Qazli bə neftli SÜxurlarin fiZİKİ xassəLƏRİ

Şəkil I.2 Məsaməliliyin dərinliyin artmasından asılı olaraq dəyişməsi
10 000-12 000 m dərinlikdə yatan süxurlarda məsaməlilik olmur. Ancaq belə hesab edirlər ki, əgər süxur maye ilə dolmuş və hər tərəfdən başqa süxurlarla əhatə olunmuşsa o, daha böyük dərinliklərdə məsaməli ola bilər.
Fiziki-kimyəvi proseslərin məsaməliliyə təsiri. Süxurun məsaməliliyinə bir sıra fiziki-kimyəvi proseslər əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir.
Süxurda, xüsusən əhəngdaşılarında müəyyən şəraitdə su hərəkət etdikdə o, əhəngdaşını (CaCO₃) və bəzi başqa karbonatları özündə həll edir. Beləliklə, süxurda bərk maddələrin həll olunması nəticəsində yeni boşluqlar yaranır.
Bəzi fiziki-kimyəvi proseslərin nəticəsində isə süxurda çatlar əmələ gəlir və bir tərəfdən onun məsaməliliyi artır, digər tərəfdən isə ayrı-ayrı kanallar bir-biri ilə əlaqələnir. Süxur soyuduqda onun həcminin kiçilməsi nəticəsində onda müxtəlif istiqamətlərdə çatlar əmələ gəlir. Çatın əmələ gəlməsində dolomitləşmə prosesini xesusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Əhəng, süxurlarda kalsium ilə maqneziumun qarışması nəticəsində əhəngdaşı (CaCO₃) dolomitə (CaCO₃•MgCO₃) çevrilir. Bu proses dolomitləşmə adlanır. Dolomitləşmə nəticəsində süxurun ilk məsaməliliyi 12 %-dək arta bilər.
Məsələ I.1. Süxurun nümunəsinin mütləq məsaməliliy əmsalını təyin edin. Verilənlər: nümunənin həcmi V_nüm=3,56 sm³, nümunədə olan dənəciklərin həcmi V_dən=2,96 sm³
Həlli. Məsaməliliy əmsalını aşağıdakı düsturla təyin edirik:

burada və nümunədə süxurun və dənəciyin həcmi, sm³
Rəqəmləri düstura əlavə etdikdə, aşağıda göstərilən nəticə alınır:

I.3. Məsaməliliyin təyin edilmə üsulları
Məsaməlilik əmsalı (I.1)-(I.4) əsasən hesablanır. (I.1)-(I.4) ifadələrindən istifadə etmək üçün süxurun və məsamələlərin həcmini bilmək lazımdır. Bu kəmiyyətləri laboratoriya şəraitində müxtəlif üsullarla süxur nümunəsini maye ilə doldurub çəkməklə. Dənəciklərin ümumi həcmini təyin etməklə, süxur nümunəsinə düzgün həndəsi forma verib onun tam həcmini tapmaqla və s. təyin edirlər. Bunun üçün xüsusi laboratoriya avadanlıqları və ölçü cihazları (porozimetr) mövcuddur.
Süzülən mayeyə rəngli və ya bəzi aktiv maddələr (radioaktiv izotoplar və s.) əlavə etməklə onun həqiqi sürətini tapıb süzülmə sürətinə bölməklə dinamik məsaməlilik əmsalını tapmaq olar. Bu və ya digər üsulu seçdikdə süxurun aşağıdakı xassələrini nəzərə almaq lazımdır. Məsələn qum hissəciklərindən təşkil olunmuş süxurlar üçün dinamik və mütləq məsaməlilik əmsalları praktiki bərabər olur. Qum və alevrolit qarışığından təşkil olunmuş süxurlarda mütləq məsaməlilik, dinamik məsaməlilikdən 5-6 % çox olur. Beləliklə, bu cür süxurlar üçün ancaq mütləq məsaməlilik əmsalının təyini kifayətdir.