QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

orqanizmlər  – mühitin duzluluğunun və kimyəvi tərkibinin çox dəyişməsinə dözən,  evrioksibiontlar – suda 

oksigenin çox dəyişməsinə davam gətirən,  evrion növlər – PH mühitinin çox dəyişməsinə davam gətirən 

növlər,  əksinə, faktorun böyük dəyişməsinə davam gətirə bilməyən və ya dar ekoloji valentlik «steno» 

önşəkilçisi ilə qeyd edilir. Məs., stenoterm, stenoqal, stenotop, stenooksibiont orqanizmlər.  

Ekoloji faktorlar arasında həmçinin  limitləşdirici faktorlar ayrılır. Bu faktorlar müəyyən növ üçün ek-

stremal hesab olunan şəraitdə yaşamaq imkanını məhdudlaşdırır.  

Limitləşdirici faktorların  əhəmiyyəti haqqında fikri ilk dəfə XIX əsrin ortalarında alman aqrokimyaçısı 

Y.Libix irəli sürmüşdür. O, göstərmişdir ki, limitləşdirilmiş faktorlar (məsələn, istilik, işıq, su) yalnız faktorun 

azlığı (çatışmazlığı) deyil, həm də onun bolluğu (izafiliyi) ola bilər. Y.Libix «minimum» qanununu müəyyən 

---

 

32

etmişdir: məhsul minimum vəziyyətdə olan faktordan asılıdır. Məsələn,  əgər torpaqda faydalı komponentlər 

bütövlükdə tarazlaşdırılmış sistem təşkil edirsə  və yalnız fosfor minimum miqdardadırsa, bu faktor məhsulu 

azalda bilər. Lakin torpaqda mineral maddələr optimal miqdarda olduqca faydalı olduğu halda, onların hədsiz 

çox olması da məhsulun azalmasına səbəb olur. Deməli, faktorlar maksimum miqdarda olduğu halda da 

limitləşdirilmiş faktor ola bilər.  

Beləliklə, tələbatla (optimum miqdarla) müqayisədə özünün azlığı (çatışmazlığı) və hədsiz çoxluğu (izafi-

liyi) ilə orqanizmin inkişafını  məhdudlaşdıran faktorlar limitləşdirici faktorlar adlanır. Bəzən bu faktorlara