QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

1.

 

Günəşlə hərəkətə gətirilən təbii ekosistemlər;    

2.

 

Günəşlə hərəkətə gətirilən və digər təbii mənbələrlə yardım olunan ekosistemlər; 

3.

 

Günəşlə hərəkətə gətirilən və insan tərəfindən yardım olunan ekosistemlər; 

4.

 

Yanacaqla (yeraltı qazıntılar, üzvi və ya nüvə) hərəkətə gətirilənlər. 

Bu təsnifat prinsipcə biom təsnifatından fərqlənib mühitin xassələrinə əsaslandığından ekosistemin struktu-

runa əsaslanır. Bununla belə, bu təsnifat biom təsnifatını tamamlayır. 1-ci və 2-ci tipləri təbii ekosistemlərə, 3-

cü və 4-cü tipləri isə antropogen ekosistemlərə aid etmək lazımdır.  

Birinci  ekosistem tipinə okeanlar, yüksək dağlıq meşələri aid olub Yer Planetində  həyatın təmin 

olunmasının əsası hesab edilir (enerji axını orta hesabla ildə 0,2 kkal/sm

2

). 

İkinci ekosistem tipinə  dənizlərin estuariləri, çay ekosistemləri, «yağışlı» meşələr aiddir. Onlar qabarma 

dalğalarının, axınların və küləyin enerjisi ilə  də qidalanırlar (yararlanırlar). Enerji axını orta hesabla ildə 2 

kkal/sm

2

 təşkil edir. 

Birinci tip ekosistemlər fauna və floranın yüksək sıxlığını saxlamağa qabil olmasalar da, onlar olduqca 

böyük sahə tutur. Yalnız okeanlar Yer kürəsinin 70% ərazisini zəbt edir. Onlar tərəfindən yalnız Günəşin enen-

jisi hərəkətə gətirilir və Planetdə həyatın təminat şəraitini stabilləşdirici və saxlayıcısının əsası sayılır.  

İkinci tipə aid olan ekosistemlər yüksək təbii məhsuldarlığa malikdir, çünki burada yaşayan orqanizmlər 

(məsələn estuarilərdə) qabarma və axınların, yağışlı meşələrdə isə külək və yağışın əlavə enerjisindən istifadə 

etməyə uyğunlaşmışlar. Bu sistemlərin «istehsal etdiyi» ilkin biokütlə onların özlərini saxlamaqlarına çatmaqla 

yanaşı, bu məhsulun bir hissəsi digər sistemlərə aparılır, yaxud toplanır.  

Beləliklə, təbii ekosistemlər insan tərəfindən heç bir qayğı göstərilmədən və  xərc çəkilmədən öz həyat 

qabiliyyətini saxlayır və inkişaf edir. Bununla belə, bu ekosistemlərdə xeyli miqdarda qida məhsulları və digər 

materiallar yaranır, bu isə insanın özünün həyatı üçün zəruridir. Ən başlıcası isə, məhz burada havanın böyük 

həcmi təmizlənir, dövrana şirin su qayıdır, iqlim formalaşır və s.