QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Trofik əlaqələr. Bir növün digər növun fərdinin hesabına (ya diri halda, ya ölü qalıqları, yaxud da həyat 

fəaliyyəti məhsulu ilə)  qidalanması zamanı baş verir. İynəcənin digər həşəratı uçan halda tutması, peyin qurdu 

böcəyinin iri dırnaqlıların peyini ilə qidalanması, arının bitkinin nektarını toplaması onlara qida olan növlə 

bilavasitə trofik əlaqəyə girməsi deməkdir.  

Topik əlaqələr – bir növün həyat fəaliyyəti nəticəsində digər növün yaşayış şəraitinin istənilən fiziki və ya 

kimyəvi dəyişməsi ilə xarakterizə olunur. Bu əlaqələr  olduqca müxtəlifdir. Onlar bir növün digər növ üçün 

mühit yaratması (məsələn, daxili parazitizmi və ya yuva kommensalizmi), substratın formalaşdırması ilə 

əlaqədar digər növün nümayəndələri ya bura köçür, yaxud da əksinə suyun, havanın hərəkətinin təsiri, 

temperaturun,  ətraf sahənin işıqlanmasının dəyişməsi, ayrılma (ifrazat) məhsulları ilə mühitin doyması  və s. 

səbəbdən köçməkdən çəkinir (imtina edir). Milçək sürfələrinin inək peyinində  məskunlaşması, ağacın 

gövdəsindəki şibyələr, onlar üçün substrat və ya yaşama mühiti sayılan orqanizmlərlə bilavasitə topik əlaqədə 

olurlar. Digər orqanizmlər üçün mühit yaratmaq və ya mühiti dəyişməkdə bitkilər xüsusən böyük rola malikdir. 

Bitki örtüyü enerji mübadiləsi xüsusiyyətinə görə yer səthində isitiliyin paylanması, mezo və mikroiqlimin 

yaranmasında güclü faktor hesab olunur. Meşə çətiri altında meşəaltı kollar, ot örtüyü, həmçinin heyvanat aləmi, 

az dəyişən (sabit) temperatur və yüksək rütubətlik şəraitində olur.  

Ot örtüyü ətraf ərazinin rejimini az da olsa dəyişdirir. Bozqır şəraitində çim örtüyünün yanında ot olmayan 

yerə nisbətən torpağın səthində temperatur 8-12

0

 aşağı olur. Burada çoxlu xırda həşəratlar toplanır. Mənfi və ya 

müsbət topik qarşılıqlı  əlaqələr nəticəsində növun biri biosenozda digərlərinin yaşamasını  təyin edir və ya 

kənarlaşdırır.  

Topik və tropik əlaqələr biosenozda olduqca böyük əhəmiyyət daşıyaraq onun mövcudluğunun  əsasını 

təşkil edir. Məhz bu əlaqə tipləri müxtəlif növdən olan orqanizmləri bir-birinin yanında saxlayır və onları 

müxtəlif miqyasda kifayət dərəcədə sabit qruplaşmada cəmləşdirir.