Qədim Misir Plan

Qədim Yunanıstan
      Plan: 
1. Axey dövləti
2. Mikena dövləti
3. Troya müharibəsi
1. Yunan polisləri
2. Demokratiya və oliqarxiya
3. Yunan koloniyaları
                Qədim Yunan    sivilizasiyasına   tədqiqatçılar xüsusi əhəmiyyət verirlər,
bunun öz izahı var. Belə ki, Qədim Yunanıstanda yaranan mədəniyyət müasir dövrün
sivilizasiyasının təməli olmuşdu. Bu dövrdə yaranmış və inkişaf etmiş bir sıra elmlər:
riyaziyyat, hücum, təbiətşünaslıq, astronomiya və s.müasir elmdə çox hallarda ehkama
çevrilmişdi. Qədim Yunan mədəniyyəti dünya sivilizasiyasının inkişafında güclü təsir
göstərmişdir.
Qədim Şərq mədəniyyətləri – Mesopotamiya, Fələstin, Finikiya, Suriya, Hettlər, Elam,
İran   ilk   sivilizasiyalarının   təməlini   qoymuş,   sonralar   sönməyə   başlayaraq   b.e.ə.I
minillikdə zəngin Şərq mədəniyyətinin davamı Aralıq dənizinin ərazilərində yerləşən
regionlarında   davam   etmişdi.   Qeyd   olunan   regionda   b.e.ə.VII   əsrdən   başlayaraq
Yunanıstan mədəniyyət mərkəzinə çevrilmişdi. Yunanıstan qədim dövrlərdə yaranmış
sivilizasiyalarının bir növ varisi olmuş, sonralar onu daha da zənginləşdirmişdi. Qədim
yunan   mədəniyyətinin   yaranmasına   Krit-Miken,   Finikiyalılar,   Misir,   İran
sivilizasiyalarının böyük tövhəsi olmuşdu.
Qədim   Yunanıstan   mədəniyyətinin   keçdiyi   tarixi   yol   adətən   Krit-Miken   dövründən
başlanır. Egey mədəniyyəti – Qədim Yunanıstanda tunc dövrünə 9 e.ə.təqribən 28-12-ci
əsrlər)   aid   arxeoloji   mədəniyyətin   şərti   adı.   Krit-Mikenin   yüzlərlə   abidəsi   tədqiq
olunmuşdur.   Krit-Miken   mədəniyyətinə   aid   Minoy   mədəniyyəti   (e.ə.təqribən   3-2-ci
minilliklər)   mərkəzi   Knos   olan   Krit   dövlətində   yaranmışdı.   Knosda   saray   qalıqları,
sərdabalar, miss və tuncdan əmək aləti, silahlar və s. aşkar edilmişdir. Kritdə piktoqrafik
yazı   sistemi   yayılmışdır.   Balkan   yarımadasında   Minoy   mədəniyyəti   ilə   eyni   dövrdə
yaranan Ellada mədəniyyəti də Krit-Miken mədəniyyətinə aiddir. Ellada mədəniyyətinin
son   mərhələsi   Mikena   mədəniyyəti   ilə   səciyyələnir.   Mikenada   müdafiə   tikililəri,
saraylar,   hökmdar   sərdabası,   ticarət-sənətkarlıq   məhəllələrinin   qalıqları   aşkar
edilmişdir. Kiklad mədəniyyəti (Mərkəzi Melos) e.ə.təqribən 1400 ildən sonra Minoya
və Ellada mədəniyyətinin təsirinə məruz qaldı. Avroa ərazisində Krit-Miken mədniyyət
dövründə ilk dəfə sinifli cəmiyyət və dövlət, yazı yaranmış, memarlıq, heykəltəraşlıq və
s.yüksək inkişaf etmişdi.
Knoss sarayı divarları gözəl freskalarla bəzədilirdi. Bu təsvirlər bu gün bizlərə qədim
Kritlilərin həyat və məişəti, mədəniyyəti, dini mərasimləri haqqında zəngin məlumatlar
verir. Krit rəssamları insan fiqurlarının təsirinə Misir Kanonları ruhunda yanaşırdılar.
Təbiətin   təsviri   o   qədər   realist   ruhda   idi   ki,   insan   təsvirləri   bu   rəsmlərə   bütövlük,
dolğunluq bəxş edirdi. Krit həyatında din əhəmiyyətli dərəcədə böyük rol oynayırdı.
Lakin   bura   da   xüsusi   məbədlər   və   kahin   kastaları   yox   idi.   Əvvəlcədən   Kritdə   çar
hakimiyyətinin xüsusi forması olan teokratiya mühüm yer tuturdu. Bu hakimiyyətdə
kübar   və   ruhuani   hakimiyyət   bir   adamın   üzərinə   düşürdü.   Çar   sarayı   universal

---

funksiyaları   yerinə   yetirirdi,   o   eyni   zamanda   həm   dini,   inzibati,   həm   də   təsərrüfat
mərkəzi idi. B.e.ə.XVI əs rvə XV əsrin I yarısında Knoss mədəniyyətinin çiçəklənmə
dövrü   b.e.ə.XV   əsrin   axırlarında   tənəzzülə   uğramağa   başlayır.   Vulkan   püskürməsi
nəticəsində  şəhər  yerlə-yeksan  olmuşdu. Krit mədəniyyət mərkəzindən Yunanıstanın
əyalətinə çiçəklənməyə başlayır. Kritdə olduğu kimi, Miken mədəniyyətində də əsas
mərkəzlər   saraylar   idi.   Bunlardan   Ən   əhəmiyyətlilərini   arxeoloqlar   Miken,   Tirinfe,
Pilos,   Afinada   tapmışlar.   Kritin   yerini   tutan   Miken   mədəniyyəti   öz   təsirini   Egey
ərazisinin hüdudlarından uzuaqlarda da göstərə bilmişdir. Onun izlərini Kiçik Asiya,
Kipr,   İtaliya,   Hətti   Misirdə   də   tapmaq   mümkündür.   Mikenlilərin   dominantlığına
b.e.ə.XII   əsrdə   bir   çox   xalqları,   o   cümlədən   dorilərin   burada   gəlməsi   son   qoyuda.
Bununla   əlaqədar,   Miken   mədniyyətinin   bir   çox   mərkəzləri   barbarlar   tərəfinən   zəbt
olundu. İqtisadi resurslarla zəngin, yüksək mədəniyyət, yaxşı hazırlanmış hərbi maşina
xas axey dövlətlərinə vəhşilər qarşısında möhkəm dayanmaq nəsib olmadı. Hər şeydən
əvvəl,  buna  başlıca  səbəb  bu  dövlətlərin  daxili zəifliyini, xalqın  narazılığı, çoxsaylı
hərbi münaqişə və müharibələrdə maddi və sinsani resurslarının əldən getməsi idi. Ona
görə, kiçik bir daxili təkan dövlətin dağılmasına zəmin yaradırdı. Miken mədəniyyəti
bizim e.ə.XII əsrin sonralarına qədər inkişafı etmiş, sonralar isə əldə olunmuş zəngin
Miken mədəniyyəti o biri xalqların sivilizasiyalarına daxil olmuşdu.
B.e.ə.XI-IX əsrlərin Qədim Yunan mədəniyyəti Homer dövrü adlanır. Homerin məşhur
“İliada” və “Odisseya” əsərləri ilə dünya ədəbiyyatı siyahısına töhfə bəxş etmişdir. Bu
dövrün mədəniyyətinin inkişafının əsas meyarı yunanların təsərrüfat həyatında ümumi-
xüsusi münasibətlərin təsdiqlənməsi hadisəsi oldu. Bu özlüyündə siniflərin təşəkkülünə
zəmin yaratdı və cəmiyyətin sosial strukturunu müəyyənləşdirdi. Yeni ictimai şərait
insanın   dünya,   həyat   haqqında   təsəvvürlərini   dəyişdi   ki,   bu   da,   xüsusilə,   bədii
praktikada, yeni sənətdə özünü daha bariz şəkildə təzahür etdirdi.
Mifologiya   yunan   bədii   mədəniyyətində   nağıl-dini   çərtilik   gətirməklə,   həyatın   bədii
tərzdə dərki üçün əhəmiyyətli rol oynamışdı. Həyat yeni tərzdə – allah və mələklərlə
təzahür tapır. Qədim yunanların şüurunda Olimp allaşları insana xas hisslərə, əməllərə
malik   olmaqla   zadəgan-aristokratlar,   rəhbər,   hakim   və   çarlar   idi.   Bunlar   hər   bir
möcuzəni , sehri həyata keçirən obrazlar idi.
Homer dövrünün bədii mədəniyyətindəki bəzi xüsusiyyətlər, əvvəlki tarixi dövrlərin
mədəniyyət  və  incəsənətindən  qalsa   da, əvvəllərə  bənzəməyən,  keyfiyyətcə  yeni bir
mədəniyyət   yaranırdı.   Homer   dövründə   yunanlar   öz   allahlarına   müqəddəs   mağara,
düzənliklərdə etiqad edirdilər. Həmin dövrün memarlıq sənəti haqqındakı təsəvvürlər
tikililərin   qalmış   bünövrələri.   Keramik   vaza   və   qablar   üzərindəki   taxta   saray   və
məbədlərin təsvirləridir.
Yunan mədəniyyətində Homer dövrünün sonlarına yaxın sənətin spesifik, səciyyəvi,
təkrarolunmaz xüsusiyyətləri, təzahür tapmata başlayır ki, bunlardan ilk növbədə, bütün
yunan mədəniyyətin aid olan kosmoloji xüsusiyyətdir. Bu xüsusiyyətin əsas mahiyyətini
bütün   mədəni   hadisələrin   dünya   qanunua   uyğun   nizamlanması   məsələsi   təşkil   edir.
Yunan   mədəniyyətində   bütün   əsrlərdə   kosmos   və   təbiət   büütn   şeylərin   ölçüsü   kimi
insanla nisbətdə götürülür.
Yunan   əfsanələri.   Homer.   Qədim   yunanlar   ölkənin   keçmişindən   bəhs   edən   çoxlu
əfsanələr və mahnılar yaratmışlar. Bu mahnı və əfsanələrdə uydurmalar olsa da, onlar

---

yunanların məşğuliyyəti, əmək alətləri, hansı ölkələrdə olmaları, dini və s. haqqında
məlumat verir. 
Alimlər   əfsanələrdən   tarixi   mənbə   kimi   istifadə   edirlər.  Yunanlar   «Dedal   və   İkar»,
«Tesey»,   «Arqonavtlar»,   «Herakl»,   «Promotey»,   «Demetra   və   Persofena»   və   s.
əfsanələr yaratmışlar. Bu əfsanələrin hər biri yunanların keçmişi, insanları və onların
qəhrəmanları haqqında iftixar hissi tərbiyə edirdi. 
Yunan əfsanələrindən birinə görə, Troya şahzadəsi Paris ilahə Afroditanın yardımı ilə
Sparta padşahının arvadı Yelenanı qaçırır. Padşah bundan qəzəblənir, bütün yunanları
müharibəyə çağırır. Yunanların yüzlərlə gəmisi Troyanın yerləşdiyi Kiçik Asiyaya yan
alır.   Müharibə   on   il   davam   edir.   Troya   müharibəsi   e.ə   1200-cü   ildə   başlanmışdı.
Yunanlar Troya müharibəsi haqqında çoxlu əfsanələr yaratmışdılar. Kor şair Homer bu
əfsanələr əsasında e.ə. VIII əsrdə «İliada» və «Odisseya» epik poemalarını yaratmış,
onlar e.ə. VI əsrdə yazıya alınmışdı. Yunanların adət-ənənələri, etiqadları, həyat tərzi
haqqında geniş məlumat verən bu poemaların əhəmiyyəti tarix üçün o qədər böyükdür
ki, e.ə. XI-IX əsrlər Homer dövrü adlanır. Yunanıstanın erkən qədim tarixini öyrənmək
üçün   Homerin   poemaları   etibarlı   mənbə   sayılır.   Arxeoloji   qazıntılar   nəticəsində
Homerin   «İIiada»   və   «Odisseya»   poemalarında   təsvir   olunmuş   hadisələrin   tarixən
olduğu   sübut   edilmişdir.   Yunanlar   Troya   şəhərini   İlion   adlandırırdılar.   «İliada»
poemasının adı da buradan götürülmüşdür. Poemada göstərilir ki, Troyanın mühasirəsi
yunanları tamam yormuşdur. 
Yunanların   qəhrəmanı   Axillesin   anası   Yelena   onun   dabanından   tutub   yeraltı   suda
çimizdirərmiş.   Odur   ki,   onun   bütün   bədəni   daşbatmaz,   dabanı   isə   zəif   imiş.   Bu,
Axillesin ölümünə səbəb olur. İndi insanın zəif yerini «Axilles dabanı» adlandırırlar.
Yunanlı Odissey Troyanı tutmaq üçün taxtadan nəhəng at düzəltdirir və içərisinə yunan
döyüşçülərini doldurur. Troyalılar gecə atı şəhərə çəkib aparırlar. Döyüşçülər gecə atdan
çıxıb   darvazaları   açır,   yunanlar   troyalıları   məğlub   edirlər.   Buradan   da   «Troya   atı»
ifadəsi meydana gəlmişdir. Bu isə düşməndən hədiyyə qəbul etməyin təhlükəli olması
deməkdir.«Odisseya» poemasında yunanların Troyanın alınmasından sonra Odisseyin
başçılığı   ilə   yunanların   vətənə   dönmələri   və   yolda   onların   başına   gələn   hadisələr,
Odisseyin öz doğma şəhəri İtakaya gəlməsi təsvir edilir. Odissey İtakaya gəlib evində
ağalıq edənləri qırır və əvvəlki hakimiyyətini bərpa edir. Hər iki poema böyük ədəbi
əsər olmaqla yanaşı zəngin tarixi mənbədir.
Din. Dünyanın başqa xalqları kimi, yunanlar da təbiət hadisələrinin səbəbini bilmir,
ondan qorxurdular. Onlara görə, təbiəti allahlar və ilahələr idarə edirlər. Rəvayətə görə,
baş allah Zevs, Poseydon və Aid dünyanı öz aralarında bölüşdürmüşlər. Zevs yer və
göyün, Poseydon dənizin, Aid isə yeraltı padşahlığın allahı idi. Zevsin iradəsi ilə şimşək
çaxır,   yağış   yağırdı.   Apollon   işıq   və   incəsənət   allahı   idi.   Günəş   allahı   Helios   qızıl
arabası   ilə   səfərə   çıxanda   gün   başlanır.   Münbitlik   allahı   Demetra   idi.   Onun   qızı
Persefonanı Aid oğurlayır. Onu anasının yanına buraxmır. Demetra kədərlənir. Hər şey
solur, təbiət təravətini itirir. Zevs Aiddən xahiş edir ki, Persefonanı bir neçə ay anasının
yanına buraxsın. Qız anasının yanına gələndə yaz gəlir, yeraltı dünyaya gedəndə anası
kədərləndiyinə görə qış gəlir. «Demetra və Persefona» əfsanəsi də buradan yaranmışdı. 
Yunanlar meşə allahlarını satirlər, bulaq allahlarını nimfalar adlandırırdılar. Yunanlarda
əkinçilik, maldarlıq, ovçuluq, sənətkarlıq və sairə sahələr yarandıqca onları himayə edən

---

allahlar da yaradılırdı. Dionis şərabçılıq, Hefest dəmirçilik, Hermes ticarət allahı idi.
Afina müdriklik və müharibə allahı idi. 
Yunanlar   belə   güman   edirdilər   ki,   allahlar   ən   yüksək   dağ   olan   Olimpdə   yaşayırlar.
Onları   Olimp   allahları   adlandırırdılar.   Prometey   insan   azadlığı   uğrunda   mübarizə
aparırdı. Allahlar odun, sənətin sirlərini insanlardan gizlədirdilər. Prometey isə insanlara
ağıl, idrak vermiş, insanlara hesab, sənət öyrətmişdir. Zevsin əmri ilə Hefest Prometeyi
Qafqaz dağlarında yalçın qayaya zəncirləyir. Zevsin göndərdiyi qartal onun ciyərinin bir
hissəsini  hər gün  qoparır.  Hər gün  ciyər  bərpa olunur. Prometey bu  dəhşətə  dözür,
amma Zevslə barışmır. Buradan da «Prometey» əfsanəsi yaranmışdır.
B.e.ə.VIII   əsrin   ortaları   VI   əsrin   axırları   arxaik   dövr   kimi   qiymətləndirilərək
Yunanıstanda müstəqil polisləirn təşəkkül tapdığı çağdır. Əhalinin kəmiyyətcə artması,
şumlanmış   torpaqların   azlığı   polislərin   çox   hissəsii   ticarətin,   ərazi   ekspansiyasının
inkişaf etdirilməsinə sövq etdi. Bu hadisə tarixdə “böyük kolonizasiya” kimi tanınaraq
bədii mədəniyyətin inkişafına şərait yaratdı.
Arxaik dövrdə memarlıq tikililərin tipləri əsasən məbədlərlə izah edilir. Arxaik dövrdə
memarlığın vahid dili – order sistemi yaradırdı. Order sisteminin mahiyyətini inşaatda
vahid   ölçü   moduldan   istifadəni   nəzərdə   tuturdu.   Bu   xüsusiyyət   tikililərə   məxsusi
bütövlük verirdi. Orderin ən qədim növlərindən biri dorik üslubudur. Dorik sütunlar
özünün gözəl fiziki kamilliyi ilə kişi bədəninin təcəssümü idisə, ionik sütunlar öz incə
və bəəyi ilə qadın bədəninə daha yaxın idi.
Yunan sənətkarları məbədləri zövqlə bəzəyir, ən əsası isə bunları müxtəlif allahların
şərəfinə həsr edirdilər.
Arxaik dövrdə müqəddəs yerlərin tikintisi də üstünlük təşkil etdi. Bu müqəddəs yerlər
qədim   yunanların   həyatında   mühüm   əhəmiyyətə   malik   idi.   Qədim   ənənələr   həyata
keçirilən bu yerlər tədricən sənət  mərkəzlərinə çevrildilər. Arxaik dövrün məbədləri
əsasən dorik üslubla tikilirdi.
Arxaik dövr incəsənətinin mühüm sahələrindən birini də heykəltəraşlıq təşkil edirdi. Bu
sənət növündən olan nümunələr təkcə məbədləri bəzəmir, həm də dini mədəniyyətin
aparıcı tərkib hissələrindən biri saylıırdı.
Rəngkarlıqdan danışdıqda, mütləq arxaik dövrünün vaza üzərindəki təsvirlərindən bəhs
etmək yerinə düşərdi. Qabların səthindəki rəngkarlıq onları xalça kimi bəzəyirdi. Bu
üslübü, adətən oriyentallıq kimi qələmə verirdilər. Bu xüsuüsiyyət, yunanların ornament
sənətində çox şeyi məhz şərqdən götürməklə izah edilirdi.
Arxaik çağın xüsusiyyətlərindən birini də elmin inkişafı təşkil edirdi. Xüsusilə, fəlsəfi
sistemin – naturfəlsəfənin əsasının qoyulması ilk antik fəlsəfi məktəbin yaranmasınan
sübutu   idi.   Naturfəlsəfənin   nümayəndələri   Aləmi,   dünyanı   vahid   maddi   varlıq   kimi
qəbul edərək onun qanunauyğunluqlarını təhlil etməyə cəhd göstərmişlər.
Pifaqor və onun ardıcılları, mövcud cisimlərin mahiyyətini kəmiyyət münasibətlərində
görürdü.   Bu,   riyaziyyat,   astronomiya,   müsiqi   nəzəriyyəsinin   inkişafı   üçün   çox
əhəmiyyətli bir nəticə idi. Dövrün ən nəhəng filosoflarından biri Heraklit (b.e.ə.554-
483) idi. O, materiyanın əsasını alovda görürdü. Onun fikrincə təbiətdə və cəmiyyətdə
daim hərəkət, əbədi mübarizə mövcuddur. Həyat, cəmiyyət dəyişikliyə məruz qalır.
Fəlsəfi   məktəblə   yanaşı,   arxaik   çağda   ədəbiyyat   da   inkişaf   edirdi.   Bu   dövrün
ədəbiyyatında əsas yenilik eposdan tədricən lirik poeziyaya keçid olur.

---

B.e.ə.VI əsrə doğru yunan ədəbiyyatında təmsil xüsusi bir janr kmi təşəkkül tapır. Onun
görkəmli  nümayəndəsi   Ezop   hesab   edilir.  Onun   təmsillərinin  sujetləri   sonrakı  tarixi
dövrlərdə də aparıcı yer tutmağa başlayır.
Qədim yunan mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrlərindən birini də b.e.ə.VI əsrləri əhatə
edən klassik dövr təşkil edir. Bu dövr erkən klassika (b.e.ə.VI-V əsrin I yarısı), orta
klassika   (b.e.ə.V   əsrin   ortaları)   və   son   klassika   (b.e.ə.V-VI   əsrin   sonları)   çağlarına
bölünür.
Erkən klassika dövrdə incəsənətdə ciddi üslub başlıca yer tutur. Bu tarixi dvrdə ictimai-
siyasi şəraitdəki vəziyyətlə bağlı idi. Yunanıstanın Fars hökuməti ilə mübarizəsi, yunan
şəhər-dövlətlərində (polislərdə) demokratiyanın güclənməsi ilə izah edilməyə başlayır.
Arxaik dövrdəki tiranlıq artıq keçmişdə qaldı. Tarix səhnəsində vətəndaş, insan başlıca
fiqur kimi əsas yer tutdu. Bu isə incəsənətdə mübarizə  və döyüşlərlə bağlı hadisələrə
üstünlük verilməsinə səbəb oldu.
B.e.ə.V   əsrin   60-cı   illərində   Olimpiyada   məşhur   Zevsin   məbədi   ümumellin
cəmiyyətinin əsas müqəddəs yerlərindən biri kimi qiymətləndirilir.
Erkən   klassikanın   məşhur   əsərlərindən   biri   də   “Disk   atan   oğlun”   heykəlidir.   Onun
yaradıcısı   məşhur   Miron   idi.   O,   dövrünün   ruhuna   tam   uyğun   şəkildə   yaradılmışdır.
Afina   Akropolundakı   “Afina   və   Mars”   adlı   heykəltəraşlıq   qruppu   da   bu   sənətdən
əhəmiyyətlidir.
Orta klassika Yunan incəsənəti b.e.ə.V-VI əsrlərdə çiçəklənir. Farsların dağıntılarında
sonra şəhərlərin dirçəldilməsi, məbədlərin bərpası və yenilərinin tikintisi, ictimai bina
və   digər   müqəddəs   tikililərin   inşası   başlıca   yer   tutur.   Afinada   b.e.ə.449-cu   ildən
başlayaraq Perikl adlı yüksək təhsilli bir şəxs hakimlik edərək öz ətrafına Elladanın
bütün   zəkalı   insanlarını   cəlb   edir.  Orta  klassik   dövr   mədəniyyətin   hərtərəfli  şəkildə
inkişafı ilə səciyyələnirdi.
Dövrün ən məşhur müdriki Sokrat (b.e.ə.470-399) idi. Onun fəlsəfəsinə görə mütləq
həqiqət, mütləq etik dəyərlər mövcuddur ki, bu da allah tərəfindən idarə olunur. Bu
filosof   özündən   əvvəlki   müdriklərin   ənənəvi   problemlərinə   nəzər   yetirmədən   əsas
diqqəti insana – onun təbiəti, imkan və tərbiyəsinə yönəldir. İnsanın mövcudluğunun və
inkişafının başlanğıcını Sokrata görə ağıl təşkil edir.
Bu   çağın   digər   müdrik   filosofu   Demokrit   idi.   O,   fəlsəfəyə   atomist   nəzəriyyənin
müddəalarını   gətirmişdi.   Demokritə   görü   təbiət,   materiya   böünməyən   atom
zərrəciklərindən ibarətdir. Filosofun digər bir müddəası   ondan ibarətdir ki, səbəbsiz
hadisə   yoxdur:   təbiət   və   hadisələrin   məqsədi   yoxdur,   lakin   bütün   hadisələr   şərtidir.
Materiya   əbədidir,   onun   təşəkkülü   izaha   ehtiyac   duymur,   yalnız   dəyişiklikləri
öyrənmək, təhlil etmək mümkün və lzaımdır, bunu isə allahsız və inamsız da etmək
olar.
Orta   klassik   dövründə   ədəbiyyatda   irəliləyiş   Esxil,   Sofokl,   Evripid,   Aristofan   kimi
yazarların adı ilə bağlıdır. Esxil klassik  yunan  faciəsinin  banisi hesab  edilir. Teatra
dekorasiya, maskaların daxil edilməsi Esxilin adı ilə bağlıdır.
Dövrün   digər   faciə   ustadı   Sofokl   hesab   edilir.   Onun   çar   Edip   haqqındakı   məşhur
faciəsində dövrün bütün xüsusiyyətləri öz əksini tapmışdı.
Klassik   dövrünün   məşhur   komediya   ustadı   Aristofan   hesab   edilir.   O,   öz
komediyalarında siyasi məzmun və aktuallıq səciyyəsi verirdi. Onun komediyalarında
bu motivi aydın şəkildə görmək mümkündür.

---

Qədim yunan son klassikası dövründə mədəniyyət üçün klassik bir mərhələsini əhatə
edir. Afina və Sparta arasındakı müharibə siyasi böhranla müşahidə olunurdu ki, bu da
sənətdə özünü aydın formada təzahür etdirirdi.
Yunan   mədəniyyətinin   son   klassika   çağında   memorial   abidələr,   xüsusilə   qəbirüstü
nümunələrin tikilməsi xüsusi bir janr kimi  təşəkkül tapdı.