QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

7.1.11. Həmişəyaşıl tropika «yağışlı» meşə ekosistemləri 

Ekvator boyu yerləşir, illik yağıntıların miqdarı 2000-2500 mm olub aylar üzrə kifayət qədər bərabər 

paylanır. İlboyu bir və ya bir neçə nisbətən «quru mövsüm» (ayda 125 mm) müşahidə olunur. Yağışlı meşələr 

əsas üç vilayətdə yayılmışdır:  

1) Amazonka hövzəsində  və  Cənubi Amerikada – Orinokada  - başdan-başa böyük massiv şəklində; 2) 

Afrikada Konqo. Nigera və Zambezi çayları hövzələrində  və Madakaskar adasında; 3) Hindo-Malayskidə  və 

Borneo – Yeni Qvineya adalarında.  

Bu vilayətlərdə tempetarun illik gedişi kifayət qədər bərabər paylanıb. Bitki və heyvanların çoxalması və digər 

funksiyalarının mövsümi dəyişməsi əsasən yağıntıların miqdarının tərəddüdündən asılıdır və yaxud daxili ritmlərlə 

tənzimlənir. Belə ki, Winteraceae fəsiləsinə aid olan bəzi ağacların böyüməsi fasiləsiz gedir, lakin həmin fəsiləyə aid 

olan digər növlər üçün böyümədə dövrlük müşahidə olunur və oduncaqda həlqələr əmələ gəlir.  

Yağışlı tropik meşələrdə  ağaclar üç yarus əmələ  gətirir: 1) Seyrək yerləşən ən hündür ağaclar üst yarusu 

yaradır; 2) Başdan-başa həmişəyaşıl ağaclıq örtüyü, hündürlüyü 25-35 m; 3) Alt yarus – yalnız ümumi çətirdə 

işıq düşən sahələrdə sıx ağaclıq şəklində olur. Ot örtüyü və kollar praktiki olaraq olmur. Lakin çoxlu lianlar və 

epifitlər mövcuddur. Növ müxtəlifliyi olduqca yüksəkdir – bir neçə hektar sahədə rast gəlinən növlərin sayı 

bütün Avropanın florasında olan növlərin sayı  qədərdir (Y.Odum, 1986). Bu meşələrdə  ağac növlərinin sayı 

170-dən çox, ot növləri isə 20-dən azdır. Yaruslar arası bitki növlərinin (lianlar, epifitlər və b.) sayı otlarla 

birlikdə 200-300 və daha çoxdur (Şəkil 6.13).  

Rütubətli tropik meşələr kifayət qədər qədim klimaks ekosistemləri sayılır, burada qida maddələrinin 

dövranı mükəmməllik dərəcəsinə çatmışdır, onlar az itirilir və mutalistik orqanizmlərlə  və  ağacların dərinə 

getməyən (çox hissəsi havada yerləşən) güclü mikorizalı kök sistemi vasitəsilə tez bioloji dövrana qoşulur. 

Məhz buna görə kasıb torpaqlarda sıx meşə örtüyü yaranır.  

Tropikanın dağlıq rayonlarında  dağ-yağışlı meşələri yerləşir, onlar düzənin yağışlı meşəsinin 

növmüxtəlifliyi olub bəzi xarakterik əlamətlərinə görə fərqlənir. Dağ boyu yuxarı qalxdıqca meşə örtüyü alçaq-

boylu olur və epifitlər avtotrof biokütlənin böyük qismini təşkil edir.  

Yağışlı meşələrin digər növ müxtəlifliyinə çay dərələrinin subasar sahələrində rast gəlinib «qalereya» və ya 

sahil meşələri adlanır.  

Mülayim qurşağın meşələrindən fərqli olaraq yağışlı meşələrdə heyvanların çox hissəsi bitki örtüyünün üst 

yarusunda yerləşir. Belə ki, Qayananın 59 məməli heyvan növünün 31-i ağaclarda yaşayır. Ağacda yaşayan 

məməlilərdən başqa yağışlı meşələrdə çoxlu buqələmun (xamelyon), iquana, hekkonlar, ağac ilanları, 

qurbağalar və quşlara rast gəlinir. 

Qarışqalar və düzqanadlılar, həmçinin gündüz kəpənəkləri və güvələr mühüm ekoloji rol oynayır. 

 

---

 

114