QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

5.3. Ekosistemin bioloji məhsuldarlığı 

---

 

82

İki məhsulvermə  səviyyəsi ayrılır: birinci (ilkin) və ikinci məhsul. Vahid zaman ərzində bitkilər 

(produsentlər) tərəfindən yaradılan üzvi kütlə qruplaşmanın ilkin (birinci) məhsulu adlanır. Məhsul kəmiyyətcə 

bitkinin quru və ya yaş halında kütləsi, yaxud enerji vahidi olub ekvivalent coul ədədi ilə ifadə olunur.  

İlkin məhsul sanki iki səviyyəyə – ümumi və təmiz məhsula bölünür. Ümumi ilkin (birinci) məhsul vahid 

zaman ərzində fotosintezin müəyyən sürətində bitkilər tərəfindən yaranan üzvi maddələrin ümumi kütləsi hesab 

olunur (tənəffüs sərfi də bura daxildir). Bitkilərin özlərinin həyat fəaliyyətini saxlamaq üçün, yəni tənəffüsə sərf 

olunan məhsul kifayət qədər çox olur. Meşə bitkisi tənəffüsə ümumi məhsulun 40...70%-ni sərf edir. Plankton 

yosunları istifadə etdiyi ümumi enerjinin (yəni metabolizmə) yalnız 40%-ə  qədərini sərf edir. Yaranan üzvi 

maddə kütləsinin qalanı, yəni ümumi məhsulun tənəffüsə sərf olunmayan hissəsi təmiz birinci (ilkin) məhsul 

adlanır, bu bitkinin artım ölçüsüdür və ondan konsument və redusentlər istifadə edir. Deməli, ilkin təmiz məhsul 

konsument və redusentlər üçün enerji ehtiyatıdır. Qida zəncirlərində  dəyişilərək (həzm olunaraq) heterotrof 

orqanizmlərin kütləsinin bərpasına sərf olunur.  

Vahid zaman ərzində konsument kütləsinin artımı qruplaşmanın  ikinci məhsulu adlanır. Lakin ikinci 

məhsul ümumi və təmiz məhsula bölünmür, belə ki, konsumentlər və redusentlər, yəni heterotroflar öz kütləsini 

birinci məhsulun hesabına artırır, yəni  əvvəlcədən yaradılan məhsuldan istifadə edir. İkinci məhsul hər trofik 

səviyyə üçün ayrıca hesablanır, belə ki, o, özündən əvvəlki səviyyədən daxil olan enerjinin hesabına formalaşır.