda ixtisoslashgan navigatsiya uchun mo'ljallangan o'quv elektron darsliklarini yaratish dolzarbdir.
3. Biz ta`limda butunlay yangilanishnig yangi jarayoniga o`tish va moslashish davrini boshdan kechirmoqdamiz,Maktabda ma`naviy va jismonan baquvvai bilimli avlodlar tarbiyalanishi kerak.Hozirgi kunda yetuk bilimli avlodni yetishtirib chiqarish uchun dolzarb muammolardan biri maktablarda eski dars o`tish qolipidan chiqib o`quvchining yuragidagi cho`g`ni alanga oldirish,uni har tomonlama rivojlantirib bilimdan –bilimga yetaklabolib chiqish uchun zamonaviy darslar zarur.maktabda sifat samaradorligini oshirishda dars muhim rol o`ynaydi,Chunki ilm darsidagina o`quvchi ongiga singdiriladi.‟‟Ta`lim to`g`risida „‟gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi bizga eski usullardan voz kechib ta`limni qayta ko`rish imkonini bergan bo`lsa „‟2004-2009yillarda maktab ta`limini rivojlantirishDavlat umummilliy dasturida esa takomillashgan davlat ta`lim standartlari o`quv dasturlari har tomonlama zamon talablariga mos jihozlanganmaktablarda zamonaviy o`quv xonalarida amaliyotga joriy etish imkonini ochib berdi.Shunday ekan biz yosh avlodga ta`lim –tarbiya beruvchi pedagoglar berayotgan ta`lim mazmunini chuqur o`rganib har bir fanni boshqa fanga boshlang`ich sinflardayoq bog`lab o`tsak ,yuqori sinfga o`tganda o`ziga tanish bo`lgan mavzu va terminlar orqali yangi fanlarni onsonroq tushunib o`zlashtirib tahlil qila oladi .Ayniqsa ijtimoiy fanlar qatoriga kiruvchi geografiya har bir fan bilan uzviy bog`liqligini o`rganamiz. Xech qaysi fan geografiyadek go`zallikka,maroqlilikka ko`rgazmalikka muhtoj emas.... Baranskiy Buyuk sayyoh olimlarning kashfiyoti bu Yer kurrasin madh etguvchi kuy bayoti bu Zamindagi mavjudotlar hur hayoti bu Sayyoramiz siyrati -geografiya bu, Boshlang`igh sinflarda geografiya fani har bir fan tarkibida uchraydi .Eng avvalo atrofimizdagi olam, tabiat fani - geografiya faning asosidir.Masalan boshlang`ch sinflarda fanlarni o`qitish jarayonida, har bir fan mavzusida geografiya va iqtisodiy bilim asoslari berib boriladi. O`qish fanini bir qator mavzularida oy, quyosh, yer, gullar o`simliklar daraxtlar to`g`risida sherlar, ertaklar, hikoyalar uchraydi. Jismoniy tarbiya darsida „‟ oquvchilarni kun tartibi” Jahon sportchilari biln tanishishda, vaqt oralig`i o`quvchilarga tushuntiriladi . Jahonning qaysi davlatida olimpiya o`yinlari, Respublika bo`yicha yugurish marafonida hududiy chegaralar, o`quvchilar yoshiga mos ravishda tushuntirib beriladi . Shu tarzda geografik bilimlar jismoniy tarbiya darsida be vosita ` o`rgatib boriladiTehnalogiya darslarida har hil gullar parranda va jonivorlar shaklini yasash va boshqa turli qo`l ishlarni bajarish jarayonida atrof tabiatdagi maktab bog`lari va parklarga ekskursiya uyushtiriladi . Shu asnoda tehnalogiya fani bevosita geografiya fani bilan bog`lanib ketadiMusiqa fanida 2-sinf darsligida takrorlash mavzusida “ Qanday tovushlarni bilasiz”mavzusida shovqinli to`vishlarga misol qilib shamol , momaqaldiroq, jala soatning chiqillashi ,navro`z bayram o`yinlari geografik bilimning bir bo`lagi hisoblanadi.Ona tili darslarida rasmga qarab tabiat hodisalar nomini aytish , oy, quyosh, yulduzlar, atrof olam to`g`risida topishmoq, tez aytishlar aytib yoddan yozish,diktantlarda O`zbekiston qizil kitobiga kirgan o`simlik va hayvonlar to`g`risida ma`lumot olish geogafik bilimlar debochasidir Demak geografiya fani har bir predmet tarkibida uchraydi va ketma ketlikda o`quvchi ongiga singdiriladi.Matematika fanida uzunlik o`lchovi birliklari shahar qishloq orasidagi masofa,Soat minut to`grisidagi misol masalalar,taqqoslashlar shularning barchasi geografiya fani bilan bog1liq hisoblanadiBoshlang`ich sinflarda tabiatshunoslik kursi bo`yicha olinadigan bilim ko`nikma – malakalar materiklar va okeanlar, O`zbekiston tabiiy geografiyalarni o`rganish uchun tayanch vazifalarni o`taydi Boshlang`ich maktabda tabiat kursida o`quvchilar geografik muhitni asosiy qonunlari bilan qisman tanishadilar. Ularning bu bilimlari yerimiz ayrim hududlarining tabiiy hususiyatlarini o`rganishda va ular boshlangich tabbiy geografiya kursida o`quvchilar joyda mo`ljal olish, kartalar bilan ishlash kartalarning turlari ularning shartli belgilarini o`qish bo`yicha yetarli bilimga ega bo`lsagina 7-8 sinflarda o`rganiladigan kartalarni puhta bilib olshga zamin yaratadi. Jahon tajribasida 3 bosqichli ta`lim asosiy hisoblanadi, yani boshlang`ich maktab, 5-9-sinf, 9-11–sinf bosqichlariga bo`linadi. Rivojlangan davlatlarda geografiyani o`qitilishi 3 guruhda olib boriladi; Birinchi guruhga kiruvchi mamlakatlarda geografiya ta`limi asosiy tabiiy va iqtisodiy geografiya kurslaridan shahar va qishloq joylardagi barcha mamlakatlarda yagona o`quv rejasi asosida o`tkaziladi 2-guruh mamlakarlarida geografiya bilimlari maxsus fanlar tarzida emas, balki intigratsiya ( birikma) tarzida bo`lib boshqa fanlar kurslar tarkibiga qo`shilib ketgan. Bunda geografiyani chuqur o`rganishni xohlovchilar maxsus fakultativ mashg`ulotlar orqaligina o`z biimlarini oshirishlri mumkin. Shu tufayli ham bu guruh uchun yagona davlat rejasi yo`q. Har bir o`qituvchi o`z maktabiga mos holatda reja tuzishi mumkin. 3-guruh mamlakatlarida geografiya majburiy o`rganiladigan fanlar qatoriga kirmaydi va uni fakultativ o`rganish orqali ta`lim olinadi. Fransiya maktablarida geografiya fanini o`qitish bir muncha yaxshi yo`lga qo`yilgan. Fransiyada geografiya fani bosqichli maktablarga mo`ljalangan . Shunisi qiziqarliki Fransiyada sinflar teskari hisoblar bilan yuritiladi.I bosqich, maktab VI V IV III oliy ma`lumot olishga tayyorgrlik faqat litselarda amalga oshiriladiII bosqich, II I va bitiruvchi sinflardan iborat 2-sinfda geografiya dasturi 6-5-4-3 sinflarda olgan bilim va ko`nikmalar bilan chuqurlashtirladi Germaniya maktablarida daslabki geografik bilimlar bilan tanishish III-IV sinf chunki u sinflarda vatanshunoslik fani o`rganiladi. O`zbekiston Respubliksida geografiya fanini o`qitish majburiy hisoblanib, geografiya fani 5-9 sinf tabiiy geografiya 9-10-11-sinf iqtisodiy bilimasoslarida o`rganiladi. Geografiya o`qitish uslibiyati geografiya, didaktika va pedagogika, fanlar bilan chanbarchas bog`liq . bu bog`liqlik quydagilarda namoyon bo`ladi: -geografiya fani maktab geografiyasi asosini tashkil qildi va uni rivojlanishi uchun hizmat qiladi. Maktab geografiyasi 2 qismdan: tabiiy va iqtisodiy geografiyadan hamda fakultativ kurslardan iborat. O`quv vositalari va ular bilan ishlash usulari geografiya fanida qo`lanadigan usul bilan aniqlanadi .(Xaritalar bilan ishlash va o`quv sayoha tlarida aks etadi . Geografiya fani ekalogiya fani bilan chanbarchas bog`liq. Chunki hozirgi paytda maktab geografiyasida ekalogik tarbiya alohida ahamiyat kasb etmoqda. Didaktika hamma o`quv predmetlarini usluiyotini umumiy ilmiy asosini tashkil qiladi. Geografiya ta`limi didaktika fani tamonidan asoslab berilgan qonuniyatlar, qonunlar va qoidalar asosida rivojlanadi. Didaktika geografiya o`qitish jarayoninig tarkibiy qismlari o`rtasidagi qonuniy bog`lanish va munosabatlarni oydinlashtiradi va shu asosida o`qitishning maqsadi mazmuni va usulari o`qitish jarayonini jihozlashga doir talablarini belgilab beradi. O`qitish uslibiyoti fani didaktikaga suyanibgina qolmasdan balki uning rivojlanishi uchun muhim ma`lumotlar beradi masalan o`quvchilarning geografik bilim ko`nikmalarni shakillantirish va boshqalar boshlang`ich sinflarda tabiatshunoslik kursi bo`yicha olinadigan bilim ko`nikma – malakalar aksariyat bilimlar voqea va hodisalar bevosita o`quvchini o`rab turgan muhitda mavjud o`quvchilar ularga har qadamda duch keladilar. Ular tabiatda bo`layotgan o`zgarishlarni ularning sabab oqibatlarini doimo his qiladilar. Bizni o`rab turgan barcha narsalarning tabiat qonunlari asosida rivojlaninshi, ularni inson bilish qobiliyatiga ega eligini his qiladilar , Tabiat hodisalarini , ularni sabab va oqibatlarini tabiatdagi barcha narsa bir biri bilan uzviy bog`liq ekanligini ularni tabiat qonunlari asosida rivojlanishini aniq misollarda o`rganadilar . Inson xo`jalik faoliyatining tabiiy sharoiti va resurslar bilan aloqadorligini ularga xo`jalik nuqtai nazaridan baho berish yo`larini mahalliy misollar yordamida bilish imkoniyatida ega bo`ladilar . Turli hil xududlarning o`ziga xos tabiiy sharoitiga ega ekanligini o`z olkasi misolida o`rganadilar. Mamlkarimizning mahalliy tabiat ko`mpilekslari bilan batafsil tanishtirish ularni qiyoslay olishga o`rgatish TK hilma hilligini sabablarini aniqlashga yordan beradi. Xulosa qilib shuni aytish keraki O`zbekiston Respublikasida geografiya fanini o`qitilishi fanlar kesimida mukammal taizda uzviy bog`lab boriladi.