QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

18.5.Torpaq və insan sağlamlığı 

Torpaqda yaşayan mikroorqanizmlərin əksəriyyəti saprofaqlar olub, heyvan orqanizmlərinə ziyan yetirmir. 

Bununla yanaşı, torpaqda daima və ya müvəqqəti  patogen, xəstəlik yaradan - yoluxucu xəstəliklər törədən 

mikroorqanizmlər də yaşayır. Onlardan bəziləri (əsasən torpağın daimi sakinləri) spor-sıx qişa əmələ gətirir, bu, 

onları xarici mühitin müxtəlif əlverişsiz təsirlərinə (yüksək temperatura, qurumağa, təzyiqə, qida maddələrinin 

olmamasına) qarşı davamlığını təmin edir.  

Sporəmələgətirən bakteriyalar qrupunun klostridlər adlandırılması qəbul edilmişdir. Alimlərin tədqiqatları 

göstərir ki, klostridlər torpaqda spor halında onillərlə qalmaqla yanaşı, orada çoxalma qabiliyyətinə  də 

malikdirlər. Patogen bakteriyalara sibir xorası, qaz qanqrenası, tetanus (stolbnyak), botilizm kimi təhlükəli 

yoluxucu xəstəliklər aiddir.  

İnsanın çirklənmiş torpaq vasitəsilə  xəstəliyə yoluxması olduqca müxtəlif  şəraitlərdə (vəziyyətdə) – 

bilavasitə torpağı becərdikdə, məhsul topladıqda, tikinti işlərində  və s. baş verə bilər. İnsanın və heyvanın ən 

təhlükəli xəstəliklərindən biri sibir xorası sayılır. Sibir xorası törədicisi – sibir xorası çöpləri xəstə heyvanların 

sidiyi və nəcisi ilə torpağa düşərək. ətrafında spor əmələ gətirir və bu halda torpaqda illər boyu, xüsusən şabalıdı 

və qara torpaqlarda qala bilər. Heyvanlar bu çöplə çirklənmiş yemlə qidalandıqda sibir xorası xəstəliyinə tutulur. 

İnsan bir qayda olaraq xəstə və ya ölmüş heyvanlarla təmasda olduqda xəstə heyvanların məhsulu və xammalı 

---

 

278

(ət, yun, dəri) vasitəsilə, həmçinin torpaqla bilavasitə əlaqəsi olduqda sibir xorası xəstəliyinə tutulur.  

İnsan üçün müxtəlif coğrafi rayonların torpaqlarında aşkar edilən  tetanus çöpləri  də  təhlükə yaradır. 

İnsanın bu xəstəliyə yoluxması  zədələnmiş  və ya selikli dərinin xəstəliyə sirayət olunmuş torpaqla təmasda 

olduqda baş verir.  

Ağır  ərzaq (qida) zəhərləyicisi – botulizmin törədicisi spordaşıyan çöp Qafqaz, Azov və  Xəzər dənizi, 

Primorski ölkəsi, Uzaq Şərq rayonları və Sankt Peterburq torpaqlarından götürülən torpaq nümunələrinin orta 

hesabla 9%-də  aşkar edilmişdir. Bu çöp tərəvəz, giləmeyvə, meyvə, balıq, göbələk və digər məhsullara 

düşdükdə, əlverişli anaerob şəraitdə spor halından toksin (zəhər) əmələ gətirən vegetativ formaya çevrilir. İnsan 

və heyvan orqanizminə təsir gücünə görə bu toksin bütün digər bakterialoji və kimyəvi zəhərləri geridə qoyur. 

Botulizm dünyanın bir çox ölkələrində – ABŞ, Kanada, Fransa, Yaponiya, Rusiyada qeydə alınmışdır. Rusiya 

ərazisində botulizmə yoluxma halları ev məhsulları ilə duzlu balıq, konservləşdirilmiş göbələk, tərəvəz və 

meyvələrin hazırlanması ilə əlaqədardır.  

Zədələnmiş insan toxumalarına çirklənmiş torpaqla birlikdə  qanqrena çöpləri  də düşə bilər.  Qaz