QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

19.4. Azərbaycanda bioloji müxtəlifliyin qorunması problemi  

Bioloji müxtəlifliyinə görə Azərbaycan dünyada özünəməxsus görkəmli yerlərdən birini tutub, burada 

zəngin bitki və heyvan növləri cəmlənmişdir. Müasir Azərbaycan faunası 18000 canlıdan ibarət olub 

məməlilərin 97 növünü əhatə edir, bunlar 7 dəstəyə, 22 ailəyə  və 39 cinsə daxildir. Təkcə onurğalılar 

faunamızda 700 növlə  təmsil olunmuşdur (Yusifov, 2002) «Qırmızı Kitab»a yarasaların 3, yırtıcıların 7 və 

dırnaqlıların 4 növü daxil edilmişdir. Azərbaycanın Qırmızı kitabına daxil edilən məməlilərdən ceyran, bəbir, 

sarıma (safsar), zolaqlı kaftar və vaşağı göstərmək olar.  

Respublikanın quş faunası 357 növ və yarımnövü  əhatə edən 17 dəstəni təmsil edir. Qırmızı kitaba  9 

dəstəyə aid olan 36 növ daxil edilmişdir: yırtıcıların 11, toyuqkimilərin 5, yastıdimdiklərin 4, göyərçinkimilərin 

1, durnakimilərin 4, sərçəkimilərin 3, leyləkkimilərin 3, kürəkayaqlıların 2 növü. Adları Qırmızı kitaba salınmış 

quşlardan sultan toyuğu, turac, çöl qartalı, talış  qırqovulu,  şahin. qəşəng dovdaq, ağquyruq qartal, qu quşu, 

qıvrımlələk qutan, qırmızıdöş qaz, ərsindimdik, mərmər cürə və s. göstərmək olar.  

Azərbaycanın su hövzələrində balıqların 10 dəstəyə, 16 ailəyə aid olan 100-ə yaxın növ və yarımnövü 

yaşayır. Onların üçdə biri ancaq dəniz həyat tərzi keçirir, qalan hissəsi isə  şirin su hövzələrində yaşayır. 

Azərbaycanın Qırmızı kitabına 5 növ daxil edilmişdir: qızılxallı, ilanbalığı, poru, qılıncbalıq və dəniz sıfı, amfi-

biya və reptillərin 67 növ və yarımnövü respublikamızda yaşayır. Qırmızı kitaba 13 növ və yarımnöv daxil 

edilmişdir. Onlardan kiçik asiya gürzəsi, eskulap ilanı, adi triton, qafqaz xaçlıçası, girdəbaş yovşanlıq 

kərtənkələsi, aralıq dənizi tısbağasını göstərmək olar.  

Azərbaycanın həşəratlar aləmi son dərəcə zəngin olub 25 minə yaxın növü əhatə edir. Qırmızı kitaba 40 növ 

pulcuqlu qanadlılar, sərtqanadlılar və pərdəqanadlılar dəstəsinin nümayəndələri daxil edilmişdir.  

Adı Azərbaycanın «Qırmızı kitabı»na salınmış kəpənəklərdən şərqi aleksandra yelkincəyi, şəfəqsaçan, talış 

brameyası, avronina sarıcası, apollon, tamara alacası, nurduman apollonu, alp sarıcası, kəlləşəkilli haf, alp satiri, 

iri tənək hafı, talış  məxməri kəpənəyi, kürd sarıcası, ioniya bərqvuranı  və hilatanı;  əsl arı  və böcəklərdən isə 

porçinski zolaqlı arı, dağıstan zolaqlı arı, Mlokoseviç zolaqlı arı, fars zolaqlı arı, alp rozaliyası, Skovits 

uzunbığı, qırmızı talış qaçağanı, qafqaz ilbizyeyən fısqırdanı, qəşəng böcək, fərat çapağanı, Solomon 

qızılböcəyi və palıd diserkasını göstərmək olar.  

Tədqiqatçıların məlumatına görə respublikamızın florasında  4200 bitki növü məlumdur, onun 370-i